ریسک مالی چیست و انواع آن کدامند؟

ریسک (risk) یکی از مهم‌ترین عوامل و مفاهیم مالی در حوزه معامله و سرمایه‌گذاری است که باید توسط فعالان بازار به‌خوبی درک شود.

با شناخت مفهوم و انواع ریسک مالی، می‌توان در جهت مدیریت و پوشش ریسک تلاش کرد.

البته در اینجا منظور از ریسک مالی، مفهومی کلی و به معنای همه ریسک‌هایی است که در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری وجود دارند و نباید آن را با Financial Risk که خود یکی از انواع ریسک است، اشتباه گرفت.

ریسک در حوزه مالی چیست؟

به زیان بالقوه و قابل اندازه‌گیری یک نوع سرمایه‌گذاری، ریسک گفته می‌شود.

برخی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری روی اوراق بهادار عبارت‌اند از: اعلام نشدن سود سهام، پایین بودن میزان سود هر سهم و امکان کاهش قیمت هر سهم.

در ادامه به معرفی انواع ریسک می‌پردازیم و هر یک را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم:

1. ریسک عملیاتی (Operational Risk)

ریسک عملیاتی یا اهرم مالیاتی به سود عملیاتی مربوط است که منشا آن هم هزینه‌های ثابت شرکت است.

ریسک عملیاتی، ریسک زیان ناشی از فرایند ناقص یا شکست‌خورده، سیاست‌ها، سیستم‌ها یا رویدادهایی است روی فرایند عملیاتی کسب‌وکار تاثیر می‌گذارند.

خطای کارکنان، فعالیت‌های مخرب و خلافکارانه مانند تقلب و همچنین رویدادهای فیزیکی، از جمله فاکتورهایی هستند که می‌توانند ریسک عملیاتی را در پی داشته باشند.

اغلب سازمان‌ها پذیرفته‌اند که مردم و فرایندها به طور ذاتی دچار خطا شده و باعث کم‌اثر یا بی‌اثر شدن عملیات می‌شوند.

دلایل ریسک عملیاتی:

• بلایای طبیعی مانند زمین‌لرزه، طوفان یا آتش‌سوزی
• بحران‌های سلامتی و بهداشت مانند همه‌گیری ویروس COVID-19
• فجایع ناشی از فعالیت انسان‌ها مانند حملات سایبری، تروریسم و جرایم سایبری
• شبه‌جرم‌ها مانند اختلاس، جرایم سایبری درون سازمانی، غفلت کارکنان، تهدیدات جنسی، محیط کاری خصومت‌آمیز و…
• نقض قوانین، نقض قرارداد، دستکاری در بازار و اعمال معاملات غیرمنصفانه
• قوانین و شرایط کاری جدید
• شکست خوردن در پایبندی به سیاست‌ها یا فرایندهای کاری شرکت یا شکست در اطمینان حاصل کردن از پیشبرد سیاست‌ها
• سیستم‌های کامپیوتری یا IT قدیمی
• اختلال در زنجیره تامین
• استفاده ناکارآمد از سیستم‌های ابری
• سیاست‌های کاری متناقض یا غیرمنصفانه
• رفتارهای ناایمن
• کاستی و نقص در محصولات
• خطاهای انسانی مانند خطا در وارد کردن داده یا از دست دادن ضرب العجل‌‌ها
• ناکارآمدی فرایندهای داخلی یا درک اشتباه فرایندها

2. ریسک مالی (Financial Risk)

ریسک مالی نوعی ریسک اضافی است که در اثر افزایش بدهی در شرکت به سهامداران تحمیل می‌شود.

ریسک ناشی از به‌کارگیری بدهی در شرکت را ریسک مالی می‌نامند.

به عبارت دیگر، ریسک مالی به توانایی کسب‌وکار در مدیریت بدهی و پاسخگو بودن در مقابل تعهدات مالی اشاره دارد.

این نوع از ریسک اغلب به خاطر بی‌ثباتی‌ها، زیان در بازار مالی یا تحرکات قیمت سهام و ارزها، تغییر نرخ بهره و… به وجود می‌آید.

بیشتر بخوانید: ریسک مالی و ریسک تجاری چه تفاوت‌هایی دارند؟

3. ریسک غیرسیستماتیک و ریسک سیستماتیک

کل ریسک بازار را می‌توان به دو دسته کلی ریسک سیستماتیک (Systematic Risk) و ریسک غیر سیستماتیک تقسیم کرد:

• ریسک غیر سیستماتیک ریسکی است که از خصوصیات خاص شرکت از جمله نوع محصول، ساختار سرمایه سهامداران عمده و غیره ناشی می‌شود.
• ریسک سیستماتیک ناشی از تحولات کلی بازار و اقتصاد است و تنها به شرکت خاصی اختصاص ندارد؛ به بیان دیگر، ریسک سیستماتیک در اثر حرکت‌های کلی بازار به وجود می‌آید.

طبق نظریه‌های پرتفولیو، با متنوع‌سازی سبد سهام می‌توان ریسک غیر سیستماتیک را از میان برد اما ریسک سیستماتیک همچنان باقی می‌ماند.

شرکت‌هایی که فروش آن‌ها بسیار پرنوسان است، منابع مالی آن‌ها تا حد زیادی از محل دریافت وام تامین شده است، رشد بسیار سریعی داشته‌اند، نسبت‌های جاری پایینی دارند یا شرکت‌های کوچکی هستند، بیش از دیگران از ریسک سیستماتیک تاثیر می‌پذیرند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک + رابطه آن با بازده سهام

4. ریسک اعتباری (Credit risk)

این ریسک مربوط به زمانی است که یک شرکت یا شخص، توانایی پرداخت سود قراردادی و اصل سرمایه را براساس تعهدات خود نداشته باشد.

سرمایه‌گذارانی که در پرتفوی سرمایه‌گذاری خود اوراق مشارکت و سایر اوراق بدهی را دارند، با این نوع از ریسک مواجه هستند.

البته اوراق بدهی دولتی دارای کمترین میزان ریسک هستند؛ در حالی که اوراق مشارکت شرکت‌ها دارای ریسک اعتباری بیشتری است.

5. ریسک نرخ بهره (Interest Rate Risk)

ریسک ناشی از نرخ سود مربوط به زمانی است که تغییر در نرخ سود باعث دگرگونی ارزش یک سرمایه‌گذاری شود.

این نوع ریسک معمولاً روی اوراق مشارکت و اوراق بدهی اثر بیشتری می‌گذارد.

به عبارت دیگر، ریسک نرخ بهره، احتمال کاهش ارزش یک دارایی به خاطر نوسانات غیرمنتظره در نرخ بهره است.

ریسک نرخ بهره، اغلب با دارایی‌هایی مانند اوراق مشارکت که درآمد ثابت ایجاد می‌کنند (fixed-income assets) مرتبط است.

مانند سایر انواع ریسک‌ها، ریسک نرخ بهره را می‌توان کاهش داد. اصلی‌ترین ابزارها برای کاهش ریسک نرخ بهره شامل تنوع‌سازی دارایی‌ها در سبد و پوشش ریسک (hedging) است.

6. ریسک سیاسی (Political Risk)

ریسک سیاسی نوعی از ریسک مالی محسوب می‌شود که ناشی از تغییر ناگهانی سیاست‌های دولت یک کشور است.

این ریسک یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم است.

بیشتر بخوانید: جهان اول چیست؟ مقایسه آن با جهان دوم و سوم

7. ریسک بازار (Market Risk)

ریسک بازار عبارت است از تغییر در بازده که ناشی از نوسانات کلی بازار است.

این مورد که به عنوان ریسک نوسانات بازار هم شناخته می‌شود، بین انواع ریسک‌ها آشناترین است و سرمایه‌گذاران و معامله‌گران در بورس به صورت روزانه با آن مواجه هستند.

این ریسک بیشتر در بازار سهام، آتی سکه، فارکس و سایر بازارهای با نوسانات بالا وجود دارد. نوسانات معیاری برای ریسک هستند؛ چون به رفتار و خلق‌وخوی سرمایه‌گذاران بستگی دارند و لزوماً از منطق پیروی نمی‌کنند.

بیشتر بخوانید: روانشناسی، حلقه مفقوده تصمیم‌گیری در بازار بورس

چون کسب سود فعالان بازار به بالا و پایین شدن قیمت بستگی دارد، نوسانات برای بازدهی یک امر حیاتی است و هر قدر نوسانات بازار یا یک ورقه بهادار بیشتر باشد، احتمال بالاتری برای تغییر بزرگ در هر دو جهت (افزایش یا کاهش قیمت) وجود دارد.

همه اوراق بهادار در معرض ریسک بازار قرار دارند؛ اگرچه سهام عادی بیشتر تحت تاثیر این نوع ریسک است.

این ریسک می‌تواند ناشی از عوامل متعددی از قبیل رکود، جنگ، تغییرات ساختاری در اقتصاد و تغییر در ترجیحات مشتریان باشد.

8. ریسک تورم

این نوع ریسک عبارت است از ریسک قدرت خرید یا کاهش قدرت خرید وجوه سرمایه‌گذاری‌شده که تمامی اوراق بهادار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

این نوع ریسک با ریسک نوسان نرخ بهره مرتبط است؛ زیرا معمولاً نرخ بهره در اثر افزایش تورم افزایش می‌یابد.

علت این است که قرض‌دهندگان به منظور جبران ضرر ناشی از قدرت خرید، سعی می‌کنند نرخ بهره را افزایش دهند.

بیشتر بخوانید: منظور از تورم چیست؟ + نحوه محاسبه تورم در ایران

9. ریسک تجاری

به ریسک ناشی از انجام تجارت و کسب‌وکار در یک صنعت یا محیط خاص، ریسک تجاری گفته می‌شود.

برای مثال یک شرکت فولاد، در این صنعت خاص با مسائل منحصربه‌فرد خود مواجه است.

10. ریسک نقدینگی

ریسک مرتبط با بازار ثانویه‌ای است که اوراق بهادار در آن معامله می‌شود. آن دسته از سرمایه‌گذاری‌هایی که خرید و فروش آن به‌‌آسانی صورت می‌گیرد، از نقدینگی بالایی برخوردارند.

هرچه عدم اطمینان در خصوص عامل زمان و ابهام قیمتی بالاتر باشد، ریسک نقدینگی هم افزایش می‌یابد. ریسک نقدینگی سهام مربوط به بازارهای خارج از بورس خیلی بیشتر است.

11. ریسک نرخ ارز

ریسک نرخ ارز (Currency Risk) یکی دیگر از ریسک‌های مالی است.

این نوع ریسک در اثر خرید اوراق بهاداری به وجود می‌آید که با نرخ ارز متفاوتی منتشر شده‌اند.

وقتی سرمایه‌گذاری در کشور دیگری با ارز متفاوت سرمایه‌گذاری می‌کند یا دارایی می‌خرد، از تغییرات نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد و متحمل ریسک می‌شود.

برای مثال ممکن است یک سرمایه‌گذار آمریکایی در اروپا سرمایه‌گذاری کند و در مدت تعیین‌شده، 10 درصد سود به یورو به دست آورد و در عین حال، در همین مدت، ارزش یورو در برابر دلار به اندازه 5 درصد کاهش یافته باشد.

در این صورت، سود نهایی حاصل‌شده برای این فرد، برابر با 5 درصد خواهد بود؛ زیرا او در نهایت تمایل دارد که سود خود را به واحد پولی کشور خود تبدیل کند.

ریسک فری چیست؟

ریسک فری یکی از مفاهیم مهم مرتبط با حوزه ریسک در سرمایه‌گذاری است.

نرخ بازده بدون ریسک یا همان نرخ ریسک فری، نرخ سودی است که یک سرمایه‌گذار فرضی، بدون هیچ‌گونه ریسکی می‌تواند به دست آورد.

در واقع نرخ بازده بدون ریسک، به عنوان مرجع بسیاری از محاسبات مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یعنی برای مثال، می‌توان با توجه به میزان ریسک یک فرصت سرمایه‌گذاری و نرخ بازده بدون ریسک، نرخ بازده انتظاری برای آن فرصت را محاسبه کرد.

البته در حوزه معامله‌گری بازارهای بورس، کریپتو و فارکس، معمولاً با منظور دیگری از عبارت ریسک فری استفاده می‌شود.

در اینجا منظور از ریسک فری این است که حد ضرر معامله‌ای که در سود قرار دارد را در قسمت سود قرار دهیم. در این صورت، حتی در صورت بازگشت قیمت تا حد ضرر، ما به طور کلی ضرر نخواهیم کرد و به همین دلیل ریسک کلی خود را صفر می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: 4 تکنیک فوق العاده برای ریسک فری کردن (Risk-Free) معاملات!

ریسک به ریوارد

یکی دیگر از مفاهیم مهم مرتبط با ریسک، ریسک به ریوارد است.

ریسک به ریوارد نسبت سود مورد انتظار ما از یک سرمایه‌گذاری یا معامله به ریسکی است که در آن معامله متحمل می‌شویم. در واقع این نسبت به ما نشان می‌دهد که مثلاً به ازای هر دلار ریسک، چند دلار می‌توانیم به دست آوریم.

هر چه نسبت ریسک به ریوارد پایین‌تر باشد، شخص ریسک‌پذیرتر بوده و حاضر است در ازای پاداش کمتری، به همان میزان ریسک کند.

بیشتر بخوانید: مفهوم ریسک و بازده در سرمایه‌گذاری چیست؟

سوالات متداول

جمع‌بندی

در این مطلب مهم‌ترین انواع ریسک مالی که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بازار با آن سروکار دارند را معرفی کردیم و هر یک را توضیح دادیم.

با شناخت این مفاهیم، می‌توانیم ریسک‌های موجود در هر فرصت سرمایه‌گذاری را شناسایی کنیم و میزان هر یک را محاسبه نماییم. با ارزیابی ریسک، می‌توان تصمیمات سرمایه‌گذاری بهتری گرفت و موفقیت‌های بیشتری در بازار به دست آورد.

مقالات مرتبط:

• لیست کشورهای جهان اول