سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی که توسط همان شرکت مجددا خریداری شده است را بهعنوان سهام خزانه می‌شناسند. این در حالی است که خرید مجدد سهام توسط خود شرکت، ممنوع است.
شاید این تعریف برای درک معنا و مفهوم این نوع سهام کمی پیچیده به نظر برسد.
اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری از سهام خزانه، کاربردها و انواع آن دریافت کنید، تا پایان همراه ما باشید.
سهام خزانه چیست؟
در یک تعریف ساده، سهام خزانه (treasury shares) را می‌توان بهعنوان سهامی که مدیریت آن فقط در دست شرکت سهامی است و برای تحقق اهداف شرکت به کار گرفته می‌شود، بیان کرد.
اما طبق قوانین ایران، در حالت کلی هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نیست. علت اصلی این اتفاق هم جلوگیری از سو‌ءاستفاده‌های مالی است.
شرکت و مدیریتی که سهام خود را بازخرید کرده است همواره از اطلاعات داخلی آگاه است و ممکن است به‌خاطر این آگاهی، اقدام به خرید سهام خود در کمترین قیمت کند. سپس همان سهام را در اوج قیمت آن بفروشد و موجب ضرر و زیان دیگر فروشنده‌ها یا خریداران شود.
بیشتر بخوانید: بازخرید سهام چیست؟
هدف سهام خزانه
هدف اصلی از عرضه و خرید این سهام استفاده از آن در جهت تحقق اهداف شرکت و تضمینی برای نقدشوندگی دارایی سایر سهام‌داران است.
بیشتر بخوانید: ضامن نقدشوندگی چیست و چه کاربردی دارد؟
خرید این نوع سهام در اصل ابزاری برای ایجاد تعادل و کنترل بازار سرمایه توسط مدیران واحد‌های اقتصادی محسوب می‌شود. شرکت‌ها با خرید یا فروش سهام خودشان می‌توانند در زمان بحران، کنترل شرایط را به دست بگیرند.
دلیل نام‌گذاری سهام خزانه
خزانه مکانی است که برای نگهداری از ثروت استفاده می‌شود. در گذشته‌ها سهام خریداری شده توسط واحد اقتصادی را در خزانه شرکت نگهداری می‌کردند. برای همین این نوع سهام، به سهام خزانه معروف شد.
درنتیجه سهام خزانه، سهامی است که بازخرید شده و به صندوق شرکت باز‌می‌گردد.
سهام خزانه در قانون تجارت
بر اساس قانون تجارت، هیچ شرکتی نمی‌توان سهام شرکت مربوط به خودش را بخرد. به‌عبارت‌دیگر بازخرید سهم توسط خود شرکت در ظاهر یک اقدام خلاف قوانین مالی است.
مهم‌ترین عاملی که ممنوعیت این روش خرید را هم توجیه می‌کند، به‌خاطر کاهش سرمایه شرکت و فروش سهام شرکت است.
درواقع یک شرکت با خرید سهام خود می‌تواند درک بیشتری از روند صعودی یا نزولی سهامش داشته باشد و این درک به کنترل حرکت سهام کمک می‌کند. در نتیجه ممکن است شرکت سهام خود را با قیمت کمتری بخرد و زمانی که شرایط برای فروش سهام با قیمت بالاتر فراهم بود، اقدام به فروش کند.
این در حالی است که اولین شخصی که از این رشد قیمت و ارزش مطلع خواهد شد، خود شرکت است. پس، امکان ضرر و زیان برای سهام‌داران دیگر وجود دارد. در برخی از کشورها، باتوجه‌به شرایط خاصی امکان بازخرید سهام را برای شرکت‌ها فراهم کرده‌اند.
قوانین مربوط به خریدوفروش سهام خزانه
کشورهایی که اجازه خریدوفروش این سهام را به شرکت‌ها می‌دهند، از قوانین خاصی تبعیت می‌کنند. این قوانین شامل موارد زیر است:
- سهام خزانه سهام شناور شرکت محسوب نمی‌شود.
- خرید این سهام توسط شرکت نباید سهام شناور شرکت را تا بیش از 50 درصد کاهش دهد.
- شرکت‌ها مجاز نیستند در هر زمانی که خودشان بخواهند اقدام به تهیه سهام خزانه کنند.
- برای تهیه این نوع سهام باید تحت‌نظر قانون و در بازه‌های زمانی مشخص اقدام به انجام این کار کنند.
صرف سهام خزانه
گاهی اوقات شرکت سود زیادی را شناسایی می‌کند. سودی که ارزش سهام آن در بازار بیشتر از ارزش اسمی آن است.
در چنین شرایطی، شرکت می‌تواند سهم جدید خودش را با قیمت بیشتر از ارزش اسمی منتشر کند. در نتیجه، سهم به با ارزش بیشتری از ارزش واقعی اسمی به فروش می‌رسد. به میزان اختلاف ارزش اسمی و مبالغ حاصل از سهام، صرف سهام خزانه گفته می‌شود.
اقتصاد‌دانان زیادی معتقدند که اطلاعات تغییر سیاست‌های پرداختی شرکت، می‌تواند اطلاعاتی را از داخل شرکت به سرمایه‌گذاران بیرون انتقال دهد.
از نظر اقتصادی این امر پیامد‌های مثبتی را در کارکرد بازار به دنبال خواهد داشت و سبب کاراتر شدن بازار می‌شود. نحوه ثبت فروش سهام خزانه در دفاتر به‌صورت وجه نقد، بدهکار، سرمایه اهدایی و بستانکار انجام می‌شود. برای ثبت حسابداری سهام ممتاز شرکت از روش قیمت تمام شده هم استفاده می‌کنند.
مزایای بازخرید سهام خزانه
بازخرید این سهام مزایا و ویژگی‌های مثبت زیادی دارد. همین مزایا باعث شده تا شرکت‌ها برای خرید سهام خود اقدام کنند. بخشی از این مزایا شامل موارد زیر است:
- زمانی که قیمت سهام نسبت به ارزش ذاتی آن در بازار کمتر باشد، شرکت برای نزدیک کردن قیمت سهام به ارزش واقعی خود بازخرید سهام خزانه را انجام می‌دهد.
- بازخرید سهام شرکت می‌تواند در کنترل بازار هم موثر باشد. شرکت‌ها با این کار می‌توانند کنترل بازار سهام را در دست بگیرند. از طرفی هم مدیران موقعیت تجاری شرکت خود را حفظ کرده و برای باقی‌ماندن در میدان رقابت با دیگر شرکت‌ها برنامه‌ریزی کنند.
- وقتی شرکت‌ها رشد کمی در بازار داشته باشند یا بهعنوان یک شرکت تازه‌تاسیس و فعالیت کنند، بازخرید سهام برای تثبیت و بهبود وضعیت شرکت در بازار بسیار کمک‌کننده است.
- استفاده از اطلاعات سهام به سهام‌داران کمک می‌کند که بتوانند در زمان لازم با بازخرید سهام خود ارزش ذاتی آن را بالاتر ببرند.
- بازخرید سهام با قیمت سهم ارتباط مستقیم دارد. هرچه قدر محصولات یک شرکت با افزایش قیمت مواجه باشد و بازخرید سهام در آن انجام شود، بازار سهام آن هم رشد و روند صعودی را تجربه خواهد کرد.
- بازخرید سهام فرآیندی است که باعث افزایش میزان سودآوری شرکت در بازار می‌شود.
- شرکتی که اقدام به بازخرید سهام خود می‌کند، قصد افزایش قیمت سهام خود را در آینده دارد.
- بازخرید سهام خزانه ساختار سرمایه شرکت را هم بهبود می‌دهد.
بیشتر بخوانید: ارزش ذاتی چیست؟
معایب سهام خزانه
علاوه بر تمام مزایایی که برای خرید این نوع سهام وجود دارد، معایب و مشکلات آن را هم نمی‌توان نادیده گرفت.
وقتی شرکتی سهام خزانه خود را منتشر می‌کند، اگر نتواند نظر سرمایه‌گذاران را جلب کند و سرمایه‌گذاران این شرکت را بهعنوان فرصتی پربازده نبینند، نسبت به سهام آن بدبین خواهند شد. به‌این‌ترتیب قیمت سهام هم در بازار کم می‌شود.
همچنین کنترل هیئت نظارت بورس، همواره به شرکت‌هایی که سهام خزانه را تهیه می‌کنند نظارت دارد. در بعضی موارد ممکن است این هیئت متوجه برخی مغایرت‌ها در اطلاعات شرکت ارائه‌دهنده این سهام شود یا آن را از بازار بورس حذف کند. این اتفاق تاثیر مخربی در جایگاه شرکت میان سرمایه‌گذاران و بازار خواهد داشت.
قوانین سهام خزانه در کشورهای مختلف
همان‌طور که گفتیم این سهام در کشورهای زیادی وجود دارد.
برخی از کشورها این روش را ممنوع کرده و برخی دیگر با محدودیت‌های ویژه‌ای اجازه عملی کردن آن را می‌دهند. برای درک بهتر سهام خزانه، قوانین آن در کشورهای دیگر را بررسی می‌کنیم.
ایران
مدیران شرکت ملی نفت ایران در سال 1346 و اوایل تشکیل بورس اوراق بهادار، اجازه خرید سهام خزانه را داشتند.
این شرکت بهعنوان نخستین شرکت بود که می‌توانست سهام شرکت خود را بازخرید کند. اما دو سال بعد و بر اساس متمم قانون تجارت در فروردین‌ماه 1348، حق بازخرید این نوع سهام از شرکت‌ها گرفته شد.
البته احتمال سوءاستفاده از آن هم وجود دارد و اگر مشخص شود که شرکتی از این روش خرید سهام سوءاستفاده کرده است، خرید سهام آن ممنوع و با شرکت هم برخورد خواهد شد.
آمریکا
شرکت‌های آمریکایی می‌توانند در موارد لازم سهام بازخرید شده را ابطال، یا آن را در خزانه نگهداری کنند.
اگر سهام در خزانه نگهداری شود، امکان دریافت سود سهام و حق رای در شرکت را ندارند. تنها زمانی می‌توان سهام مذکور را فروخت که بر اساس اوراق بهادار ایالات متحده ثبت شده باشند.
انگلستان
شرکت‌های انگلیسی طبق قانونی که در سال 1955 ثبت شده است، اجازه خرید سهام خزانه را نداشتند. بااین‌حال، قانونی در سال 1993 میلادی تصویب شد که طبق آن قانون، ممنوعیت خرید این سهام از بین رفت.
قانون سهام بازخرید در کشور انگلستان به این صورت است که سهام بازخرید شده باید باطل شود و تعداد سهم منتشر شده کاهش پیدا کند.
در سال 1998 طبق تغییراتی که در قانون شرکت‌ها اعمال شد، شرکت‌ها این اجازه را دارند که سهام خود را بازخرید و نگهداری کرده یا بفروشند. البته فروش مجدد سهام خزانه را تا 10 درصد سهام منتشره شرکت اعطا می‌کند.
سایر کشورها
قوانین سهام در کشورهای دیگری مثل استرالیا، برمودا و کوبا مشابه قوانین انگلستان است.
در چین بازخرید سهام توسط خود شرکت صادرکننده ممنوع است، مگر اینکه سهام خود را بهعنوان ابطال سهام برای کاهش سرمایه ثبت شده یا ادغام با شرکت دیگری که سهام شرکت صادرکننده را دارد، بازخرید کند.
در برخی از کشورهای اروپایی، بعد از مشاهده سیستم سهام خزانه آمریکا، از میزان سخت‌گیری در رابطه به بازخرید کردن سهم و کم شده است.
کشورهایی مثل سوييس دارای قوانین منع کننده و سخت‌گیرانه‌ای نیستند، اما در بخش نظارت بر مبادلات و تجارت، نظارت‌ها بسیار سخت‌تر و فعال‌تر است.
جمع‌بندی
سهام خزانه یک تعریف کلی در بازار جهانی دارد. طبق این تعریف یک شرکت بخشی از سهام ممتاز خود را که در بازار مالی عرضه می‌شود بازخرید می‌کند.
بازخرید سهام توسط خود شرکت در ایران ممنوع است. طبق قوانین مالی کشور ایران هیچ شرکتی مجاز نیست تا سهام خود را بخرد. این ممنوعیت هم به این دلیل است که چون مدیر آن نسبت به اطلاعات داخلی آگاه است، می‌تواند سهام خود را با حداقل قیمت بخرد و با حداکثر قیمت در اوج بفروشد و سبب ضرر و زیان فروشنده و خریدار بشود.
در برخی کشورهای دیگر مثل آمریکا، انگلستان، سوییس و کره جنوبی بازخرید سهام شرکت ممنوعیت ندارد، اما همچنان قوانین و مقرراتی برای آن وضع شده است که از سوءاستفاده افراد جلوگیری می‌کند.
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:
