نرخ بهره (به انگلیسی Interest Rate) به زبان ساده مبلغی است که قرض‌گیرنده به قرض‌دهنده پرداخت می‌کند.
مثلا فرض کنید علی بخواهد از حسن پول قرض کند، حسن به او بگوید که این 10 هزار دلار را در صورتی به تو قرض می‌دهم که 5 درصد بهره روی آن بدهی.
این یعنی علی در پایان موعد مقرر و دوره‌ای که مشخص شده است، باید اصل پولی که قرض گرفته به علاوه 5 درصد آن را پس بدهد. بنابراین او به حسن 10 هزار 500 دلار بدهکار است.
بنابراین، نرخ بهره، درصد بهره‌ای است که به ازای هر دوره بدهکاریم. اگر نرخ بهره، سالانه 5 درصد باشد، علی در سال اول 10,500 دلار بدهکار می‌شود.
در واقع نرخ بهره مبلغی است که وام دهنده از وام گیرنده در ازای در اختیار گذاشتن پولش می‌گیرد و به شکل درصدی از مقدار سرمایه اولیه بیان می‌شود.
انواع نرخ بهره
نرخ بهره به شکل‌های مختلفی می‌تواند بیان شود. در ادامه به انواع آن اشاره می‌کنیم:
نرخ بهره ساده
نرخ بهره ساده که به آن Simple Interest Rate یا SI می‌گویند ساده‌ترین شکل نرخ بهره است ک می‌توان آن را از فرمول زیر محاسبه کرد:
نرخ بهره ساده= اصل سرمایه × نرخ بهره روزانه یا سالانه × تعداد سال‌ها یا روزهای باقی‌مانده
نرخ بهره مرکب
نرخ بهره مرکب یا Compound Intersst Rate شکل دیگری از نرخ بهره است که در آن سود دریافتی از دوره‌های قبل هم به اصل سرمایه اضافه می‌شود.
در واقع در این نوع نرخ بهره، سود حاصل علاوه بر اصل سرمایه، به سودهای انباشه شده حاصل از دوره‌های قبل هم تعلق می‌گیرد. فرمول محاسبه نرخ بهره مرکب به صورت زیر است:
نرخ بهره مرکب = اصل سرمایه × {(1+ نرخ بهره سالانه) تعداد سال -1}
نرخ بهره سالانه که در این فرمول و فرمول قبل آورده شده به شکل درصدی از سرمایه پایه محاسبه می‌شود. با کمک نرخ بهره سالانه هزینه وام گرفتن و نرخ بهره پولی که در بانک سرمایه گزاری می‌کنید را می‌توانید حساب کنید.
برای محاسبه سود مرکب کلیک کنید.
نرخ بهره اسمی
وقتی قراردادی به قصد گرفتن وام امضا می‌شود، مبلغی تحت عنوان نرخ بهره در آن نوشته می‌شود که به این مبلغ نرخ بهره اسمی می‌گویند. مثلا اگر شما وامی با نرخ بهره 10 درصد بگیرید، بعد از یک سال باید آن وام را با نرخ بهره 10 درصد پس بدهید.
این مبلغ را به اصطلاح نرخ بهره اسمی می‌گویند. نرخ بهره اوراق مشارکت یا اوراق قرضه هم ازین نوع است. در این اوراق نرخ بهره سالانه نوشته شده است.
نرخ بهره موثر
در بورس و بازارهای مالی، اوراق قرضه‌ای که ارائه می‌شوند دو قیمت دارند؛ یکی قیمت اسمی و دیگری قیمت جاری.
معاملاتی که با این اوراق انجام می‌شود معمولا با قیمت اسمی آنها متفاوت است و با قیمتی تحت عنوان قیمت جاری خرید و فروش می‌شوند. نرخ بهره‌ای که به این اوراق تعلق می‌گیرد به نرخ بهره جاری معروف است.
برای محاسبه آن می‌بایست بهره سالانه اوراق قرضه را به قیمت جاری آنها تقسیم کنیم.
نرخ بهره ثابت
این نرخ در واقع میزان سودی است که در یک محدوده زمانی به وام تعلق می‌گیرد. نرخ بهره ثابت برای همه دوره یا بخشی از آن ثابت است و تغییر نمی‌کند.
نرخ بهره شناور
برخلاف نرخ بهره ثابت، نرخ بهره شناور مقدار ثابتی ندارد و مقدار آن ممکن است افزایش یا کاهش پیدا کند.
کسی که وام می‌دهد تمایل دارد نرخ بهره را به تدریج زیاد کند و شخص وام گیرنده هم می‌خواهد با گذشت زمان نرخ بهره به مرور کم شود. در این شرایط باید برای جلوگیری از تخلف از یک مرجع که مورد تایید دو طرف است کمک گرفت.
نرخ بهره بین بانکی
گاهی بانک‌ها در یک دوره کوتاه و در شرایط خاصی بهم وام می‌دهند. این شرایط ممکن است در زمان کسری نقدینگی باشد تا بتوانند با دریافت وام از یکدیگر به شرایط تعادل برگردند. وامی که بانک‌ها در این حالت بهم می‌دهند وام بین بانکی گفته می‌شود.
درباره تاثیر تغییر نرخ بهره بین بانکی بر بازارهای مختلف اینجا بخوانید.
چرا نرخ بهره مهم است؟
اگر معاملات خود را تنها با رمزارزها، پول نقد یا سکه‌های طلا انجام نمی‌دهید، نرخ‌های بهره، مانند بسیاری افراد دیگر، روی شما هم اثرگذار خواهند بود.
حتی اگر راهی پیدا کنید که پول همه‌چیز را با بیت‌کوین بپردازید، باز هم به دلیل اهمیت نرخ‌های بهره در اقتصاد، اثر آنها را احساس خواهید کرد.
مثلاً یک بانک تجاری را در نظر بگیرید. تمام مدل کسب‌وکار آنها، یعنی سیستم ذخیره جزئی یا ذخیره کسری، حول قرض گرفتن و قرض دادن می‌گردد.
وقتی شما پولی نزد بانک سپرده می‌گذارید، نقش قرض‌دهنده را ایفا می‌کنید. شما از بانک، بهره دریافت می‌کنید؛ چرا که بانک، سرمایه شما را به اشخاص دیگر وام می‌دهد. در مقابل، وقتی که وام می‌گیرید، شما به بانک بهره پرداخت می‌کنید.
بانک‌های تجاری در تعیین نرخ بهره انعطاف چندانی ندارند و این کار به عهده نهادهایی به نام بانک مرکزی است.
بطور مثال فدرال رزرو آمریکا، بانک خلق چین و بانک انگلستان که نام بانک‌های مرکزی این کشورها هستند را در نظر بگیرید. وظیفه آنها مداخله در اقتصاد برای سالم نگه‌داشتن آن است.
بانک مرکزی با ایجاد اصلاح اقتصاد، چرخ‌های آن را در حال حرکت نگه می‌دارد. یکی از کارهایی که آنها برای دستیابی به این هدف انجام می‌دهند، افزایش یا کاهش نرخ‌های بهره است.
این را تصور کنید که اگر نرخ بهره بالاتر باشد، شما بابت وام دادن پول‌تان، بهره بیشتری دریافت می‌کنید.
سمت دیگر ماجرا این است که اگر وام بگیرید یا پول قرض کنید، برایتان گران‌تر تمام می‌شود؛ چون مبلغ بیشتری بدهکار می‌شوید. برعکس، وقتی نرخ بهره پایین باشد، وام دادن خیلی به‌صرفه نیست و در مقابل، وام گرفتن جذاب می‌شود.
در نهایت این مقیاس، رفتار مصرف‌کننده‌ها را کنترل می‌کند. معمولاً نرخ بهره را وقتی مردم کمتر پول خرج می‌کنند، کاهش می‌دهند تا اشخاص و کسب‌وکارها به وام گرفتن تشویق شوند و خرج کردن آنها تحریک شود.
در این صورت، وقتی که اعتبار بیشتری در دسترس مردم است، می‌توان امیدوار بود که بروند و آن را خرج کنند.
کاهش نرخ بهره، می‌تواند ابزار خوبی برای احیای دوباره اقتصاد در کوتاه‌مدت باشد اما همچنین تورم را هم به دنبال دارد. زیرا اعتبار بیشتری در دسترس است اما میزان منابع ثابت مانده است.
به‌عبارت‌دیگر، تقاضا برای کالاها افزایش یافته است اما عرضه زیاد نشده است. به طور طبیعی قیمت‌ها شروع به افزایش یافتن می‌کنند تا تعادل برقرار شود.
در آن نقطه، نرخ بهره بالا می‌تواند برای مقابله با این اتفاق به کار برده شود. بالا بردن نرخ بهره باعث کاهش حجم اعتبارِ در گردش می‌شود؛ چون همه شروع به پس‌دادن بدهی‌شان می‌کنند.
چون در این مرحله بانک‌ها بهره‌های درست‌وحسابی به سپرده‌گذارها می‌دهند، اشخاص تمایل پیدا می‌کنند که پولشان را پس‌انداز کنند و سود آن را دریافت کنند. با کاهش تقاضا برای کالاها، تورم هم کاهش می‌یابد اما از سمت دیگر، رشد اقتصاد هم کند می‌شود.
به طور کلی می‌توان گفت نرخ بهره یک گزینه برای بانک مرکزی است که در شرایط مختلف اقتصادی می‌تواند آن را برای بانک‌ها کم یا زیاد کرده و سیاست‌های پولی خود را با کمک آن تنظیم کند.
تفاوت نرخ تنزیل و نرخ بهره
نرخ تنزیل در واقع مقدار کاهش یا افتی است که یک دارایی در طول زمان پیدا می‌کند و اساس آن بر این اصل استوار است که یک میلیون امروز از یک میلیون سال آینده ارزش بیشتری دارد.
این اتفاق همان طور که می‌دانید ممکن است دلایل مختلفی از جمله تورم، هزینه‌های نگهداری و غیره داشته باشد.
وقتی گفته می‌شود نرخ تنزیل 20 درصد است این بدان معنی است که مبلغی که یکسال آینده برای شروع یک پروژه لازم است باید 20 درصد بیشتر از مبلغی باشد که هم اکنون برای شروع همان پروژه لازم است پرداخته شود، یعنی گذشت زمان باعث تنزیل ارزش پول به اندازه 20 درصد می‌شود.
اما نرخ بهره همان طور که گفتیم، مبلغی است که سرمایه گذار باید علاوه بر سرمایه اولیه به وام دهنده پرداخت کند.
در واقع برای شروع یک پروژه، هر چه مقدار بهره کمتر باشد، تمایل سرمایه گذار برای شروع را می‌تواند کمتر کند اما هر چه نرخ تنزیل برای یک سرمایه بیشتر باشد، از آنجا که سرمایه گذار می‌داند بعد از یکسال ارزش سرمایه‌اش چقدر افت خواهد کرد، تمایلش برای آغاز یک پروژه بیشتر خواهد شد.
رابطه تورم و نرخ بهره
بر اساس یک نظریه قدیمی اقتصاد، بین نرخ تورم و نرخ بهره رابطه مستقیمی وجود دارد، یعنی افزایش نرخ بهره باعث افزایش تورم خواهد شد. اما در کشورهای توسعه یافته از آنجا که بانک مرکزی با چالش کنترل تورم مواجه نیست، گاهی شاهد خواهیم بود بین این دو پارامتر رابطه معکوس برقرار است.
در صورت بالا رفتن نرخ بهره، مردم سرمایه خود را در بانک بیشتر ذخیره می‌کنند اما از طرف دیگر تقاضا برای دریافت تسهیلات نیز بالا می‌رود و همین مسئله باعث کاهش رشد اقتصادی می‌شود.
به همین دلیل است که در کشورهایی که نرخ اقتصادی مناسبی دارند، نرخ بهره حتی ممکن است منفی باشد و تصمیمات بانک مرکزی آنها نیز مستقل از تصمیات دولت گرفته می‌شود.
در همین راستا فاکتورهایی که باعث تغییر در نرخ بهره می‌شوند را بخوانید.
تغییرات نرخ بهره در ایران و آمریکا
نمودار زیر تغییرات نرخ بهره در ده سال گذشته در آمریکا را نشان می‌دهد:
نمودار زیر تغییرات نرخ سود بانکی در ایران را از سال 88 تا 98 نشان می‌دهد:
جدول زیر تغییرات نرخ سود بانکی در سال 1402 را تا انتهای خرداد ماه نشان می‌دهد:
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: