صنعت بانکداری به عنوان یکی از ارکان مهم توسعه مالی و تاثیر گذار بر رشد اقتصادی و به عنوان یکی از صنایع مهم بازار بورس به شمار می رود. این صنعت در شرایط رونق اقتصادی تورم و رشدحجم پول در سالهای گذشته با سودآوری قابل توجهی (اگرچه اسمی) همراه بوده و ما شاهد رشد تعداد بانکها و افزایش رقابت در این صنعت نیز بوده ایم. این صنعت درسالهای آینده با تحدید رشد حجم پول بیشتر وارد رقابت خواهد شد اما بهبود چشم انداز اقتصادی کشور می تواند در عین کنترل تورم رشد سودآوری واقعی در این صنعت را به دنبال داشته باشد. در مقایسه ارزشمندی یک بانک باید علاوه بر سهم هر بانک در جذب سپرده و اعطای تسهیلات و سودآوری می بایست به کیفیت سودآوری و ریسکهای مترتب بر هر بانک توجه داشت:
حاشیه سود عملیاتی یا نسبت “سهم بانک از درآمدهای مشاع به کل درآمدهای مشاع”
در بانکداری اسلامی بانک به وکالت از سپرده گذاران (به جز سپرده گذاران قرض الحسنه و ارزی) منابع آنها را در فعالیتهای مشاع- اعطای تسهیلات، سرمایه گذاریها و سپرده گذاریها- مصرف می کند و طبق قانون بانک مرکزی حق گرفتن حداکثر 2.5 درصد سالیانه خالص ارزش سپرده ها (مجموع ارزش سپرده ها پس از کسر ذخیره قانونی بانک مرکزی) به عنوان حق الوکاله خواهد داشت و مازاد رقم حق الوکاله می بایست بین سپرده گذاران تقسیم شود. با توجه به اینکه سپرده گذاران از سود علی الحساب برخوردار می شوند در صورتی که مجموع سود اعطای تسهیلات و سرمایه گذاریها و سپرده گذاریهای بانک در طول یکسال پس از کسر حق الوکاله از مجموع سود علی الحساب بانک بیشتر باشد می بایست بین سپرده گذاران تحت عنوان تفاوت بین سود علی الحساب و قطعی تقسیم شود و در صورتی که کمتر باشد سود علی الحساب مبنا قرار گرفته و از رقم حق الوکاله بانک کسر می شود.
با توجه به اینکه بانک از منابع سهامداران خود نیز در فعالیتهای مشاع استفاده می نماید بنابراین می بایست سهم سپرده گذاران و سهامداران (بانک) از فعالیت مشاع بانک تفکیک شود. روش تفکیک بدین صورت است که از کل رقم فعالیتهای مشاع بانک –میانگین تسهیلات اعطایی، سرمایه گذاریها و اوراق مشارکت- آنچه مازاد بر خالص میانگین سپرده های بانک باشد تحت عنوان سهم بانک شناسایی می شود بنابراین هرچه ارزش فعالیتهای مشاع بانک به نسبت سپرده هایش بیشتر باشد سهم بانک از درآمدهای مشاع بیشتر خواهد شد.
بنابراین نسبت حاشیه سود عملیاتی یا نسبت “سهم بانک از درآمدهای مشاع به کل درآمدهای مشاع” نشان می دهد همزمان بانک با چه هزینه ای توانسته سپرده جذب کند چه میزان از کل منابع در اختیار خود (هزینه زا و منابع سهامدار) را استفاده نموده و چگونه توانسته از این منابع سود بسازد.
توجه به نسبت حاشیه سود عملیاتی در یک بانک درقیاس با صنعت بانکداری و روند تاریخی آن، درجه ریسک و کارایی آن بانک را نشان می دهد.
کیفیت درآمدهای غیر مشاع و تکرار پذیری آن
بانکها علاوه بر درآمدهایی که با سپرده گذاران خود شریکند درآمدهایی مختص خود دارند. این درآمدها که تحت عنوان درآمد غیر مشاع طبقه بندی می شوند شامل انواع کارمزدها، سود وجه التزام، نتیجه مبادلات ارزی، سود تسهیلات ارزی و سایر درآمدها می شود که هرکدام کیفیت متفاوتی دارند.
– برخی بانکها در سالهای گذشته تسهیلات فروش اقساطی در قالب کارت اعتباری به مشتریان خود داده اند که نرخ سود آن برابر با عقود مبادله ای است اما بدون اینکه خدمات کارت اعتباری که در کشورهای توسعه یافته به مشتریان ارائه می شود ارائه دهند، صرفا طی اقساط ماهانه کارمزدی (حدود نرخ 5 درصد ارزش تسهیلات) از مشتری دریافت می دارند و تحت عنوان کارمزد آبونمان کارت اعتباری در لیست درآمدهای غیر مشاع شناسایی می نمایند. به نظر می رسد این درآمد کارمزد به شکل فوق نمی تواند تداوم داشته باشد.
– جریمه دیرکرد تسهیلات که در قالب وجه التزام جزء درآمدهای غیر مشاع طبقه بندی می شوند نمی تواند به عنوان درآمدهای پایدار بانک تلقی گردد همانطور که می دانیم مهمترین دلیل دیرکرد در پرداخت اقساط تسهیلات در سالهای گذشته به دلیل تفاوت زیاد نرخ تسهیلات و تورم بوده است به گونه ای که مشتریان حاضر می شدند در عین جریمه 6 درصدی دیر کرد پرداخت اقساط، دیرتر قسط خود را بپردازند. بنابراین به نظر می رسد با کنترل تورم این درآمد نیز کاهش یابد.
– در قسمت نتیجه مبادلات ارزی رقمی تحت عنوان نتیجه تسعیر حسابهای ارزی وجود دارد این رقم به دلیل افزایش نرخ ارز و برای بانک هایی اتفاق افتاده که از تراز ارزی مثبت برخوردار بوده اند. بنابراین این رقم نیز تکرار پذیر نخواهد بود.
– سود تسهیلات ارزی به عنوان سود باکیفیت در صنعت بانکداری تلقی می شود و نشان از حجم فعالیت های بین المللی بانک دارد.
کیفیت سرمایه گذاریهای بانک و سود شناسایی شده
توجه به رقم خالص ارزش سرمایه گذاری های هر بانک نشان از پتانسیل آن بانک برای سودآوری سالهای آتی دارد که به عنوان درآمد مشاع بین سپرده گذار و سهامدار تقسیم می شود. سود حاصل از سرمایه گذاریهای بانکها می بایست همانند شرکتهای سرمایه گذاری تحلیل شود بدین معنی که درآمد حاصل از فروش سرمایه گذاریها تکرار پذیر نیست و کیفیت سرمایه گذاریهای هر بانک نشان از نوع مدیریت سرمایه گذاریها، ریسک و پتانسیل هر بانک خواهد داشت.
نسبت “حجم مطالبات غیر جاری به کل تسهیلات” و نسبت “ذخیره در نظر گرفته شده به کل تسهیلات غیر جاری”
هر بانک بر اساس کیفیت تسهیلات اعطایی و وثایق اخذ شده با ریسک عدم وصول مطالبات بر اساس ارزش وثایق دریافت شده روبه رو است. به همین خاطر بانکها می بایست برای مطالبات غیر جاری خود ذخیره در نظر بگیرند اگرچه برای تحلیل گر صورتهای مالی بانک راست آزمایی طبقه بندی تسهیلات بانک، صحت ارزش وثایق در اختیار برای مطالبات مشکوک الوصول و میزان ذخیره برای مطالبات مشکوک الوصول در نظر گرفته شده، میسر نیست اما روند نسبتهای “مطالبات غیر جاری به کل تسهیلات” و “ذخیره در نظر گرفته شده به کل تسهیلات غیر جاری” و مقایسه این نسبتها در صنعت بانکداری وضعیت مدیریت اعطای تسهیلات و ریسک هزینه مطالبات مشکوک الوصول سنوات آتی را نشان می دهد.
جواد سنگینیان، مدیر سرمایه گذاری شرکت معین خردمندان
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:
