مالیات بر ارزش افزوده (Value added tax)

مالیات بر ارزش افزوده (به انگلیسی Value added tax) نوعی مالیات چند مرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات، تولید و توزیع براساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای فروخته شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می‌شود.

در اقتصادهای پیشرفته، هر شخصی (حقیقی، چه حقوقی) که مصرف بیشتری دارد، مالیات بیشتری باید پرداخت کند و هر فردی تولید بیشتری دارد، مالیات کم تری پرداخت می‌کند. این ادبیات اقتصاد، توسعه محور است و به نظر می‌رسد ایران در عصر اقتصاد مقاومتی هم باید در این مسیر گام بردارد.

البته در ایران نیز سیستم‌های مالیاتی به تدریج به سمت فناورانه شدن پیش می‌روند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1403 ادارات مالیاتی نسبت به صدور اظهارنامه الکترونیکی برای مودیان اقدام کرده و دیگر نیاز به ارائه خوداظهاری مالیاتی نباشد.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

بهتر است قبل از توضیح مالیات بر ارزش افزوده، نخست به مفهوم ارزش افزوده بپردازیم؛ ارزش افزوده، افزایش ارزش یک کالا در مراحل تولید است.

در حقیقت ارزش افزوده تفاوت ارزش محصول یا خدمتی که به مشتری ارائه شده با مجموع ارزش مواد اولیه و خدمات واسطه‌ای است.

ولی مالیات پرداختی در هر مرحله از زنجیره (واردات، تولید، توزیع) به عنصر مرحله بعدی زنجیره انتقال می‌یابد تا نهایتا توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت شود.

مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که کلیه عرضه‌ کنندگان کالاها و خدمات (مودیان این نظام مالیاتی) بایستی علاوه بر بهای کالا یا خدمت عرضه‌ شده، به‌ صورت درصدی از بهای فروش کالاها یا خدمات، در زمان فروش از خریداران اخذ و به‌ صورت دوره‌ای (فصلی) به سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند.

بیشتر بخوانید: مشاور مالیاتی کیست و چه وظایفی دارد؛ هر آنچه که باید بدانید!

شیوه اجرایی مالیات بر ارزش افزوده

در سیستم مالیات بر ارزش افزوده، هر فروشنده در هنگام فروش کالا و خدمات، مالیات را بر صورتحساب اضافه کرده و آن را همراه با قیمت کالا و خدمات از مشتری دریافت می‌کند.

اولین فروشنده، مالیات را یکجا به دولت پرداخت می‌کند و در مراحل بعدی، هر فروشنده تنها مابه التفاوت مالیات (مالیات دریافتی پس از کسر مالیاتی که خود قبلاً پرداخت کرده) را به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند.

این عمل بر اساس لایحه پیشنهادی طی یک دوره 2 ماهه انجام می‌گیرد.

به عنوان مثال یک شرکت خودروسازی را در نظر بگیرید. این شرکت برای تولید محصولات خویش، قطعات مورد نیاز را از طریق بازار داخلی (قطعه سازان) و یا از طریق واردات تأمین می‌کند.

اگر فرض شود خرید از داخل به مبلغ ده میلیون ریال و خرید به صورت واردات به مبلغ پنج میلیون ریال بوده و با فرض این که نرخ مالیات 10% باشد، این شرکت در مرحله خرید از داخل یک میلیون ریال ( 1،000،000 = 10% *10،000،000 ) و در مرحله واردات به اندازه پانصدهزار ریال (500،000 = 10% * 5،000،000) مالیات بر ارزش افزوده به سازمان مالیاتی کشور پرداخت می‌کند.

همچنین، اگر فرض شود این شرکت محصول تولیدی خود را به مبلغ چهل میلیون ریال بفروشد، موظف است هنگام صدور فاکتور، مالیات بر ارزش افزوده را جداگانه محاسبه و از خریدار دریافت کند. (4،000،000 = 10% *40،000،000 )

بدیهی است قیمت پرداختی خریدار چهل و چهار میلیون ریال خواهد بود. این شرکت موظف است مالیات‌های پرداختی در مراحل قبلی (خرید از داخل و واردات) را از مالیات‌های وصولی کسر کرده و مابقی را همراه با اظهارنامه به سازمان مالیاتی پرداخت کند.

بیشتر بخوانید: بهترین کتاب حسابداری مالیاتی

انواع مالیات بر ارزش افزوده

یک تصور اشتباه درباره مالیات این است که این مالیات، فقط مخصوص مصرف کننده است.

در حالی که تولیدکننده کالا یا خدمات هم باید مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کند و این تفاوت مالیات بر ارزش افزوده‌ای است که در زمان خرید به فروشنده داده شده و در هنگام فروش از مصرف کننده دریافت می‌شود.

اگر شما تولیدکننده کالا یا خدمات در مناطق ویژه اقتصادی باشید، از پرداخت مالیات معاف هستید. مشروط بر آن که مبادلات در محدوده منطقه ویژه باشد. بر این اساس، مالیات بر ارزش افزوده را به سه نوع دسته بندی می‌کنند:

1. از نوع تولیدی: در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای صورت می‌گیرد. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمی‌کند.
2. از نوع درآمدی: در مورد مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد گفته می‌شود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد.
3. از نوع مصرفی: تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌شود.

چه کالاهایی مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده هستند؟

کالاهای زیر مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده هستند:

• محصولات کشاورزی فرآوری نشده
• دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
• فلزات گران بها، شمش طلا
• دام حیوانات، دام زنده
• انواع نشاء، نهال
• چای، گندم، خرما، آرد خبازی، نان،گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات وسویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
• انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی انسانی، حیوانی و گیاهی
• اقلام با مصارف صرفا دفاعی نظامی و انتظامی و امنیتی
• رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها
• کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
• کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیأت وزیران و حوزه‌های علمیه با تایید حوزه گیرنده هدایا
• اموال غیر منقول
• فرش دستباف

بیشتر بخوانید: چه کسانی از مالیات بر درآمد اجاره معاف هستند؟

نحوه محاسبه 9 درصد ارزش افزوده

برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده باید محاسبه آن را به تفکیک برای خریدار و فروشنده بنویسیم.

در هنگام فروش، فروشنده باید حاصل‌ضرب نرخ مالیات در مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار دریافت کند. از طرف دیگر در هنگام خرید، خریدار باید حاصل‌ضرب نرخ مالیات بر ارزش افزوده را در قیمت آن کالا به فروشنده بپردازد.

محاسبه مالیات بر ارزش افزوده= بهای کالا + (بهای کالا * نرخ مالیات بر ارزش افزوده)

جریمه مودیانی که مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نمی‌کنند چقدر است؟

اگر مؤدی مالیاتی در زمانی که قانون تعیین می‌کند، نسبت به پرداخت مبلغ بدهی یا تقسیط آن اقدام نکند، علاوه بر پرداخت مالیات مشخص شده، بایستی جریمه دیرکرد هم پرداخت کنند.

جریمه عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به شرح  زیر است:

اگر مؤدیان در مهلت مقرر، در سامانه ثبت نام نکنند، جریمه خواهند شد. این جریمه، شامل جریمه عدم ثبت نام از  تاریخ نخستین دوره مشمول شدن تا تاریخ ثبت نام بوده و مبلغ مربوطه، قابل شناسایی و مطالبه است.

جریمه عدم ثبت نام مؤدیان، معادل هفتاد و پنج درصد مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام با شناسایی حسب مورد است.

• میزان جریمه مالیات بر ارزش افزوده برای فعالان کسب و کار (مؤدی) که صورت حساب کالا یا خدمات ارائه نمی‌کنند، یک برابر مالیات متعلق خواهد بود.
• میزان جریمه مالیات برای فعالان کسب و کار که ارزش ریالی صحیح کالا یا خدمات را در صورت حساب درج نمی‌کنند، یک برابر ما به التفاوت مالیات متعلق است.
• میزان جریمه مالیات برای فعالان کسب و کار که اطلاعات صورت حساب کالا یا خدمات آنها طبق نمونه اعلام شده سازمان امور مالیاتی کشور نیست، معادل بیست و پنج درصد مالیات متعلق خواهد بود.
• میزان جریمه مالیات برای مؤدیانی که از تسلیم اظهارنامه مالیاتی خودداری می‌کنند، از تاریخ ثبت نام (یا شناسایی وی)، معادل پنجاه درصد مالیات متعلق است.
• میزان جریمه مالیات برای مؤدیانی که دفاتر پلمپ شده و اسناد و مدارک قانونی را ارائه نمی‌کنند، معادل بیست و پنج درصد مالیات متعلق خواهند بود.

توجه کنید که اگر شما، مشمول جریمه عدم ثبت نام مالیات بر ارزش افزوده باشید، جرایم مربوط به عدم تسلیم اظهارنامه و سایر جرایم که در بالا گفته شد، برای شما موضوعیت نخواهد داشت و تجمیع نمی‌شود.

همچنین اگر مشمول جریمه عدم صدور صورت حساب باشید، یک برابر مالیات و عوارض متعلق، جریمه و اخذ می‌شود لذا جرایم عدم درج صحیح قیمت و عدم درج اطلاعات طبق صورت حساب نمونه، موضوعیت نخواهد داشت.

هم چنین، اگر از ارائه اسناد و مدارک خودداری کنید، هم جریمه عدم ارائه دفاتر (25 درصد) و هم جریمه عدم ارائه مدارک (25 درصد) جمعا معادل 50 درصد مالیات متعلق، جریمه خواهید شد.

تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده نخستین بار توسط فون زیمنس در سال 1951 به منظور فائق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان طرح ریزی شد.

علیرغم علاقه و تمایل شدید کشورهایی مثل آرژانتین و فرانسه درمورد آگاهی از چگونگی ساختار آن، این مالیات بطور رسمی تا سال 1954 به مرحله اجرا در نیامد.

از سال 1954 به بعد، برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان در زمره نخستین کشورهایی بودند که این مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی کردند.

کره جنوبی نخستین کشور آسیایی است که درسال 1977 با کمک صندوق بین المللی پول توانست این مالیات را در نظام مالیاتی خود پیاده کند؛ بدنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این نوع مالیات کردند.

هم اکنون بیش از 120 کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش افزوده استفاده می‌کنند.

به منظور اجرای این مالیات در ایران، لایحه آن برای نخستین بار در دی ماه 1366 به مجلس شورای اسلامی داده شد.

این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد بررسی قرار گرفت و پس از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علنی مجلس ارائه شد که پس از تصویب 6 ماده از آن بنا به تقاضای دولت و به دلیل اجرای سیاست “تثبیت قیمت‌ها” به دولت برگشت داده شد.

در سال 1370 بخش امور مالی صندوق بین المللی پول، در راستای اصلاح نظام مالیاتی کشور، اجرای سیاست مالیات بر ارزش افزوده را بعنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد داد.

با توجه به نظرات کارشناسان صندوق بین المللی پول، مطالعات و بررسی‌های متعددی در این زمینه در وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام شد و اجرای مالیات بر ارزش افزوده در سمینارها و کمیته‌های مختلف علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی مورد تاکید شد، اما در عمل به مرحله اجرا در نیامد.

با توجه به اهمیت بسط پایه مالیاتی بعنوان یکی از اصول اساسی سیاست‌های مالی طرح ساماندهی اقتصاد کشور، معاونت درآمدهای مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات علمی متعددی را با در نظر گرفتن خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در زمینه اجرای مالیات بر ارزش افزوده، از دی ماه 1376 آغاز کرد.

لایحه مالیات بر ارزش افزوده، اکنون با در نظر گرفتن اثرات اقتصادی ناشی از اجرای این مالیات با اصلاحات و بازنگری‌های متعدد، به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.

سخن پایانی

مالیات بر ارزش افزوده یکی از انواع مالیات غیرمستقیم است و منبع درآمد دولت محسوب می‌شود.

این مالیات در مراحل مختلف زنجیره از جمله واردات، تولید و توزیع اعمال می‌شود. در این مقاله سعی کردیم شما را با مفهوم مالیات بر ارزش افزوده و ابعاد مختلف آن آشنا کنیم.

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره