برای ورود به موضوع نرخ بهره، لازم است ابتدا با مفهوم بهره و سود آشنا شویم.
به بها‌ی دارایی وام گرفته شده، بهره (به انگلیسی Interest) گفته می‌شود.
نرخ بهره (به انگلیسی Interest Rate)، به درصدی از دارایی یا پول گفته می‌شود که به وام‌دهنده به منظور جبران استفاده‌ی وام‌گیرنده از دارایی‌هایش تعلق می‌گیرد. نرخ بهره یا Interest Rate براساس درصد بیان می‌شود.
خلاصه مطلب:
در سیستم مالی و پولی، منطقی نیست که شخصی به شخص دیگر پول را به رایگان قرض دهد. اگر علی بخواهد 10,000 دلار از حسن قرض کند، حسن برای این که این پول را به او قرض بدهد، نیاز به یک مشوق و انگیزه خواهد داشت. این مشوق، بهره است.
بهره نوعی کارمزد است که وقتی علی بخواهد قرضش را پس بدهد، به مبلغی که قرض گرفته اضافه می‌شود.
نرخ‌های بهره در بخش عمومی‌تر اقتصاد تاثیر عمیقی دارند و افزایش یا کاهش آن‌ها، بسیار روی رفتار مردم تاثیرگذار است.
به بیان ساده و خلاصه، ماجرا به این صورت است:
- نرخ‌های بهره بالاتر باعث افزایش تمایل مردم به پس‌انداز کردن پولشان می‌شود؛ چون بانک‌ها بابت این که پول مردم نزدشان سپرده گذاشته شود، مبلغ بیشتری می‌پردازند. همچنین جذابیت قرض و وام گرفتن برای مردم کم می‌شود؛ علت این مسئله این است که مردم باید در ازای مبلغ و اعتباری که دریافت کرده‌اند، پول بیشتری بدهند.
- نرخ بهره پایین‌تر باعث می‌شود که مردم بخواهند وام بگیرند و پولشان را خرج کنند؛ چون پولی که در بانک دارند، افزایش نمی‌یابد. علاوه‌براین، بابت پولی که به عنوان وام می‌گیرند، نیاز نیست مبلغ خیلی زیادی بپردازند.
شرح مفصل‌تر را در ادامه بخوانید.
مقدمه ماجرا
اولین چیزی که لازم است بدانید، این است که اعتبار، نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی بازی می‌کند.
در واقع، اعتبار، موتور محرک تراکنش‌های مالی است.
اشخاص می‌توانند به کمک اعتبار، سرمایه‌ای را که در دسترس ندارند، اهرم کنند و آن را در آینده پس بدهند و تسویه کنند. کسب‌وکارها می‌توانند با استفاده از اعتبار، به خرید منابع بپردازند، سپس از آن منابع برای سود کردن استفاده کنند و در نهایت پول قرض‌دهنده را پس بدهند.
مصرف‌کننده می‌تواند برای خرید کالا وام بگیرد و بعد آن را در طول زمان در قسط‌هایی با سود کم پس بدهد.
صد البته که قرض‌دهنده باید یک انگیزه مالی داشته باشد که به دلیل آن از اول حاضر شود که اعتبار بدهد. در اکثر مواقع، این انگیزه همان بهره است. در این مقاله مبحث نرخ‌های بهره و نحوه کار آن‌ها را شرح می‌دهیم.
نرخ بهره چیست
بهره، به زبان ساده مبلغی است که قرض‌گیرنده به قرض‌دهنده پرداخت می‌کند.
ممکن است اگر علی بخواهد از حسن پول قرض کند، حسن به او بگوید که این 10,000 دلار را در صورتی به تو قرض می‌دهم که 5 درصد بهره روی آن بدهی.
این یعنی علی در پایان موعد مقرر و دوره‌ای که مشخص شده است، باید اصل پولی که قرض گرفته به علاوه 5 درصد آن را پس بدهد. بنابراین او به حسن 10,500 دلار بدهکار است.
بنابراین، نرخ بهره، درصد بهره‌ای است که به ازای هر دوره بدهکاریم. اگر نرخ بهره، سالانه 5 درصد باشد، علی در سال اول 10,500 دلار بدهکار می‌شود.
از اینجا به بعد، ماجرا می‌تواند به دو شکل باشد (بهره ساده یا مرکب) به شرح زیر:
- بر اساس نرخ بهره ساده، در سال‌های بعدی هم 5 درصد اصل پول دریافت می‌شود.
- بر اساس نرخ بهره مرکب، در سال اول 5 درصد 10,500 دلار دریافت می‌شود. در سال دوم، 5 درصد حاصل جمع 10,500 دلار با 5 درصد بهره سال گذشته‌اش دریافت می‌شود. 5 درصد 10,500 دلار برابر با 525 دلار است که وقتی به 10,500 دلار اضافه شود، برابر با 11,025 خواهد شد.
10,500+525=11,025
در واقع در سال دوم 5 درصد این 11,025 دلار دریافت می‌شود. در سال‌های بعدی هم همین روند ادامه می‌یابد.
چرا نرخ بهره مهم است
اگر معاملات خود را تنها با رمزارزها، پول نقد یا سکه‌های طلا انجام نمی‌دهید، نرخ‌های بهره، مانند بسیاری افراد دیگر، روی شما هم اثرگذار خواهند بود. حتی اگر راهی پیدا کنید که پول همه‌چیز را با بیت‌کوین بپردازید، باز هم به دلیل اهمیت نرخ‌های بهره در اقتصاد، اثر آن‌ها را احساس خواهید کرد.
مثلاً یک بانک تجاری را در نظر بگیرید. تمام مدل کسب‌وکار آن‌ها، یعنی سیستم ذخیره جزئی یا ذخیره کسری، حول قرض گرفتن و قرض دادن می‌گردد.
وقتی شما پولی نزد بانک سپرده می‌گذارید، نقش قرض‌دهنده را ایفا می‌کنید. شما از بانک، بهره دریافت می‌کنید؛ چرا که بانک، سرمایه شما را به اشخاص دیگر وام می‌دهد. در مقابل، وقتی که وام می‌گیرید، شما به بانک بهره پرداخت می‌کنید.
بانک‌های تجاری در تعیین نرخ بهره انعطاف چندانی ندارند و این کار به عهده نهادهایی به نام بانک مرکزی است.
بطور مثال فدرال رزرو آمریکا، بانک خلق چین و بانک انگلستان که نام بانک‌های مرکزی این کشورها هستند را در نظر بگیرید. وظیفه آن‌ها مداخله در اقتصاد برای سالم نگه‌داشتن آن است. بانک مرکزی با ایجاد اصلاح اقتصاد، چرخ‌های آن را در حال حرکت نگه می‌دارد. یکی از کارهایی که آن‌ها برای دستیابی به این هدف انجام می‌دهند، افزایش یا کاهش نرخ‌های بهره است.
این را تصور کنید که اگر نرخ بهره بالاتر باشد، شما بابت وام دادن پول‌تان، بهره بیشتری دریافت می‌کنید. سمت دیگر ماجرا این است که اگر وام بگیرید یا پول قرض کنید، برایتان گران‌تر تمام می‌شود؛ چون مبلغ بیشتری بدهکار می‌شوید. برعکس، وقتی نرخ بهره پایین باشد، وام دادن خیلی به‌صرفه نیست و در مقابل، وام گرفتن جذاب می‌شود.
در نهایت این مقیاس، رفتار مصرف‌کننده‌ها را کنترل می‌کند. معمولاً نرخ بهره را وقتی مردم کمتر پول خرج می‌کنند، کاهش می‌دهند تا اشخاص و کسب‌وکارها به وام گرفتن تشویق شوند و خرج کردن آن‌ها تحریک شود. در این صورت، وقتی که اعتبار بیشتری در دسترس مردم است، می‌توان امیدوار بود که بروند و آن را خرج کنند.
کاهش نرخ بهره، می‌تواند ابزار خوبی برای احیای دوباره اقتصاد در کوتاه‌مدت باشد اما همچنین تورم را هم به دنبال دارد. زیرا اعتبار بیشتری در دسترس است اما میزان منابع ثابت مانده است.
به‌عبارت‌دیگر، تقاضا برای کالاها افزایش یافته است اما عرضه زیاد نشده است. به طور طبیعی قیمت‌ها شروع به افزایش یافتن می‌کنند تا تعادل برقرار شود.
در آن نقطه، نرخ بهره بالا می‌تواند برای مقابله با این اتفاق به کار برده شود. بالا بردن نرخ بهره باعث کاهش حجم اعتبارِ در گردش می‌شود؛ چون همه شروع به پس‌دادن بدهی‌شان می‌کنند. چون در این مرحله بانک‌ها بهره‌های درست‌وحسابی به سپرده‌گذارها می‌دهند، اشخاص تمایل پیدا می‌کنند که پولشان را پس‌انداز کنند و سود آن را دریافت کنند. با کاهش تقاضا برای کالاها، تورم هم کاهش می‌یابد اما از سمت دیگر، رشد اقتصاد هم کند می‌شود.
نرخ بهره منفی چیست
اقتصاددان‌ها و متخصصین، اغلب از نرخ بهره منفی صحبت می‌کنند.
همان‌طور که می‌توانید تصور کنید، نرخ بهره منفی، نرخ زیر صفر است که باعث می‌شود برای وام دادن یا سپرده گذاشتن پول‌تان، نیاز باشد که حتی مبلغی را هم بپردازید. برای توضیح بیشتر باید گفت که چنین چیزی باعث می‌شود وام دادن برای بانک هزینه‌زا شود و مشخصاً پس‌انداز کردن پول هم هزینه‌بردار خواهد شد.
ممکن است این مفهوم، احمقانه و عجیب به نظر برسد. هر چه نباشد، مگر وام‌دهنده نیست که ریسک بازپس‌ندادن پول توسط وام‌گیرنده را به جان می‌خرد؟ پس چرا باید برای وام دادن مبلغی را هم بپردازد؟
شاید به همین دلیل است که نرخ بهره منفی چیزی مثل آخرین راه چاره برای نجات اقتصادهای در حال غرق شدن است. ایده این ماجرا از ترس اشخاص در زمان رکود اقتصادی می‌آید. در این زمان، افراد ترجیح می‌دهند پول خود را نگه دارند تا اوضاع درست شود و بعد وارد هرگونه فعالیت اقتصادی شوند.
وقتی نرخ‌ها منفی باشند، چنین رفتاری منطقی به نظر نمی‌رسد. در این زمان، وام گرفتن و خرج کردن پول، منطقی‌ترین و عقلانی‌ترین کار ممکن است. به این دلیل است که در شرایط نابه‌سامان و غیرعادی اقتصادی، نرخ بهره منفی، توسط بعضی به عنوان یک راه‌حل معتبر شناخته می‌شود.
نحوه‌ی محاسبه نرخ بهره و عوامل موثر بر آن
درصد پرداختی به عنوان بهره روی پول، به عوامل مختلفی بستگی دارد.
برای مثال، وقتی فعالیت طرف وام‌گیرنده ریسک کمی داشته باشد، نرخ بهره‌ی کمی برای او در نظر گرفته می‌شود.
در مقابل، اگر ریسک فعالیتش بالا باشد، به تبع آن، نرخ بهره‌ی بیشتری نیز از او اخذ می‌شود.
البته در برخی اقتصادهای در حال توسعه، به علت نبود ساختار کارآمد، نرخ‌های بهره به صورت دستوری و حمایتی و بدون توجه به روند بازار، اعمال می‌شوند.
عوامل موثر بر نرخ بهره در ایران، به طور خلاصه شامل موارد زیر هستند:
- دستورالعمل‌های دولتی
- کنترل و مداخله در بازار
- عرضه و تقاضا در بازار
- بلوغ سرمایه‌گذاری
- نرخ تورم و…
نرخ بهره بدون ریسک یا سود بانکی چیست؟
واضح است که برای سرمایه‌گذاری در هر کسب و کاری، باید ریسک‌های احتمالی را نظر گرفت.
البته با قطعیت نمی‌توان درباره‌ی نرخ سود حاصل تصمیم گرفت؛ اما روشن است که بانک‌ها و مؤسسات مالی همواره مقصد بدون ریسکی برای سرمایه‌گذاری به شمار می‌آیند.
با سرمایه‌گذاری در بانک‌ها می‌توانید مطمئن باشید که در پایان دوره مقدار سود مشخصی به سرمایه‌تان تعلق خواهد گرفت.
از آن جایی که طی این فرایند، بانک‌ها از شما وام می‌گیرند (به صورت سپرده)؛ موظف به پرداخت مبلغی به عنوان نرخ سود به شما هستند.
نرخ بهره تعیین می‌کند که یک بانک برای نگهداری سرمایه‌ی شما در سپرده‌ی خود چقدر خواهد پرداخت. این نرخ، توسط بانک مرکزی یا خزانه‌داری هر کشور تصویب می‌شود که در هر اقتصاد متفاوت است.
نرخ بهره فدرال رزرو
فدرال رزرو همان بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا است.
نرخ بهره فدرال رزرو به سودی که بانک‌ها موظف به پرداخت آن در وام‌های خود هستند، اطلاق می‌شود.
نرخ بهره فدرال رزرو توسط رئیس بانک مرکزی آمریکا تعیین می‌شود.
این نرخ با توجه به شرایط اقتصادی آمریکا متغیر است و عوامل متعددی بر آن تأثیر دارد.
از آن جایی که افزایش یا کاهش نرخ بهره فدرال رزرو به معنای ضعیف یا قوی شدن دلار آمریکا است؛ این تغییرات، تأثیر شگرفی بر اقتصاد دنیا خواهد داشت.
همان طور که گفتیم یکی از عوامل مؤثر بر نرخ بهره، تورم است.
در موقعیت تورم، فدرال رزرو برای مهار تورم، نرخ بهره را بالا می‌برد تا تعادل را به شرایط اقتصادی باز‌گرداند.
در دوره‌ای که نرخ بهره فدرال رزرو بالا باشد، مردم با توجه به باز‌پرداخت بیشتر، وام کمتری می‌گیرند. در نتیجه با کاهش هزینه‌ها، تورم کاهش میابد.
در شرایط معکوس، فدرال رزرو با کم کردن نرخ بهره، رونق را به بازار می‌آورد. در نتیجه وقتی نرخ بهره کم باشد، کسب و کار‌ها وام بیشتری دریافت می‌کنند و در نتیجه بازار پویا‌تر می‌شود.
از آن جایی که دلار آمریکا نقشی کلیدی در اقتصاد جهان دارد؛ تغییرات در نرخ بهره‌ی فدرال رزرو، نه تنها اقتصاد این کشور، بلکه اقتصاد بسیاری از کشورهای دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این سیاست پولی آمریکا، علاوه بر کشور‌هایی که با او مراودات تجاری دارند، بر سایر کشورها نیز تأثیر خواهد گذاشت.
جمع‌بندی
در ظاهر، نرخ بهره مفهوم بسیار ساده و سرراستی به نظر می‌رسد اما با این وجود، نرخ بهره، بخشی جدایی‌ناپذیر از اقتصادهای مدرن است.
همان‌طور که دیدیم، تنظیم نرخ بهره می‌تواند باعث ایجاد تغییر بنیادی در رفتار اشخاص و کسب‌وکارها شود. برای همین است که بانک‌های مرکزی در استفاده از نرخ‌های بهره، نقشی فعالانه ایفا می‌کنند تا بتوانند به وسیله آن، اقتصاد ملت‌ها را زنده نگه دارند.
برای کسب اطلاعات و آگاهی بیشتر در رابطه با مفاهیم اقتصادی و مالی با بورسینس همراه باشید.
این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید ...قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:
