33 مفهوم مهم اقتصادی که بهتر است بدانید

اقتصاد و مسائل مربوط به آن، اگرچه همه زندگی انسان را در بر نمی‌گیرد، اما به هر حال یک جنبه از زندگی انسان است.

مسائل اقتصادی به طور مستقیم بر تمام جوانب زندگی از جمله اجتماعی، فرهنگی،  سیاسی و حتی روانی تأثیر می‌گذارد.

به‌این‌ترتیب کسب آگاهی درباره آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی منجر شود. در این مقاله به شرح مفاهیم و اصطلاحات اقتصادی مهم می‌پردازیم.

1. کالا و خدمات (goods and services)

منظور از کالا، اشیایی است که قابل‌لمس هستند و از شرکت‌ها و کارگاه‌های تولیدی و مواد اولیه برای تولید آنها استفاده شده است.

این اشیا دارای ارزش اقتصادی و بازاری هستند پس قابلیت خریدوفروش دارند. برای مثال برای تولید لباس، از نخ که مواد اولیه است و از ماشین‌های بافندگی که ابزار تولیدی است بهره گرفته شده.

اما خدمات، اشیای قابل‌لمس نیستند و معمولاً به‌عنوان مجموعه‌ای از کارها به متقاضی ارائه می‌شود.

به‌عنوان‌مثال مبلغی را به آموزشگاه‌ها پرداخت می‌کنیم و در ازای آن خدمات آموزشی دریافت می‌کنیم. خدمات آرایشی و پیرایشی نیز نمونه واضحی در این زمینه هستند.

2. کالای مصرفی و واسطه‌ای (consumer and intermediate goods )

حتماً شما نیز با مفهوم کالای مصرفی و واسطه‌ای مواجه شده‌اید در ادامه به تعریف این دو اصطلاح و تفاوت آنها می‌پردازیم.

کالای مصرفی همان‌طور که از نامش پیداست پس از تولید به طور مستقیم وارد چرخه مصرف می‌شود. برای مثال مواد غذایی پس از تولید در کارخانه به دست مصرف‌کننده می‌رسد و مورداستفاده قرار می‌گیرد.

کالای واسطه‌ای پس از تولید در صنایع دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر تولیدکنندگان دیگری کالای واسطه‌ای را خریداری کرده و از آن برای تولید یک محصول دیگر بهره می‌گیرند.

به‌عنوان‌مثال فولاد یک کالای واسطه‌ای است که از آن در صنعت خودروسازی استفاده می‌شود.

تفاوت این دو اصطلاح اقتصادی این است که کالای مصرفی اغلب توسط خانوار مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ اما کالای واسطه‌ای توسط کارخانه‌ها و تولیدکنندگان.

افزون بر این اگر کشوری نسبت به واردات کالاهای مصرفی رو آورد این واردات می‌تواند او را به کشور دیگر به‌شدت وابسته کند.

این وابستگی هنگام واردات کالاهای واسطه‌ای شدت کمتری دارد و آسیب کمتری به اقتصاد وارد می‌کند.

3. تولید ناخالص ملی (GNP)

معمولاً قدرت اقتصادی هر کشوری با معیارهای مختلفی سنجیده می‌شود. یکی از شاخص‌های سنجش این قدرت، تولید ناخالص ملی است.

حال که با مفهوم کالا و خدمات آشنا شده‌ایم، تولید ناخالص ملی را چنین تعریف می‌کنیم: «ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات نهایی که افراد دارای یک ملیت مشخص در طول یک دوره زمانی خاص، تولید کرده‌اند».

منظور از کلمه «ملی» در تعریف، این است که این مقدار تولید که در کشور صورت‌گرفته، توسط افرادی با همان ملیت است.

به عبارت روشن‌تر، منظور از تولید ناخالص ملّی، کلیه کالاها و خدماتی است که اعضای یک «ملت» تولید کرده‌اند، خواه در داخل کشور باشد و خواه در خارج از کشور.

بنابراین، اگر یک شرکت خارجی در ایران فعالیت کند تولیدات آن شرکت را نمی‌توان در زمره تولید ناخالص ملی قرارداد.

همچنین باید در نظر داشته باشیم که تنها کالاها و خدمات نهایی که به طور مستقیم به دست مصرف‌کننده می‌رسد به‌عنوان تولید ناخالص ملی در نظر گرفته می‌شود و کالاهای واسطه‌ای در شمار GNP قرار نمی‌گیرند.

منظور از کلمه «ناخالص» نیز این است که وقتی کارخانه‌ای اقدام به تولید خودرو یا پوشاک می‌کند، مقداری فرسودگی و استهلاک هم برای کارخانه به وجود می‌آید که باید آن را تعمیر یا جایگزین کرد.

برای مثال اگر تولید ناخالص ملی کشوری 301700000 باشد و  حدود 1,700,000 تومان هزینه استهلاک در نظر گرفته شود، با کم‌کردن هزینه استهلاک از مجموع ارزش تولید ناخالص ملی، تولید «خالص» ملّی که 300,000,000 تومان است، به دست می‌آید.

ازآنجایی‌که اقتصاد ایران بر پایه نفت و منابع طبیعی است در سال‌های اخیر با نوسانات زیادی روبه‌رو شده است.

بااین‌حال تولید ناخالص ملی ایران در سال 2020 بالغ بر 833/301 میلیارد دلار گزارش شده است که بیشترین حد خود در دورهٔ هفتاد‌ساله است. کمترین مقدار GNP نیز در سال 1959 و معادل 3/758 میلیارد دلار بوده است.

4. تولید ناخالص داخلی (GDP)

در بین اصطلاحات اقتصادی، این مفهوم با مفهوم قبلی تفاوت چندانی ندارد و عدد آن تقریباً مساوی با قبلی است.

تنها تفاوت آنها در این است که کالاها و خدمات نهایی در داخل کشور تولید یا ارائه شده‌اند.

به‌این‌ترتیب تولیدات افراد خارجی در داخل کشور هم به‌عنوان تولید ناخالص داخلی تلقی خواهد شد. از طرفی تولیدات افراد خارج از کشور به‌عنوان تولید ناخالص داخلی محاسبه نخواهد شد.

بیشتر بخوانید: اقتصاد چگونه شکل می‌گیرد و چطور رشد می‌کند؟

5. درآمد ملی و درآمد سرانه

مجموع درآمدهایی که در طول سال نصیب اعضای جامعه می‌شود از جمله درآمد حقوق‌بگیران، دستمزدها، سود سرمایه، درآمد حاصل از اجاره املاک و… درآمد ملی تلقی می‌شود.

در حقیقت درآمد ملی کسر استهلاک و مالیات از تولید ناخالص ملی است. باتوجه‌به کاهش فروش نفت درآمد ملی ایرانیان کاهش‌یافته که منجر به ایجاد مشکلات اقتصادی زیادی گشته است.

برای به‌دست‌آوردن درآمد سرانه باید ابتدا تولید ناخالص داخلی را محاسبه کنیم. درآمد سرانه حاصل تقسیم تولید ناخالص داخلی بر تعداد جمعیت کشور است.

البته این شاخص به‌تنهایی نمایانگر رفاه اعضای یک جامعه نیست؛ زیرا هزینه خدمات و کالاها نیز باید در نظر گرفته شود.

برای مثال سازمان ملل در گزارشی اقدام به بررسی درآمد سرانه کشورهای مختلف در سال 2021 کرده و درآمد سرانه ملی ایران را 13001 دلار محاسبه نموده است.

بااین‌حال به نظر می‌رسد این رقم با رقم واقعی فاصله زیادی دارد و شاید تنها برای تعداد کمی از افراد ساکن ایران صادق باشد.

6. محاسبه به قیمت ثابت و به قیمت جاری

برای شرح این اصطلاحات اقتصادی به زبان ساده و رهایی از پیچیدگی این مفاهیم، با مثالی قابل‌فهم شروع می‌کنیم.

فرض کنیم کشوری فقط یک کالای مشخص تولید می‌کند و گفته شده است که در سال 1398، تعداد 1000 کالا را به قیمت هر عدد 500000 تومان تولید کرده است. پس تولید این کشور در این سال، 500000000 تومان است.

اگر گفته شود در سال 99 تولید این کشور، 700000000 هزار تومان و در سال 1400 تولید این کشور 900000000 هزار تومان بوده است، آیا می‌توان به‌طورقطع گفت که تولید این کشور افزایش‌یافته است؟

ازآنجایی‌که برای محاسبه، تعداد کالا در قیمت ضرب می‌شود، بدون داشتن اطلاع از تعداد کالاهای تولید شده  نمی‌توانیم این‌طور نتیجه بگیریم که حتماً تولید افزایش‌یافته است.

زیرا ممکن است قیمت کالا افزایش‌یافته باشد نه تولید آن.

برای مثال اگر بخواهیم محاسبه را با قیمت ثابت در نظر بگیریم؛ یعنی قیمت کالا را 500000 محاسبه کنیم در آن صورت تولید افزایش‌یافته است.

اما اگر محاسبات خود را باتوجه‌به قیمت جاری انجام دهیم؛ یعنی قیمت کالا را در همان سال در تعداد آن ضرب کنیم ممکن است به دلیل افزایش قیمت کالا، تولید افزایش نیافته باشد و ثابت بوده باشد.

به‌منظور محاسبه تولیدات واقعی، یک سال را به‌عنوان سال پایه در نظر می‌گیرند و به‌این‌ترتیب اثر تغییرات قیمت از بین می‌رود و میزان تولید یا خدمات مشخص می‌شود.

7. ارزش‌افزوده (value-added)

ارزش‌افزوده در فرهنگ اصطلاحات اقتصادی عبارت است از: «افزایش ارزشِ پولی کالا طی انتقال از یک مرحله از تولید به مرحله دیگر».

از نظر محاسباتی، ارزش‌افزوده عبارت است از: «تفاوت بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه و ملزومات و کالاهای نیمه‌ساخته‌ای که در تولید آن به کار رفته‌اند».

ارزش افزوده مربوط به کالاها یا خدماتی است که برای رسیدن به دست مصرف‌کننده باید چند مرحله را طی کنند و به طبع در هر مرحله با توجه تغییراتی که روی آنها ایجاد می‌شود به ارزش آن اضافه می‌شود.

برای مثال برای اینکه چای به دست مصرف‌کننده برسد باید مراحل زیادی طی کند. ابتدا کشاورز اقدام به آماده‌سازی زمین و کاشت آن می‌کند. گیاه چای دارای ارزش مشخصی است؛ اما با برداشت به قیمت آن افزوده می‌شود.

پس از برداشت طی مراحلی چای خشک می‌شود. حال چای باید بسته‌بندی شود و به دست مصرف‌کننده برسد. قطعاً قیمت یک کیلو چای خشک بدون بسته‌بندی با یک کیلو چای بسته‌بندی شده توسط شرکت متفاوت خواهد بود.

به‌منظور فهم بهتر نحوه محاسبه ارزش‌افزوده به مثالی که در ادامه مطرح می‌شود توجه کنید.

اگر یک قنادی برای تهیه یک کیلو کیک، 30 تومان شکر، 40 تومان آرد، 15 تومان تخم‌مرغ و 20 تومان برای مواد دیگر هزینه کند و در نهایت کیک را به قیمت 140 تومان بفروشد، ارزش‌افزوده آن یک کیلو کیک، 35 تومان خواهد بود.

باید توجه داشت که همیشه «ارزش‌افزوده» مساوی با «سود» نیست؛ زیرا آن قنادی باید مخارج کارگران و برق و … را از سود محصولات خود کسر کند.

8. تورم (Inflation)

یکی از پرتکرارترین اصطلاحات اقتصادی به‌خصوص برای ایرانیان تورم است که در سال‌های اخیر به‌دفعات زیادی آن را شنیده‌ایم.

تورم یا Inflation به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص که معمولاً یک‌ساله در نظر گرفته می‌شود، اطلاق می‌شود.

تورم را می‌توان افزایش بی‌رویه قیمت کالاها و خدمات بدون پشتوانه دانست که  سبب می‌شود افراد قدرت کمتری برای خرید کالاهای موردنیاز خود داشته باشند.

در تعریف تورم استمرار افزایش قیمت اهمیت زیادی دارد. به‌عبارت‌دیگر اگر محصولی در طول یک سال تنها یک‌مرتبه افزایش قیمت را تجربه کند نمی‌توان از تورم برای توجیه آن افزایش قیمت استفاده کرد.

عوامل متعددی می‌توانند موجب بروز تورم شوند. عرضه پول و کسری بودجه دولت برخی از دلایل ایجاد تورم و استمرار یافتن آن است.

بیشتر بخوانید: منظور از تورم چیست؟ + نحوه محاسبه تورم در ایران

9. سیاست‌های پولی و مالی (fiscal and monetary policies)

سیاست‌گذاری پول در جامعه از طریق کاهش یا افزایش‌دادن حجم پول موجود در دست مردم، صورت می‌گیرد که از آن با تعبیر «سیاست انقباضی» یا «سیاست انبساطی» نیز یاد می‌شود.

فرض کنید دولت اقدام به چاپ اسکناس کرده و در نتیجه قیمت‌ها افزایش‌یافته است. در این صورت، دولت باید نوعی سیاست کاهش حجم پول یا «سیاست انقباضی» را اعمال کند تا بتواند از افزایش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کند.

از راه‌های متعددی می‌توان اقدام به پیاده‌سازی سیاست انقباضی نمود.

یکی از راه‌های آن (که معمولاً در جامعه ما اتفاق می‌افتد) این است که دولت، اوراق مشارکت (اوراق قرضه) منتشر می‌کند و مردم با خریدن آنها، باعث کاهش حجم پول در جامعه می‌شوند.

اما سیاست‌گذاری مالی، از طریق افزایش یا کاهش‌دادن مالیات یا خریدهای دولتی صورت می‌گیرد.

مثلاً یک سیاست انبساطی مالی این است که دولت، مالیات‌ها را کاهش دهد تا قدرت خرید مردم بالا رود و اقتصاد، به کنترل درآید.

10. مالیات (Tax)

مالیات نیز از آن دسته از اصطلاحات اقتصادی پرتکرار است و کسب اطلاعات درست راجع به آن ضروری است.

مالیات، پرداختی اجباری و بلاعوض است که ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و… تعلق گیرد. دولت‌ها در ازای آماده‌سازی بستر و امکانات برای افراد و شرکت‌ها از آنها مالیات دریافت می‌کنند.

در کشورهای توسعه‌یافته، درآمد عمده کشور از طریق مالیات است و فروش نفت و مواد اولیه را جزو منابع درآمدی عمده به‌حساب نمی‌آورند.

بیشتر بخوانید: بهترین کتاب حسابداری مالیاتی

مالیات به‌طورکلی به دو نوع «مستقیم» و «غیرمستقیم» تقسیم می‌شود.

• مالیات مستقیم

مالیاتی است که مستقیماً از افراد یا شرکت‌ها دریافت می‌شود و دو ویژگی دارد:

اولاً پرداخت‌کننده آن مشخص است؛ ثانیاً مقدار آن نیز معین است. مثلاً مالیاتی که از حقوق کارمندان یا ثروت افراد دریافت می‌گردد، مستقیم است؛ چرا که هم شخص پرداخت‌کننده و هم مبلغ، مشخص هستند.

• مالیات غیرمستقیم

در این مالیات، نه پرداخت‌کننده معین است و نه افراد می‌دانند که چه مقدار مالیات پرداخته‌اند.

مثلاً دولت، تعیین می‌کند که در ازای هر نوشابه، فلان مبلغ هم باید مالیات پرداخت شود و اگر مصرف‌کننده 16 هزار تومان بابت یک بطری نوشابه می‌پردازد، نمی‌داند چه مقدار آن بابت مالیات است.

11. رشد و توسعه (economic growth and development)

معمولاً این دو واژه در بین اصطلاحات اقتصادی با هم اشتباه گرفته می‌شوند.

اگر تولیدات یک کشور از نظر عددی بالا رود، کشوری «رشدیافته» است؛ ولی لزوماً «توسعه‌یافته» نیست.

برای اندازه‌گیری رشد اقتصادی یک کشور، از شاخص «درآمد سرانه» استفاده می‌شود و چنانچه عدد آن افزایش‌یافته باشد، گفته می‌شود آن کشور، رشدی معادل مثلاً شش درصد داشته است.

اما برای اندازه‌گیری توسعه، از شاخص‌های دیگری استفاده می‌شود.

مثلاً اگر کشوری علاوه بر رشد، توانسته باشد نرخ مرگ‌ومیر نوزادان را کاهش دهد، امید به زندگی را در جوانان کشورش افزایش دهد و از نرخ بی‌سوادی بزرگسالان خود بکاهد، گفته می‌شود کشوری توسعه‌یافته است.

البته توسعه‌یافتگی نیاز به زمان دارد. مثلاً در ژاپن از هر هزار تولّد، حدوداً 2 نوزاد می‌میرند؛ ولی در بعضی کشورهای افریقایی مانند سیرالئون 18 نوزاد با مرگ مواجه می‌شوند.

در حال حاضر ژاپن میان کشورهای جهان بالاترین سطح امید به زندگی را داراست. درحالی‌که در کشورهای توسعه‌نیافته سطح امید به زندگی بسیار پایین است.

به‌این‌ترتیب با بررسی موارد گفته شده می‌توان میزان توسعه‌یافتگی کشورها را به طور نسبی برآورد نمود.

بیشتر بخوانید: لیست کشورهای جهان اول

12. سازمان‌های بین‌المللی تجارت

سازمان‌های بین‌المللی در حوزه تجارت به‌منظور تحقق اهداف مالی و تجاری تأسیس شدند که به شرح زیر هستند:

• صندوق بین‌المللی پول (IMF)

یکی از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد است که در سال 1945 تأسیس شد و هدف آن، همکاری کشورها در جهت حل مسائل پولی بین‌المللی بود.

هر یک از کشورهای عضو مبلغی را به این صندوق اختصاص دادند تا در صورت لزوم کشورهای عضو بتوانند از صندوق بین‌المللی وام بگیرند. ایران نیز یکی از اعضای این صندوق است.

• بانک جهانی

بانک جهانی در سال 1944 تأسیس شد و هدف اصلی آن، کاهش فقر و افزایش سطح رفاه کشورهای درحال‌توسعه از طریق اعطای وام است البته با شرایطی که خود بانک، اعمال می‌کند.

تنها اعضای صندوق بین‌المللی پول می‌توانند به عضویت بانک جهانی درآیند. تحقیقات، نشان داده است که کشورهای جهان سوم از سیاست‌های این بانک، بهره چندانی نبرده‌اند.

• سازمان تجارت جهانی (W.T.O)

سازمان جهانی تجارت از ابتدای سال 1995 برای مدیریت مناسبات تجارت چندجانبه بین‌المللی جایگزین گات شد و هم‌اکنون 153 کشور عضو این سازمان هستند که مجموعاً بیش از 95درصد کل تجارت جهانی را در اختیار دارند.

هدف اصلی این سازمان، به‌حداقل‌رساندن دخالت کشورها در امور تجارت بین‌الملل است تا بنگاه‌های تولیدی، از قدرت و امکانات رقابتی یکسانی در سطح بین‌المللی برخوردار شوند.

این هدف، از راه‌هایی قابل وصول است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

الف) اصل عدم تبعیض

 اگر یکی از اعضا در زمینه عوارض گمرکی شرایط مساعدی را به کشوری اعطا کند، همه کشورهای دیگر باید آن شرایط را رعایت کنند.

ب) رقابت منصفانه

قواعد این سازمان باهدف رقابت آزاد، منصفانه و عاری از اخلال شکل‌گرفته است؛ بنابراین، اعضای سازمان، باید اصول و قواعد این سازمان را رعایت کنند وگرنه با اقدامات جبرانی روبرو خواهند شد.

ج) آزادسازی تدریجی تجارت

این سازمان به‌تدریج عوارض گمرکی را کاهش می‌دهد. مثلاً در حال حاضر برای آن که تولیدات داخلی لطمه نخورد، دولت‌ها سعی می‌کنند عوارض گمرکی را زیاد کنند تا واردات، کم و به‌جای آن، تولید بالا رود و صادرات زیاد شود.

ولی در برنامه درازمدت W.T.O، این محدودیت‌ها باید کاهش یابند و یا لغو شوند.

بیشتر بخوانید: «اقتصاد دستوری» چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

13. ضریب فزاینده (incremental coefficient)

ضریب فزاینده یا ضریب تکاثر به بررسی تغییرات حجم پول باتوجه‌به هر واحد پول پایه، گفته می‌شود که بر اساس فعالیت بانک‌ها صورت می‌گیرد.

هرگاه یکی از اجزاء مستقل مؤثر بر تقاضای کل، مانند سرمایه‌گذاری، مخارج دولت، مصرف و … تغییر یابد درآمد ملی به میزان چندبرابر آن افزایش می‌یابد.

به‌این‌ترتیب چرخه افزایش تولید و در نهایت افزایش درآمد ملی کشور به طور مداوم در حال تکرار خواهد بود.

افزایش سرمایه‌گذاری سبب افزایش تولید می‌شود. مصرف و تقاضا نیز افزایش پیدا کرده و منجر می‌شود درآمد کشور بیشتر شود.

14. هزینه فرصت (opportunity cost)

یکی از اصطلاحات اقتصاد خرد هزینه فرصت است.

هنگامی که یک ایده را رد می‌کنیم و ایده دیگری را انتخاب می‌کنیم در ازای ردکردن آن ایده فرصتی را از دست می‌دهیم که به آن هزینه فرصت گفته می‌شود.

هزینه فرصت تشریح کننده این واقعیت است که اگر انتخاب اولیه صورت نمی‌گرفت، ‌ انتخاب‌های دیگری با ارزش‌های متفاوت وجود می‌داشت که می‌توانست صورت بگیرد.

به طور مثال اگر شما شغلی با درآمد سالانه 300 میلیون تومان را ترک می‌کنید تا یک استارتاپ راه بیندازید، هزینه‌ فرصت شما برای راه‌اندازی استارتاپ 300 میلیون در سال خواهد بود.

ارزش نهایی این کار شما باید بالاتر از چیزی باشد که از آن صرف‌نظر می‌کنید.

در زمینه خرید ارزهای دیجیتال یا سرمایه‌گذاری در بورس نیز ممکن است با فرصت‌های زیادی مواجه شوید؛ اما تنها می‌توانید یکی از آنها را انتخاب کنید؛ بنابراین با ردکردن بقیه فرصت‌ها شما هزینه فرصت متحمل می‌شوید.

15. قانون تقاضا (Demand)

 یکی از پرتکرارترین اصطلاحات اقتصادی قانون تقاضا است.

طبق قانون تقاضا اگر تمامی عوامل ثابت بمانند، با افزایش قیمت تقاضا کاهش می‌یابد و بلعکس اگر قیمت‌ها کاهش یابند تقاضا بیشتر می‌شود. رابطه معکوس بین قیمت و مقدار را در اقتصاد قانون تقاضا می‌گویند.

بیشتر بخوانید:

16. تغییر در مقدار تقاضا

درصورتی‌که قیمت یک کالا تغییر کند طبق قانون تقاضا، مقدار تقاضا در جهت عکس تغییر می‌یابد و به این تغییر در اصطلاح تغییر در مقدار تقاضا گویند.

17. تغییر در تقاضا

در اقتصاد زمانی که بر اثر عواملی که بر تقاضا مؤثر هستند، منحنی تقاضا جابه‌جا می‌شود که به معنای افزایش یا کاهش تقاضای کالای مربوطه است، در اصطلاح تغییر در تقاضا گفته می‌شود.

شایان‌ذکر است تغییر در تقاضا با تغییر در مقدار تقاضا متفاوت است. در تغییر تقاضا، قیمت و مقدار ثابت هستند و عوامل دیگری مثل درآمد، سلیقه، ‌ تبلیغات و غیره باعث تغییر در تقاضا می‌شود.

18. تعادل پایدار (stable equilibrium)

زمانی که در بازار، تقاضاکننده و عرضه‌کننده در قیمت و مقدار یکسانی به رضایت برسند و هر دو از قیمت و مقدار کالا جهت انجام مبادله، رضایت داشته باشند، تعادل حاصل شده را تعادل پایدار گویند.

البته این توافق باید به‌گونه‌ای باشد که هیچ اضافه عرضه و اضافه تقاضایی در بازار آن کالا وجود نداشته باشد.

به‌عنوان‌مثال، درصورتی‌که در بازار، یکی از فروشندگان قیمت بالاتری را پیشنهاد دهد، متقاضیان تقاضای خود از آن کالا را به سمت عرضه‌کننده دیگری سوق می‌دهند.

درنتیجه عرضه‌کننده مجبور به کاهش قیمت خود به سمت قیمت تعادلی می‌شود؛ بنابراین تعادل در بازار به حالت اولیه بازمی‌گردد. به همین دلیل به آن تعادل پایدار می‌گویند.

19. اشتغال کامل (full employment)

در اصطلاحات اقتصادی، اشتغال کامل به وضعیتی اطلاق می‌شود که بیکاری در آن جامعه بسیار اندک باشد و تقریباً تمامی افراد دارای تخصص و دانش که جویای کار هستند، مشغول به کار باشند.

البته این به معنای اشتغال صددرصد افراد نیست و بیکاری 5 الی 6 درصد طبیعی است.

بیشتر بخوانید: تاثیر بیکاری بر اقتصاد؛ بیکاری چه آسیب‌هایی به اقتصاد وارد می‌کند؟

20. تعادل اشتغال کامل

اگر در حالت اشتغال کامل تقاضای کل با عرضه کل برابر باشد، درآمد ملی در اشتغال کامل در تعادل است و در نتیجه تعادل اشتغال کامل بدون تورم و بیکاری در اقتصاد برقرار خواهد بود.

21. تعادل رکودی

در وضعیت اشتغال کامل هر کشور به سطح مشخصی از تولید دست پیدا می‌کند.

درصورتی‌که سطح تقاضای کل و عرضه کل کالا و خدمات تولید شده در جامعه در سطحی کمتر از سطح تولید در وضعیت اشتغال کامل باشد، شکاف رکودی به میزان کمبود تقاضای مؤثر به وجود می‌آید که سبب بروز بیکاری در جامعه می‌گردد.

به این علت که تقاضای کل از عرضه کل تولید اشتغال کامل کمتر است. در نتیجه تعادل عرضه و تقاضای جامعه در وضعیت رکودی رخ می‌دهد.

22. سپرده دیداری (Demand Deposit)

سپرده دیداری به‌اختصار به‌صورت DD نمایش داده می‌شود و به‌عنوان سپرده قرض‌الحسنه جاری نیز شناخته می‌شود.

سپرده‌های دیداری به سپرده‌های گفته می‌شود که معمولاً بهره‌ای به آن تعلق نمی‌گیرد و بانک متعهد است به‌محض رویت چک صادر شده توسط صاحب حساب، وجه سپرده شده را به میزانی که در چک قید شده است، بپردازد.

23. عرضه پول فعال

کلیه اسکناس‌ها و سپرده‌های دیداری که در اختیار مردم یا در اختیار بانک‌های تجاری است را عرضه پول فعال می‌گویند.

24. نقدینگی (liquidity)

در اصطلاحات اقتصادی، به عرضه پول فعال به‌اضافه شبه پول (شامل سپرده پس‌انداز و مدت‌دار و …) نقدینگی یا تعریف گسترده پول گفته می‌شود.

هرچه سریع‌تر و آسان‌تر بتوان یک دارایی را به پول نقد تبدیل کرد، نقدینگی آن بیشتر است.

بیشتر بخوانید: چاپ پول یا خلق نقدینگی چیست؟

25. ذخیره قانونی

مبالغی که بانک مرکزی از سپرده‌های بانک‌های تجاری دریافت می‌کند تا در صورت بروز مشکلاتی چون بحران‌های مالی و ورشکستگی و نظیر آن بتواند از آن مبالغ در جهت کمک به بانک‌ها برای رفع مشکل اقدام بنماید به‌عنوان ذخیره قانونی تلقی می‌شود.

معمولاً حداقل ذخیره قانونی باتوجه‌به بدهی بانک یا میزان سپرده مشتریان آنها تعیین می‌شود. درصدی که از جانب بانک مرکزی اعلام می‌شود را نرخ ذخیره قانونی می‌گویند.

26. پایه پولی (monetary base)

به‌تمامی اسکناس‌ها و مسکوک‌ها در دست مردم و ذخایر نزد بانک‌ها پایه پولی می‌گویند که مستقیماً توسط بانک مرکزی کنترل می‌شود.

پایه پولی در واقع بیشترین قابلیت نقدشوندگی در اقتصاد یک کشور را دارد.

27. سوداگری پول (specific tariff)

از آن جا که پول جهت انجام مبادلات اقتصادی به کار می‌رود، در بسیاری از مواقع آن بخشی از پول که صرف خرید کالا یا خدمات و هزینه‌ها نمی‌گردد و به‌صورت اضافی باقی می‌ماند.

برخی افراد اقدام به معامله‌گری در زمینه‌های مختلف چون خریدوفروش سهام، اوراق قرضه و بهادار و نظیر آن می‌کنند که در اصطلاحات اقتصادی به آن سفته بازی یا سوداگری پول می‌گویند.

باید توجه داشت سرمایه‌گذاری با سوداگری تفاوت دارد.

سرمایه‌گذاری منجر به رونق تولید می‌شود که می‌تواند برای سرمایه‌گذار سودآور یا زیان‌ده باشد. اما سوداگری به معامله می‌پردازد و به نسبت رویکرد معاملاتی و کالایی که معامله می‌کند می‌تواند برای کشور مفید یا مضر باشد.

به‌عنوان‌مثال فردی اقدام به واردکردن کالایی می‌کند که در کشور موجود است، ازآنجایی‌که سوداگر به دنبال کسب سود است کالا را با قیمتی که برایش سودآور باشد وارد می‌کند که می‌تواند به تولیدکنندگان داخلی ضربه وارد کند.

28. نرخ ارز (Exchange Rate )

نرخ ارز، از جمله اصطلاحات اقتصادی است که در زمان کاهش ارزش پول ملی، زیاد آن را شنیده‌ایم.

به واحدهای پولی خارج از یک کشور ارز گفته می‌شود و میزان پول ملی که باید برای خرید ارز پرداخت شود، به‌عنوان نرخ ارز در نظر گرفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: 8 فاکتور کلیدی تاثیرگذار بر نرخ ارز

29. نرخ ارز ثابت و شناور

همواره بخشی از درآمد کشورها حاصل از صادرات کالاهای داخلی است، همچنین تمامی کشورها نیاز دارند برخی کالاها را وارد نمایند تا چرخه اقتصادی بچرخد.

برای تعامل و تجارت با کشورهای دیگر به پول خارجی کشور مقابل یا پول بین‌المللی نیاز است.

پیش از 1973 کشورها اقدام به تعیین نرخ ارز ثابت به‌منظور تجارت با یکدیگر کردند.

به‌موجب آن قیمت هر اونس طلا، 35 دلار در نظر گرفته شد و معاملات دیگر کشورها نیز وابسته به دلار شد. نرخ ارز ثابت بدون درنظرگرفتن تورم تعیین می‌شد که می‌توانست در بلندمدت به کشورها ضرر برساند.

پس از 1973 کشورها به نرخ ارز شناور روی آوردند. در این سیستم، میزان عرضه و تقاضا در بازار است که قیمت‌ها را تعیین می‌کند.

البته دولت‌ها هم به نوبه خود تلاش می‌کنند تا قیمت پول ملی را برای تجارت جهانی مطلوب نگه دارند.

30. ارزش اسمی پول (par value )

ارزش اسمی پول یعنی همان مبلغی که روی پول چاپ شده است. در این روزها که نرخ دلار رو به افزایش است شاهد کاهش ارزش اسمی پول ملی هستیم.

برای مثال اگر هر یک دلار برابر با 350 هزار ریال باشد با افزایش دلار ارزش اسمی ریال کاهش می‌یابد و برای خرید همان میزان دلار باید پول بیشتری پرداخت کنیم.

31. تراز تجاری (balance of trade)

تفاوت میان مبلغ واردات و صادرات در یک بازه زمانی مشخص، تراز تجاری در نظر گرفته می‌شود.

درصورتی‌که این اختلاف صفر شود می‌گویند حساب تجاری تراز است. اما اگر صادرات بیشتر باشد دارای مازاد تجاری هستیم و تراز مثبت است و اگر واردات بیشتر باشد کسری تجاری داریم؛ یعنی تراز منفی است.

تراز تجاری به طور مستقیم بر ارزش پول کشور تأثیر می‌گذارد. هنگامی که تراز مثبت و صادرات بیشتر است، کشور مقابل باید ارز کشور صادرکننده را تهیه کند که موجب افزایش ارزش آن ارز می‌شود.

32. حساب سرمایه (capital account)

حساب سرمایه در اقتصاد بین‌المللی بخشی از تراز پرداخت‌ها است که سوابق همه تراکنش‌ها بین نهادهای یک کشور با نهادهای کل دنیا را ثبت می‌کند.

حساب سرمایه منعکس‌کننده معاملات بین‌المللی بر روی دارایی‌های مالی است که این معاملات توسط افراد، بخش خصوصی و دولتی انجام می‌شود.

همچنین نقل‌وانتقالات ارزی حاصل ازاین‌گونه معاملات با انتقال کالا و خدمات همراه نیست؛ بلکه ورود و خروج سرمایه است.

وام‌دادن به خارج، قرض گرفتن از آن، ‌سرمایه‌گذاری خارجی در داخل یا بالعکس از جمله مبادله‌های سرمایه‌ای است که در حساب سرمایه درج می‌شود.

33. تراز پرداخت‌ها (balance of payments)

تراز پرداخت یکی از مهم‌ترین اصطلاحات اقتصادی است.

تراز پرداخت‌ها صورت‌حسابی است که برای یک دورهٔ یک‌ساله، تمامی مبادلات اقتصادی شامل تجارت کالا و خدمات، انتقالات دارایی مالی یک کشور با سایر کشورهای جهان را ثبت می‌کند و از حاصل جمع حساب سرمایه و حساب تجاری به دست می‌آید.

درصورتی‌که اختلاف حساب تجاری و سرمایه صفر باشد، تراز پرداخت‌ها نه دچار مازاد است و نه دچار کسری.

اگر اختلاف آنها مثبت باشد مازاد تراز پرداخت‌ها را شاهد هستیم و به معنای این است که منابع ارزی که به کشور وارد می‌شود از منابعی که از کشور خارج می‌شود بیشتر است.

حال اگر اختلاف منفی شود کسری تراز پرداخت‌ها را خواهیم داشت که در این صورت مجموع منابع ارزی که از کشور خارج می‌شود بیش از منابع ارزی است که وارد کشور می‌شود.

سؤالات متداول

سخن پایانی

گام نخست برای موفقیت در هر زمینه‌ای کسب اطلاعات درست راجع به آن موضوع است که سبب می‌شود با دیدی باز تصمیم‌گیری کنیم.

برای کسب سود در دنیای اقتصاد نیز باید با اصطلاحات اقتصادی آشنایی کافی داشته باشیم.

در این مقاله تلاش بر این بود تا شما با مهم‌ترین اصطلاحات اقتصادی آشنا شوید و از آنها در مسیر فعالیت اقتصادی خود بهره ببرید.

مقالات مرتبط:

• بزرگترین اقتصاد های جهان 2023
• بانک جهانی چیست
• همت در اقتصاد یعنی چه