بازارساز خودکار (به انگلیسی Automated Market Maker یا AMM) پروتکلی است که به صرافی‌های غیرمتمرکز (DEXs)، در راستای بهره بردن از نقدینگی کاربران کمک می‌کند.
اگر شما هم مثل خیلی از افراد درباره بازارساز خودکار نشنیده‌اید یا حتی شنیده‌اید و معنای این کلمه را نمی‌دانید، باید گفت که یکی از مهمترین تفاوت‌های این بازار مدرن با بازارهایی سنتی از قبیل سهام و اوراق را نمی‌دانید!
عناوین مطلب:
وقتی صرافی یونی سواپ ایجاد شد، به اولین پلتفرم غیرمتمرکز که از بازارساز خودکار بهره می‌برد تبدیل شد. بازارساز خودکار به بازار ارزهای دیجیتال کمک می‌کند که نقدینگی خود را به صورت 24 ساعته و در 7 روز هفته تامین کند و در این موضوع به مشکلی برنخورد.
به زبان ساده، بازارسازان خودکار مکانیزم‌هایی هستند که هرگونه نیاز به مبادلات متمرکز را پاسخ‌گو هستند و تکنیک‌های بازارسازی سنتی را از بین می‌برد.
نکات کلیدی
- بازارسازان از افراد و شرکت‌هایی با سرمایه زیاد تشکیل می‌شوند و نقش آنها تامین نقدینگی است.
- در صرافی‌های غیرمتمرکز برای تامین کننده نقدینگی بودن سرمایه زیادی نیاز نیست.
- بازارساز خودکار برای ایجاد تعادل در قیمت دارایی‌ها از فرمول‌های ریاضی استفاده می‌کند.
- بخشی از سود حاصل شده از کارمزد شبکه در صرافی‌های غیرمتمرکز به عنوان مشوق به تامین کنندگان نقدینگی می‌رسد.
- تامین کنندگان نقدینگی حق رای برای آینده پروتکل را دارند.
بازارساز (MM) چیست و چه نقشی دارد؟
بازارساز فرآیند تامین نقدینگی را برای صرافی‌های متمرکز انجام می‌دهد.
صرافی متمرکز، معاملات معامله‌گران را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که سفارشات کاربران مطابقت دارند. به بیانی دیگر وقتی معامله‌گر الف تصمیم می‌گیرد یک بیت‌کوین را در قیمت 20000 دلار بخرد، صرافی باید کاربری را پیدا کند که بیت‌کوینی داشته باشد و مایل به فروش آن با قیمت 20000 دلار باشد.
کار صرافی به صورت کم وبیش، این است که در بین معامله‌گر الف و ب قرار بگیرد تا معاملات خرید فروش را به یکدیگر وصل کند.
بنابراین اگر صرافی نتواند معاملات خرید و فروش معامله‌گران را به صورت آنی به یکدیگر وصل کند چه اتفاقی می‌افتد؟
در چنین مواردی می‌گوییم دارایی‌های مدنظر نقدینگی کمی دارند.
نقدینگی برای معامله‌گران حرفه‌ای اهمیت بسیار زیادی دارد، به این دلیل که نشان‌دهنده سهولت در خرید و فروش آن دارایی است و همچنین میزان فعال بودن آن بازار را نشان می‌دهد.
در مقابل، نقدینگی کم به این معنی است فعالیت کمتری در آن بازار وجود دارد و خرید و فروش یک دارایی سخت‌تر انجام می‌گیرد.
زمانی که نقدینگی کم است، اسلیپیج (slippage) رخ می‌دهد و به عبارت دیگر، قیمت یک دارایی در مرحله انجام معامله به میزان قابل توجهی تغییر می‌کند.
این اتفاق اغلب در بازارهایی با نوسانات بالا، مثل بازار ارزهای دیجیتال، اتفاق می‌افتد. از این رو، صرافی‌ها باید از انجام گرفتن معاملات به صورت آنی اطمینان حاصل کنند تا خطر حاصل از اسلیپیج را برای کاربران به حداقل برساند.
صرافی‌های متمرکز برای دسترسی به یک سیستم معاملاتی کارآمد، در جهت تامین نقدینگی مورد نظر، باید به معامله‌گران حرفه‌ای، سازمان‌ها و نهادها تکیه کنند.
با این کار صرافی از عدم ایجاد مشکل برای خریداران و فروشندگان مطمئن می‌شود. به عبارت دیگر، بازارسازان فرآیندهای مورد نیاز برای تامین نقدینگی جفت های معاملاتی را تسهیل می کنند.
بیشتر بخوانید: تفاوت صرافی متمرکز و صرافی غیرمتمرکز
بازارساز خودکار چیست؟
بر خلاف روش‌هایی که درباره صرافی‌های متمرکز صدق می‌کند، صرافی‌های غیرمتمرکز برای ریشه‌کن کردن روش‌های سابق در بازارسازی تلاش میکنند.
آنها از سیستم تطبیق سفارش (Order Book) یا یا زیرساخت‌های نگهداری (که در آن صرافی تمامی کلیدهای خصوصی مشتریان را در اختیار دارد) پشتیبانی نمی‌کنند.
معامله‌گران می‌توانند معاملات خود را مستقیما از طریق کیف پول شخصی خود انجام دهند و به این صورت است که صرافی‌های غیرمتمرکز استقلال و آزادی عملکرد خود و مشتریان را افزایش می‌دهند.
همچنین این صرافی‌ها سیستم تطابق سفارش را حذف و پروتکل بازار ساز خودکار را جایگزین آن میکنند. این پروتکل‌ها از قراردادهای هوشمند – برنامه‌های کامپیوتری خوداجرا – برای تعیین قیمت دارایی‌های دیجیتال و تامین نقدینگی استفاده میکنند.
در این پروتکل، نقدینگی‌ها در قراردادهای هوشمند تجمیع می‌شود. در اصل کاربران از نظر فنی با طرف مقابل معامله نمی کنند، بلکه آنها با مقابل نقدینگی قفل شده در قراردادهای هوشمند معامله می کنند.
شایان ذکر است که تنها افراد یا شرکت‌هایی با ارزش خالص بالا می‌توانند نقش بازارساز را به عهده بگیرند. اما در مورد صرافی‌های غیرمتمرکز این مسئله صدق نمی‌کند و هرکسی، می‌تواند با استفاده از قراردادهای هوشمند نقش یک بازارساز خودکار را ایفا کند.
صرافی‌های غیرمتمرکزی که از پروتکل بازار ساز خودکار پیروی میکنند شامل یونی سواپ (Uniswap) ، بالانسر (Balancer) و کرو (Curve) می‌شوند.
بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟
قبل از تعریف نحوه عملکرد پروتکل بازارساز خودکار، باید دو نکته را بدانید:
- جفت ارزهای معاملاتی که معمولا در صرافی‌های متمرکز پیدا می‌کنید، به صورت یک استخر نقدینگی تکی و منحصر به فرد عمل میکنند. برای مثال، اگر شما می‌خواهید تتر یا اتریوم معامله کنید، باید به دنبال استخر نقدینگی ETH\USDT بگردید.
- بر خلاف بازارهای سنتی، در بازار ارزهای دیجیتال هرکسی می‌تواند تامین کننده نقدینگی باشد؛ فقط نیاز است که هر دو دارایی را به استخرهای نقدینگی واریز کند.
برای مثال، اگر شما بخواهید نقدینگی استخر ETH\USDT را تامین کنید، باید مقداری خاصی از اتریوم و تتر به استخر نقدینگی واریز کنید.
برای اطمینان از اینکه نسبت دارایی‌ها در استخرهای نقدینگی متعادل باقی بماند و اختلافی در قیمت‌گذاری دارایی‌ها به وجود نیاید، بازار ساز خودکار از فرمول‌های از پیش تعیین شده پیروی می‌کند.
برای مثال یونی سواپ و خیلی از صرافی‌های غیرمتمرکز دیگر از فرمول x*y=k برای تعیین رابطه بین دارایی‌ها استفاده میکنند.
در اینجا x نشان دهنده ارزش قیمت دارایی الف است، y نشان دهنده قیمت دارایی ب است و k مقدار کل نقدینگی است که ثابت می‌ماند.
در اصل، صرافی یونی سواپ، همیشه سعی در حفظ تعادلی بین دارایی الف و ب دارد.
برای درک بهتر عملکرد بازارساز خودکار، استخر نقدینگی ETH\USDT را مثال می‌زنیم. وقتی یک اتریوم توسط معامله‌گری خریداری می‌شود، اتریوم‌های این استخر کاهش میابد و در عوض به تترهای این استخر افزوده می‌شود.
افزایش قیمت اتریوم باعث می‌شود که از فرمول بالا برای تعادل در قیمت استفاده شود. وقتی تترهای بیشتری به استخر افزوده می‌شود، قیمت تتر کاهش میابد اما این چرخه در همینجا به پایان نمی‌رسد! چرا که این چرخه دوطرفه است و همین امر باعث ایجاد یک تعادل نسبی در بازارساز خودکار می‌شود.
هنگامی که سفارش‌های بزرگ در بازارساز خودکار ثبت می‌شوند و مقدار قابل توجهی از یک توکن حذف یا به یک استخر اضافه می‌شود، اختلاف قابل توجهی بین قیمت یک دارایی در استخر و قیمت همان دارایی در سایر صرافی‌ها به وجود می‌آید.
برای مثال قیمت اتریوم در یک استخر نقدینگی 3000 دلار است، در حالی که در یک استخر دیگر 2800 دلار قیمت دارد؛ به این دلیل که یک معامله‌گر مقدار زیادی از اتریوم را به استخر اضافه کرده است، اتریوم دچار کاهش قیمت شده است.
وقتی تفاوتی فاحش در قیمت یک دارایی به وجود می‌آید، یعنی فرصت آربیتراژ به وجود آمده. آربیتراژ یک استراتژی در بازارهای مالی است که با این استراتژی می‌توان از فاصله بین قیمت یک دارایی در دو صرافی کسب سود کرد.
معامله‌گران آربیتراژ وارد استخرهای نقدینگی می‌شوند و زمانی که تفاوتی در قیمت یک دارایی مشاهده میکنند شروع به خرید میکنند. تا زمانی که قیمت آن دارایی به تعادل برسد این حرکت انجام می‌شود.
فراموش نکنید که فرمول بالا فقط در صرافی یونی سواپ استفاده می‌شود. در صرافی بالانسر فرمول‌های پیچیده‌تری برای ایجاد تعادل استفاده می‌شود. در صرافی کرو هم فرمول‌هایی مطابق با استیبل کوین‌ها استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: منظور از AMM در کوینکس چیست؟
نقش تامین کنندگان نقدینگی در بازارساز خودکار
همانطور که در بالاتر گفته شد، بازارساز خودکار برای کارآمد بودن، نیاز به نقدینگی دارد.
استخرهای که نقدینگی کافی ندارند در معرض خطر اسلیپیج هستند. برای کاهش این خطر، بازارساز خودکار کاربران را تشویق به واریز دارایی دیجیتال میکنند؛ به این صورت هم نقدینگی مورد تامین می‌شود هم کاربرانی که دارایی خود را به استخر واریز کرده‌اند کسب سود میکنند.
صرافی غیرمتمرکز بخشی از کارمزدهای شبکه را به عنوان مشوق به تامین کنندگان نقدینگی می‌دهد. برای مثال اگر ارزش دارایی‌های قفل شده شما در پلتفرم 1 درصد باشد، توکنی (LP Token) دریافت خواهید کرد که نشان دهنده 1 درصد از کارمزد های انباشته بر روی آن استخر است.
هنگامی که یک تامین کننده نقدینگی می‌خواهد نقدینگی خود را از استخر خارج کند توکن LP خود را تحویل می‌دهد و سهم خود را از کارمزد تراکنش‌های انجام گرفته شده برمیدارد.
همچنین بازارساز خودکار برای تامین کنندگان نقدینگی توکن‌های حاکمیتی صادر می‌کند که با استفاده از این توکن می‌توانند درباره توسعه و آینده پروتکل رای بدهند.
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) چیست؟
یکی از ریسک‌های استخرهای نقدینگی که متاسفانه جدی گرفته نمی‌شود و کمتر کسی به آن توجه می‌کند ضرر ناپایدار است. این اتفاق وقتی رخ می‌دهد که میانگین قیمت دارایی‌های ترکیب شده در نوسان باشد.
وقتی نسبت قیمت یک دارایی که توسط فردی تامین نقدینگی شده، نسبت به قیمتی اولیه همان دارایی تغییر کند، تامین کننده نقدینگی ضرر می‌کند.
هرچه نوسان قیمت بیشتر باشد، ضرر بیشتری متحمل می‌شود. به صورت کلی اینگونه نوسانات تاثیر زیادی را بر قیمت دارایی‌های دیجیتال می‌گذارند.
با این حال این ضرر ناپایدار است، چون ممکن است قیمت آن دارایی دیجیتال برگردد. این ضرر تنها زمانی پایدار و دائمی می‌شود که تامین کننده نقدینگی، دارایی خود را قبل از برگشت قیمت برداشت کند.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: