چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار (به انگلیسی Business Cycle) شامل دوره‌هایی از رشد و رکود اقتصاد یک کشور است که عمدتاً با تولید ناخالص داخلی آن کشور اندازه‌گیری می‌شود.
دولت‌ها سعی می‌کنند چرخه‌های تجاری را با صرف پول، افزایش یا کاهش مالیات و تعدیل نرخ بهره مدیریت کنند. چرخه‌های تجاری می‌تواند به روش‌های مختلف از جستجوی شغل گرفته تا سرمایه‌گذاری، بر افراد جامعه تأثیر بگذارد.
عناوین مطلب:
چرخه تجاری چیست؟
چرخه تجاری، که گاهی اوقات با عناوین «چرخه اقتصادی»، «سیکل تجاری» یا «چرخه کسب و کار» شناخته می‌شود، به مجموعه‌ای از مراحل در اقتصاد که با انقباض و انبساط همراه است اشاره دارد.
چرخه تجاری که به طور مداوم در اقتصادهای سراسر جهان تکرار می‌شود، در درجه اول با افزایش و کاهش تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورها اندازه‌گیری می‌شود.
همه کشورهایی که دارای اقتصاد سرمایه‌داری هستند چرخه‌های تجاری را تجربه می‌کنند. همه چنین اقتصادهایی این دوره‌های طبیعی رشد و افول را، البته نه به صورت هم‌زمان، تجربه خواهند کرد. با این حال، با توجه به افزایش جهانی شدن، چرخه‌های تجاری کشورهای مختلف بیشتر از قبل به صورت هم‌زمان اتفاق می‌افتند.
دولت‌ها با درک مکانیسم‌های مختلف چرخه کسب و کار می‌توانند تصمیم‌های سیاسی بهتری بگیرند. همچنین، درک مراحل مختلف چرخه کسب و کار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند در تصمیم‌گیری‌های مالی خود موفق‌تر عمل کنند.
مراحل چرخه تجاری
چرخه‌های کسب و کار مانند جزر و مد عمل می‌کنند، همراه با همان فراز و فرودهای طبیعی و بی‌پایان. همان‌طور که امواج ممکن است به صورت ناگهانی از اوج سقوط کنند یا در حالی که همه چیز آرام به نظر می‌رسد به اوج حرکت کنند، مراحل مختلف چرخه کسب و کار هم ممکن است در میانه یک فاز خاص شاهد افت و خیزهای موقت و ناگهانی باشد.
هر چرخه کسب و کار در طول عمر خود چهار فاز مشخص شکوفایی یا انبساط، اوج، رکود یا انقباض و قعر را طی می‌کند:
شکوفایی
شکوفایی یا انبساط، که وضعیت «عادی» یا مطلوب‌ترین وضعیت اقتصاد محسوب می‌شود، دوره رونق و گسترش کسب و کار است. در طول فاز شکوفایی، تولید و سود مشاغل و شرکت‌ها به طور پیوسته افزایش پیدا می‌کند، بیکاری کم است و بازار سهام عملکرد خوبی دارد. مصرف‌کنندگان همواره در حال خرید و سرمایه‌گذاری هستند و با افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات، قیمت‌ها نیز شروع به افزایش می‌کند.
برای پی بردن به اینکه آیا اقتصاد در دوره رشد سالمی قرار دارد یا خیر معیارهای مختلفی وجود دارد؛ برای مثال، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در محدوده 2 تا 3 درصد است، نرخ تورم 2 درصد، نرخ بیکاری بین 3.5 تا 4.5 درصد است و بازار سهام وضعیت صعودی دارد.
اوج
زمانی که این اعداد بیش از حد افزایش یا کاهش پیدا کنند و از محدوده سالم خود خارج شوند، اقتصاد شروع به رشد خارج از کنترل می‌کند. هر کدام از عوامل یاد شده می‌تواند تعادل سالم اقتصاد را بر هم بزند. در این شرایط، شرکت‌ها ممکن است به‌طور بی‌رویه‌ای در حال گسترش باشند.
سرمایه‌گذاران به موفقیت شرکت‌ها بیش از حد اعتماد داشته و با خرید بیشتر سهام و دارایی‌ها موجب افزایش قیمت بی‌رویه آنها می‌شوند. در نتیجه قیمت دارایی‌ها به اندازه‌ای افزایش پیدا می‌کند که با ارزش ذاتی آنها مطابقت ندارد و به اصطلاح حباب قیمت ایجاد می‌شود. همه چیز شروع به گران شدن می‌کند.
این فاز نقطه اوج تمام این هیاهوها است و نشان می‌دهد که دوره شکوفایی و انبساط به پایان رسیده و تولید و قیمت‌ها به حداکثر رشد خود رسیده‌اند. این همان نقطه عطف است که جایی برای رشد باقی نمانده است و همه چیز مجبور به سقوط است. فاز رکود و انقباض در راه است.
رکود
فاز رکود یا انقباض شامل بازه زمانی بین اوج و قعر است. مرحله انقباض با کاهش فعالیت‌های اقتصادی همراه است. در طول این فاز، آمار بیکاری معمولاً افزایش می‌یابد، سهام وارد بازار نزولی می‌شود و رشد تولید ناخالص داخلی به زیر 2 درصد می‌رسد که نشان دهنده کاهش فعالیت‌های کسب و کارها است.
بیشتر بخوانید: تاثیر بیکاری بر اقتصاد؛ بیکاری چه آسیب‌هایی به اقتصاد وارد می‌کند؟
کاهش تولید ناخالص داخلی برای دو فصل متوالی اغلب به معنی قرار گرفتن اقتصاد در حالت رکود است. حتی پایان یافتن رکود به صورت رسمی به این معنا نیست که اقتصاد به شکل و اندازه اصلی خود بازگشته است.
قعر
مرحله قعر دقیقاً نقطه مقابل مرحله اوج سیکل کسب و کار است. چرخه تجاری زمانی به نقطه قعر می‌رسد که مرحله رکود یا انقباض به پایان برسد و چرخه شروع به بازگشت به مرحله شکوفایی بکند.
با رسیدن به مرحله قعر، چرخه یک دور کامل را طی کرده و چرخه جدیدی شروع می‌شود. این بازگشت همیشه به سریع و در یک خط مستقیم اتفاق نمی‌افتد و مدت زمان مشخصی طول می‌کشد تا بهبود کامل اقتصادی دوباره حاصل شود.
بیشتر بخوانید: رکود تورمی
چرخه تجاری در مقابل چرخه بازار
اگرچه اغلب از دو اصطلاح چرخه تجاری و چرخه بازار به جای یکدیگر استفاده می‌شود، اما این دو از نظر فنی با یکدیگر متفاوت هستند.
چرخه بازار به طور خاص به مراحل مختلف رشد و رکود بازار سهام اشاره دارد، در حالی که چرخه تجاری وضعیت اقتصاد کل را بیان می‌کند.
اما این دو چرخه از جهات مختلف به هم مرتبط هستند. بازار سهام تا حد زیادی تحت تأثیر مراحل چرخه تجاری است و به طور کلی بازتاب کننده مراحل آن است. در طول مرحله انقباض چرخه کسب و کار، سرمایه‌گذاران دارایی‌های خود را می‌فروشند و قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند، که نتیجه آن نزولی شدن بازار است.
در مرحله انبساط چرخه، برعکس این اتفاق رخ می‌دهد؛ یعنی سرمایه‌گذاران اقدام به خرید بی‌رویه می‌کنند و باعث افزایش قیمت سهام می‌شوند. در نتیجه بازار صعودی می‌شود.
چه کسی چرخه تجاری را اندازه‌گیری می‌کند؟
در کشورهای مختلف نهادهای متفاوتی مسئول ارزیابی چرخه‌های کسب و کار هستند. برای مثال، در ایالات متحده دفتر ملی تحقیقات اقتصادی (NBER) که یک سازمان غیرانتفاعی خصوصی است مسئول تعریف کردن و اندازه‌گیری چرخه‌های کسب و کار است. کمیته ارزیابی چرخه کسب و کار NBER مسئول تعیین زمان شروع و پایان چرخه‌های کسب و کار است.
کمیته NBER در درجه اول از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سه ماهه برای شناسایی چرخه تجاری استفاده می‌کند؛ البته این کمیته برای این کار به سایر شاخص‌های اقتصادی مانند درآمد واقعی، درآمدهای خرده فروشی، اشتغال، و ظرفیت تولیدی نیز توجه می‌کند. تحلیلگران و اقتصاددانان در بررسی این شاخص‌ها اغلب متوجه تلاقی نشانه‌ها می‌شوند، به این معنی که شاخص‌های مختلف معمولاً با هم افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند.
به عنوان مثال، اگر اشتغال افزایش یابد، احتمالاً تولید و به دنبال آن مصرف افزایش پیدا می‌کند. به همین ترتیب، اگر اشتغال کاهش یابد، سایر معیارها نیز کاهش یافته و در نهایت بر تولید ناخالص داخلی تأثیر خواهند گذاشت.
چرخه تجاری چقدر طول می‌کشد؟
هیچ محدودیت مشخصی برای اینکه چرخه‌های کسب و کار چقدر طول می‌کشند وجود ندارد. بازه زمانی هر چرخه ممکن است کوتاه و به اندازه چند ماه باشد، یا برخی طولانی‌تر و تا چند سال طول بکشد.
به طور کلی، دوره‌های انبساط، طولانی‌تر از دوره‌های انقباض است، اما با این حال بازه زمانی واقعی آنها متفاوت است. بر اساس گزارش سرویس تحقیقات کنگره، از بعد از پایان جنگ جهانی دوم متوسط دوره شکوفایی و انبساط در ایالات متحده 65 ماه و میانگین فاز رکود و انقباض حدود 11 ماه طول کشیده است.
متغیرهای متعدد موثر در اقتصادهای جهان در طول زمان نوسان‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند و باعث ایجاد تغییرات در اقتصاد می‌شوند. عوامل غیراقتصادی مانند بلایای طبیعی و بیماری‌ها نیز در شکل‌دهی اقتصاد نقش دارند.
وینسنت راینهارت، اقتصاددان ارشد و استراتژیست کلان در Mellon Investments می‌گوید: «در اصل، اقتصادها تمایل دارند همیشه گسترش پیدا کنند، اما اگر با اتفاقات غیرمنتظره و ناگوار مواجه شوند، ممکن است وارد رکود شوند.»
در چند دهه اخیر، بحران وام‌های مسکن در سال 2007 یکی از این شوک‌ها بود و شروع همه‌گیری کووید-19 در سال 2020 یکی دیگر از عوامل ایجاد رکود دو ماهه در اقتصاد جهان بود.
چه عواملی چرخه کسب و کار را شکل می‌دهند؟
از نوآوری‌های تکنولوژیکی گرفته تا جنگ، عوامل مختلفی در تشکیل و تغییر مراحل چرخه کسب و کار نقش دارند. اما به گفته سرویس تحقیقات کنگره آمریکا، بخش مهمی از عوامل موثر به عرضه و تقاضای کل در یک اقتصاد بر می‌گردد.
عرضه و تقاضا چگونه بر چرخه تجاری تأثیر می‌گذارد؟
در ابتدا به دلیل اعتماد مصرف کنندگان به اقتصاد، مرحله شکوفایی و انبساط رخ می‌دهد. مصرف کنندگان معتقدند که وضعیت اشتغال خوب و درآمد تضمینی است. در نتیجه، آنها بیشتر خرج می‌کنند، که این منجر به افزایش تقاضا می‌شود.
این اتفاق باعث می‌شود کسب و کارها برای تأمین تقاضا افراد بیشتری را استخدام کرده و هزینه‌های آنها بیشتر می‌شود. سرمایه‌گذاران نیز بیشتر روی سهام شرکت‌ها و دارایی‌ها بازارهای مالی سرمایه‌گذاری کرده و این موجب افزایش قیمت سهام می‌شود.
با ادامه فعالیت‌های پر جنب و جوش بازار، مرحله انبساط زمانی که تقاضا از عرضه بیشتر باشد به نقطه اوج می‌رسد و کسب و کارها برای پاسخگویی به تقاضای بی‌رویه مصرف کنندگان و حفظ جایگاه رقابتی خود ریسک‌های بیشتری قبول می‌کنند.
زمانی که نرخ بهره به سرعت افزایش پیدا می‌کند، تورم شدت پیدا می‌کند، یا یک بحران مالی رخ می‌دهد، اقتصاد وارد مرحله رکود یا انقباض می‌شود. اعتماد مصرف کنندگان که موجب افزایش تقاضا شده بود به سرعت از بین می‌رود و جای خود را به بی‌اعتمادی می‌دهد.
افراد به جای خرج کردن، پول خود را پس انداز می‌کنند، در نتیجه تقاضا کاهش پیدا می‌کند و کسب و کارها با کاهش میزان فروش مجبور به اخراج کارمندان خود می‌شوند. سرمایه‌گذاران سهام خود را می‌فروشند تا ارزش سبد سهامشان بیش از این کاهش پیدا نکند که این باعث کاهش بیشتر قیمت سهام می‌شود.
در مرحله قعر، تقاضا و تولید به پایین‌ترین حد می‌رسند. اما در نهایت، نیازهای افراد دوباره خود را نشان می‌دهند. با شروع بهبود تولید و فعالیت‌های تجاری، که اغلب نتیجه سیاست‌ها و اقدامات دولت است، مصرف کنندگان به تدریج دوباره به بازار اعتماد می‌کنند. آنها شروع به خرید و سرمایه‌گذاری می‌کنند و اقتصاد دوباره وارد فاز شکوفایی می‌شود.
بیشتر بخوانید: اقتصاد چگونه شکل می‌گیرد و چطور رشد می‌کند؟
دولت‌ها چه نقشی در چرخه‌های کسب و کار دارند؟
اینکه چرخه‌های کسب و کار مراحل طبیعی خود را طی می‌کنند به این معنی نیست که عوامل خارجی در آنها تأثیر نمی‌گذارند. کشورها می‌توانند و تلاش می‌کنند تا با استفاده از سیاست‌های پولی و مالی، مراحل مختلف چرخه تجاری را مدیریت کنند؛ کشورها می‌توانند بنا بر سیاست‌های خود سرعت چرخه‌ها را کاهش یا افزایش دهند. سیاست مالی کشورها توسط دولت و سیاست پولی توسط بانک مرکزی انجام می‌شود.
به عنوان مثال، زمانی که اقتصاد یک کشور در مرحله انقباض و رکود است، دولت از سیاست مالی انبساطی استفاده می‌کند که شامل افزایش هزینه‌کردها در پروژه‌های دولتی یا کاهش مالیات است. این تمهیدات باعث افزایش سطح درآمد می‌شود که بیشتر از سطح نیازهای مصرف کنندگان است و آنها می‌توانند بخشی از آن را خرج کنند، که این به نوبه خود موجب رشد اقتصادی می‌شود.
همچنین، برخی از بانک‌های مرکزی مانند فدرال رزرو ایالات متحده از سیاست پولی انبساطی از جمله کاهش نرخ بهره برای پایان دادن به دوره انقباضی استفاده می‌کنند. کاهش نرخ بهره باعث تشویق کسب و کارها و افراد به وام گرفتن از بانک‌ها و در نتیجه افزایش هزینه‌ها و در نهایت رشد اقتصاد را می‌شود.
اگر سرعت رشد یک اقتصاد خیلی زیاد باشد، دولت از سیاست‌های پولی انقباضی که شامل کاهش هزینه‌ها و افزایش مالیات است استفاده می‌کند. این سیاست‌ها موجب کاهش درآمد اضافی افراد و فروکش کردن تب هزینه‌ها می‌شود. بانک مرکزی در راستای اجرای سیاست‌های پولی انقباضی، نرخ بهره را افزایش می‌دهد، که این موجب سخت شدن وام گرفتن و در نتیجه عدم تمایل افراد به خرج کردن پول می‌شود.
سخن پایانی
اگرچه به نظر می‌رسد چرخه کسب و کار یا چرخه تجاری فقط بر «اقتصاد» تأثیر می‌گذارد، اما پیامدهای زیادی در دنیای واقعی برای افراد دارد. آشنایی با چرخه کسب و کار و اطلاع از مرحله فعلی آن می‌تواند بر افراد و نحوه تصمیم‌گیری‌های مالی و سبک زندگی آنها تأثیر بگذارد.
به عنوان مثال، اگر اقتصاد کشور در حال حاضر در مرحله انقباض یا رکود است، ممکن است پیدا کردن کار دشوارتر باشد. یا ممکن است افراد مجبور به انتخاب شغل‌هایی شوند که علاقه چندانی به آن ندارند.
چرخه تجاری همچنین ممکن است روی هزینه‌های افراد، به‌ویژه هنگام تصمیم‌گیری‌های بزرگ مانند خرید خانه یا ماشین، تأثیر بگذارد. راینهارت در این رابطه افراد را به استفاده محتاطانه از پس اندازشان توصیه می‌کند.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: