شاخص قیمت تولید کننده (Producer Price Index)

شاخص قیمت تولید کننده (به انگلیسی Producer Price Index یا PPI)، میزان تغییر قیمت محصولاتی را که در یک دوره زمانی توسط تولیدکنندگان فروخته می‌شوند اندازه می‌گیرد.

این شاخص نوسان قیمت محصولات را در سطح تولیدکننده می‌سنجد. بنابراین از آن برای تشخیص نرخ تورم در یک اقتصاد استفاده می‌شود. کسب‌وکارها و سیاست‌گذاران از شاخص قیمت تولیدکننده برای گرفتن تصمیمات بهتر استفاده می‌کنند.

در ادامه این مطلب به این می‌پردازیم که PPI چیست، چگونه محاسبه می‌شود و همچنین درباره محاسبه این شاخص در ایران توضیح می‌دهیم.

نکات کلیدی

• شاخص قیمت تولید کننده (PPI) مجموع تغییرات در قیمت کالاها و خدمات را در سطح تولیدکننده نشان می‌دهد.
• این شاخص، تغییرات قیمت نهاده‌ها، محصولات نیمه‌تمام و کالاها و خدمات تمام‌شده و نهایی را شامل می‌شود.
• از PPI برای محاسبه نرخ تورم در یک اقتصاد استفاده می‌شود.
• اداره آمار کار ایالات متحده (BLS) در فواصل زمانی منظم، ارقام مربوط به شاخص بهای تولید کننده را منتشر می‌کند.
• BLS از فرمول شاخص لاسپیرز برای محاسبه PPI استفاده می‌کند.
• PPI تغییرات قیمت را بر اساس سه حوزه وسیع دسته‌بندی می‌کند؛ این سه حوزه عبارت‌اند از: دسته‌بندی در سطح صنعت، دسته‌بندی کامودیتی‌ها و تقاضای نهایی – تقاضای میانی (FD-ID).

شاخص قیمت تولید کننده چیست؟

حال که دریافتیم PPI مخفف چیست و کمی مفهوم آن را بررسی کردیم، به طور دقیق‌تر به این موضوع می‌پردازیم که شاخص قیمت تولید کننده به چه معناست و چه چیزی را نشان می‌دهد.

نمودار شاخص قیمت تولید کننده، به بازار این امکان را می‌دهد که از تغییرات قیمت محصولات برای تولیدکنندگان آگاه شوند.

این شاخص مجموعی از حدود 10,000 شاخص است که برای اندازه‌گیری نرخ تورم در یک اقتصاد به کار برده می‌شود. شاخص‌های قیمت تولید کننده برای محصولات صنایع مختلف کارخانه‌ای و بخش خدمات در دسترس‌اند.

برخلاف شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI، در قیمت‌های محصولات در شاخص قیمت تولید کننده هیچ یک از مالیات‌ها یا هزینه‌هایی که خریداران باید بابت معامله یا حمل‌ونقل بپردازند، در نظر گرفته نمی‌شود.

در مقابل، قیمت‌ها در شاخص قیمت تولید کننده نشان‌دهنده تغییرات در هزینه‌های تولید هستند.

با این حال، این تغییرات در نهایت به مصرف‌کنندگان می‌رسند و خود را در CPI نشان می‌دهند. به همین دلیل، شاخص قیمت تولید کننده و مصرف‌کننده، هر دو از شاخص‌های محبوب اندازه‌گیری تورم محسوب می‌شوند.

در آمریکا، اداره آمار کار ایالات متحده (US Bureau of Labor Statistics) یا BLS، ارقام مربوط به PPI را در فواصل منظم و براساس داده‌های صنایعی که در بخش تولید و ساخت کالاها فعالیت دارند منتشر می‌کند.

در ایران این شاخص از سال 1369 توسط بانک مرکزی و از سال 1390 توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود.

این شاخص که پیش‌تر در آمریکا با عنوان شاخص قیمت عمده‌فروشی (Wholesale Price Index) یا WPI شناخته می‌شد، قیمت‌های پرداختی برای کالاها و خدمات را در اولین تراکنش تجاری در نظر می‌گیرد.

شاخص قیمت تولیدکننده تغییرات قیمت مواد خام یا نهاده‌ها، کالاهای نیمه‌تمام یا نیمه‌ساخته و کالاهای تمام‌شده را نشان می‌دهد.

وقتی قیمت مواد خام یا نهاده‌ها افزایش می‌یابد، قیمت کالاهای نیمه‌تمام و کالاهای نهایی هم افزایش خواهد یافت.

قسمتی از این افزایش قیمت را تولیدکننده جذب می‌کند و بقیه آن به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود. در نتیجه این مسئله، قیمت محصول افزایش می‌یابد و باعث تورم قیمتی می‌شود.

با توجه به این که PPI تاثیر مستقیمی بر قیمت‌های مصرف‌کنندگان دارد، از ارقام PPI به طور مستقیم برای تعیین و تشخیص نرخ تورم یک کشور استفاده می‌شود.

از این رو، سیاست‌گذاران آمار PPI را بررسی و دنبال می‌کنند تا در زمان نیاز، ثبات قیمت‌ها را حفظ نمایند.

برای محاسبه PPI، متوسط تغییرات قیمت فروش در گذر زمان را برای محصولات تولیدی تولیدکنندگان به دست می‌آورند.

BSL تقریباً 25,000 نهاد را که حدود 100,000 مظنه در هر ماه اعلام می‌کنند، در نظر می‌گیرد. BLS این داده‌ها را با هم جمع می‌کند تا PPI را به دست آورد.

به این نکته توجه داشته باشید که هسته یا قسمت اصلی شاخص قیمت تولید کننده (core PPI)، قیمت خوراک و انرژی را به دلیل ماهیت به‌شدت نوسانی آن‌ها در نظر نمی‌گیرد.

برای مثال، در طول سال منتهی به آوریل 2022، شاخص قیمت تولید کننده PPI برای تقاضای نهایی در آمریکا 11 درصد رشد کرد. با این حال، هسته PPI برای کالاها تنها 10.1 درصد رشد کرد.

علت این مسئله این است که PPI هسته، قیمت‌های غذا و انرژی را که به‌ترتیب 16.3 درصد و 40 درصد رشد کرده بودند، لحاظ نمی‌کند.

طبقه‌بندی قیمت‌ها در PPI

برای درک کامل‌تر این که شاخص PPI چیست و چه کاربردی دارد، باید به دسته‌بندی قیمت‌ها در این شاخص هم بپردازیم.

PPI تغییرات قیمت را بر اساس سه ساختار گسترده طبقه‌بندی می‌کند که عبارت‌اند از طبقه‌بندی سطح صنعت، طبقه‌بندی کامودیتی و تقاضای نهایی – تقاضای میانی (FD-ID).

1. طبقه‌بندی PPI در سطح صنعت: این طبقه‌بندی با توجه به تغییرات در کل تولید خالص یک صنعت انجام می‌شود. این تولید خالص، مجموع قیمت فروش محصولات تولیدشده در یک صنعت که خارج از آن صنعت فروخته شده‌اند را نشان می‌دهد.
2. طبقه‌بندی کامودیتی: این مورد به دسته‌بندی انجام‌شده بر اساس محصولات و خدمات اشاره دارد. در این طبقه‌بندی، محصولات هر صنعت بسته به شباهت، ترکیب و کاربرد کلی آن‌ها، شناسایی و جداسازی می‌شود.
3. طبقه‌بندی FD-ID: این طبقه‌بندی بر اساس مصرف‌کننده نهایی کالاها و خدمات انجام می‌شود. در صورتی که مشتری یک محصول، همان مصرف‌کننده نهایی باشد، تغییر قیمت به عنوان تقاضای نهایی طبقه‌بندی می‌شود. از طرف دیگر، وقتی کالاها و خدمات از طریق کانال‌های میانی به مشتریان می‌رسند و مشتری آن‌ها همان مصرف‌کننده نهایی نیست، تغییرات قیمت آن‌ها به عنوان تقاضای میانی یا واسطه‌ای (intermediate demand) دسته‌بندی می‌شود.

محاسبه شاخص قیمت تولید کننده

برای محاسبه شاخص قیمت تولید کننده از چهار فرمول استفاده می‌شود. در این قسمت تنها فرمول پایه محاسبه این شاخص را به شما توضیح می‌دهیم و سه فرمول دیگر را تنها معرفی می‌کنیم.

فعالان اقتصادی و بازار نیازی به دانستن جزئیات محاسبه این شاخص ندارند و تفاوت بین این فرمول‌ها، بیشتر برای اقتصاددانان و متخصصان حوزه مالی اهمیت دارد.

این فرمول‌ها شامل فرمول پایه‌ای و اصلی، فرمول لاسپیرز (Laspeyres)، پاشه (Paasche) و فیشر (Fisher) هستند.

فرمول اصلی

فرمول پایه‌ای و اصلی محاسبه شاخص قیمت تولید کننده به شکل زیر است:

در این فرمول، منظور از سبد، وزن نسبی کالاها و خدمات در دوره پایه یا فعلی است.

در فرمول لاسپیرز برای محاسبه PPI، به کالاها به نسبت میزان آن‌ها در سال پایه وزن داده می‌شود. در فرمول پاشه، به کالاها به نسبت مقدار آن‌ها در سال جاری وزن داده می‌شود.

فرمول فیشر PPI را به صورت میانگین هندسی شاخص لاسپیرز و شاخص پاشه محاسبه می‌کند.

میان همه این فرمول‌هایی که گفته شد، BLS برای محاسبه شاخص قیمت تولید کننده از فرمول لاسپیرز استفاده می‌کند.

اهمیت شاخص قیمت تولید کننده

بدون شک، شاخص قیمت تولیدکننده به ارزیابی نرخ تورم کمک می‌کند. به جز این مورد مهم، برخی از کاربردهای پراهمیت PPI در ادامه آورده خواهد شد:

• از شاخص قیمت تولیدکننده به عنوان ابزاری برای تعدیل و اصلاح قیمت در قراردادها استفاده می‌شود. در مفاد مربوط به این موضوع در قراردادهای بلندمدت، با در نظر گرفتن درصد تغییرات قیمت، از این شاخص استفاده می‌کنند.
• PPI، بهترین شاخص و معیار برای مقایسه تفاوت قیمت ورودی و خروجی یا همان قیمت نهاده و ستاده (input and output price) است.
• این شاخص، اندیکاتور تورم در سطح تولیدکنندگان است.
• PPI، معیاری برای سنجش تورم مربوط به صنایع یا کالا و کامودیتی‌های خاص است.
• محاسبه این شاخص به اندازه‌گیری میزان رشد واقعی اقتصاد و تشخیص آن از رشد اسمی کمک می‌کند. رشد اقتصاد با عنوان تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product) یا GDP شناخته می‌شود.

همانطور که گفته شد، PPI اندیکاتوری پیشرو (leading indicator) برای نمایش تورم مصرف‌کننده است.

علت این مسئله این است که وقتی تولیدکنندگان قیمت بیشتری در سطح عمده‌فروشی دریافت کنند، خرده‌فروشان و سایر شرکت‌هایی که در قسمت‌های پایین‌تر زنجیره تامین قرار می‌گیرند، اغلب مجبورند که قیمت‌های بالاتری از مشتریان خود دریافت نمایند تا افزایش هزینه‌ها جبران شود.

نیکلاس کریل (Nicholas Creel)، استادیار رشته حسابداری و حقوق کسب‌وکار در دانشگاه ایالتی جورجیا، می‌گوید:

«این شاخص، مانند هر شاخص دیگری برای تورم، می‌تواند به ما بگوید که ارزش پولمان چگونه نوسان می‌کند. این می‌تواند ما را مطلع کند که چطور باید به رفتار خود جهت بدهیم».

وی ادامه داد: «برای مثال، اگر این انتظار برود که تورم بالایی داشته باشیم، نرخ قرض گرفتن باید افزایش یابد تا کاهش ارزش پولی که باید در گذر زمان پس داده شود را جبران کند».

او همچنین اضافه کرد: «تورم بالا برای مصرف‌کنندگان به این معناست که با کاهش یافتن قدرت خرید، ارزش نگهداری و داشتن پول نقد کمتر می‌شود؛ بنابراین آن‌ها به جای پس‌انداز پولشان، به خرج کردن یا سرمایه‌گذاری آن تشویق می‌شوند.»

بیشتر بخوانید: 7 روش برای حفظ ارزش پول در برابر تورم ایران!

تفاوت شاخص قیمت تولید کننده و مصرف کننده

شاخص قیمت تولید کننده یا PPI، معیاری برای سنجش هزینه‌های عمده‌فروشی است. در مقابل، شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI، معیاری برای اندازه‌گیری هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان است.

با توجه به این که قیمت‌های مصرف‌کنندگان از قیمت تولیدکنندگان تاثیر می‌گیرد، باید هر دوی این‌ها به‌خوبی درک شود.

PPI می‌تواند به‌خوبی به ما بگوید که CPI در کوتاه‌مدت چگونه تاثیر خواهد پذیرفت؛ زیرا تغییرات قیمت تولیدکنندگان معمولاً به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود. بنابراین اگر PPI در حال افزایش باشد، پس از آن باید به‌زودی انتظار افزایش CPI را هم داشته باشیم.

همبستگی بین PPI و CPI می‌تواند در تشخیص دلیل افزایش تورم مصرف‌کننده هم کمک‌کننده باشد.

برای مثال، در ماه می سال 2022، سیاست‌مداران آمریکا درباره ریشه‌های افزایش تورم مصرف‌کننده بحث می‌کردند و بعضی از آن‌ها، دلیل آن را طمع شرکت‌های بزرگ می‌دانستند.

با این حال، داده‌های منتشرشده در آن ماه نشان دادند که PPI به اندازه 10.8 درصد در سال رشد کرده بود اما افزایش CPI به اندازه 8.6 درصد بود.

ما تا حد زیادی می‌توانیم چنین توضیحی را مردود بدانیم و به جای آن، اینطور استدلال کنیم که افزایش هزینه‌های تولیدکننده به مصرف‌کننده منتقل می‌شود.

شاخص قیمت تولید کننده چه تاثیری بر ارزها دارد؟

یکی از سوالات مهمی که برای فعالان بازار فارکس درباره PPI وجود دارد، این است که تغییرات این شاخص چگونه بر وضعیت جفت‌ارزهای بازار فارکس اثر می‌گذارد.

در زمینه پول، همیشه یک بده‌بستان وجود دارد و آن این است که افراد می‌توانند پول خود را پس‌انداز کرده و بهره آن را دریافت کنند یا می‌توانند پول خود را بلافاصله خرج کنند و از دریافت هرگونه بهره چشم‌پوشی کنند.

اگر PPI در حال افزایش باشد، می‌تواند باعث افزایش نرخ‌های بهره شود. وقتی نرخ‌های بهره افزایش می‌یابند، پس‌انداز کردن پول گزینه جذاب‌تری به نظر می‌رسد؛ زیرا پاداش آن که همان بهره پول است، از گذشته بیشتر شده است.

در این شرایط، خرج کردن پول، گزینه هزینه‌برتر و گران‌تری محسوب می‌شود؛ زیرا مصرف‌کنندگان وقتی تصمیم به خرج کردن پول به جای پس‌انداز می‌گیرند، در حال از دست دادن پاداش بیشتری (نرخ بهره بالاتری) هستند.

در نتیجه این موضوع، افزایش PPI منجر به افزایش نرخ‌های بهره و قوی‌تر شدن ارز کشورها می‌شود.

برای مثال، ارز یورو را در نظر بگیرید. معامله‌گران فارکس می‌دانند که نرخ‌های بهره بالاتر باعث افزایش جریانات مالی توسط سرمایه‌گذاران خارجی می‌شوند که قصد دارند ارز یورو را که بازدهی بیشتری نصیب آنان می‌کند، خریداری نمایند.

چنین اثری باعث می‌شود که ارزش یورو نسبت به سایر ارزها افزایش یابد؛ زیرا تقاضا برای این ارز افزایش یافته است.

یک استراتژی محبوب در مواجه با افزایش نرخ بهره، استراتژی «carry trade» است که در فارسی به آن معاملات انتقالی یا حملی گفته می‌شود.

در این روش، معامله‌گران در ارزی که نرخ بهره پایینی دارد پول قرض می‌کنند و با این پول، ارزی را می‌خرند که نرخ بهره بالاتری دارد. پول به سمت بازدهی بالاتر حرکت می‌کند و معامله‌گران سعی می‌کنند از این مسئله سود کسب کنند.

شاخص قیمت تولید کننده چه تاثیری بر دلار آمریکا دارد؟

شاخص قیمت تولید کننده در ابتدا تاثیر کمی روی دلار آمریکا می‌گذارد. علت این امر این است که در بخش حقیقی اقتصاد، یک تاخیر زمانی بین افزایش قیمت توسط تولیدکنندگان و افزایش قیمت برای مصرف‌کنندگان و در نتیجه، تورم بالاتر وجود دارد.

با این حال، اولویت کمتر انتشار این داده‌ها نباید باعث گمراهی شما شود.

معامله‌گران باهوش توانایی پیش‌بینی تاثیرات زنجیره‌ای PPI روی CPI، نرخ‌های بهره و به دنبال آن، معاملات را دارند. بنابراین مهم‌ترین قسمت داده‌های PPI، سیگنالی است که این داده‌ها به بازار می‌دهند و می‌توانند روی متغیرهای دیگر تاثیر بگذارند.

شاخص قیمت تولید کننده در ایران

شاخص قیمت تولید کننده از مهم‌ترین شاخص‌های اندازه‌گیری تورم است و در ایران هم در فواصل منظم محاسبه و منتشر می‌شود. بانک مرکزی از سال 1369 آغاز به محاسبه این شاخص کرد و مرکز آمار ایران از سال 1390، محاسبه شاخص قیمت تولید کننده را شروع کرد.

این شاخص به تشخیص زود هنگام تورم کمک می‌کند و همچنین از آن در محاسبات ملی برای تعدیل قیمت‌های جاری به ثابت استفاده می‌شود.

مرکز آمار ایران، شاخص قیمت تولید کننده را در نشریاتی به همین نام منتشر می‌کند. این نشریات به صورت فصلی و سالانه منتشر می‌شوند و سال پایه برای محاسبات این شاخص، سال 1390 در نظر گرفته شده است.

شاخص قیمت تولید کننده در ایران برای بخش‌های مختلفی تولید می‌شود؛ مهم‌ترین بخش‌هایی که شاخص قیمت تولید کننده توسط مرکز آمار ایران برای آن‌ها منتشر می‌شود، عبارت‌اند:

بخش صنعت، معدن، برق، بخش محصولات مرغداری‌های صنعتی کشور، بخش محصولات گاوداری‌های صنعتی کشور، بخش زراعت، باغداری و دامداری سنتی و بخش خدمات.

شاخص قیمت تولید کننده در بخش خدمات، خود برای هشت بخش تولید می‌شود که عبارت‌اند از:

تعمیر وسایل نقلیه موتوری، موتور سیکلت و کالاهای شخصی و خانگی، هتل و رستوران، حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی (بیمه)، مستغلات، اجاره و فعالیت‌های کسب‌وکار، آموزش، بهداشت و مددکاری اجتماعی و سایر فعالیت‌های خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی.

از داده‌های مربوط به شاخص قیمت تولید کننده در تصمیم‌گیری‌های کلان سیاست‌گذاری استفاده می‌شود اما این اطلاعات همچنین در سطح خرد و برای فعالان بازار سرمایه هم قابل استفاده‌اند.

شاخص بهای تولید کننده در تحلیل بنیادی دارای اهمیت بالایی است؛ زیرا این شاخص از پیش درباره تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها یا تورم به ما اطلاعات می‌دهد و به پیش‌بینی نرخ تورم در آینده کمک می‌کند.

بنابراین این شاخص از عوامل کلان و مهم اقتصادی است که باید در تحلیل بنیادی بازارهای مالی مورد استفاده قرار گیرد.

این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید ...