به افزایش ارزش اقتصادی یک کالا با افزایش تعداد مصرف‌کنندگان و متقاضیان آن کالا اثر شبکه (network effect) گفته میشود.
به عبارت دیگر، با اضافه‌شدن هر کاربر جدید که متقاضی دریافت کالا یا خدمات خاصی باشد، ارزش آن کالا یا خدمات افزایش می‌یابد. این مسئله به نوبه خود باعث ایجاد انگیزه در کاربران جدید برای پیوستن به شبکه و افزودن ارزش بیشتر به آن میشود. در نتیجه، حلقه بازخورد مثبتی ایجاد میشود و هرچه تعداد بیشتری به شبکه بپیوندند، ارزش کالا یا خدمات مورد نظر نیز به‌صورت نمایی رشد بیشتری خواهد کرد.
تصور کنید که جدیدترین و مدرن‌ترین اپلیکیشن رسانه اجتماعی را که مستلزم پرداخت هزینه ویژه‌ای است روی گوشی تلفن همراه خود نصب کرده‌اید.
عناوین مطلب:
اگر اطرافیان شما از این اپلیکیشن استفاده نکنند، آیا باز هم از نصب‌کردن آن روی گوشی خود راضی هستید؟
آیا حاضرید برای دریافت نسخه جدیدتر آن هزینهای پرداخت کنید؟
حال تصور کنید، ۹۰ درصد دوستان شما از این اپلیکیشن برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند؛ اکنون، چه نظری در مورد پرداخت هزینه و دریافت این اپلیکیشن دارید؟
در مثالی دیگر، اگر شما نیز طرفدار ارزهای دیجیتال هستید، قطعاً به سرمایه‌گذاری روی بیت‌کوین، برترین ارز دیجیتال بازار، فکر کرده‌اید. بیت‌کوین اخیراً توانسته است از سدّ ۵۰,۰۰۰ دلار عبور کند و به درصد سودی بیشتر از بسیاری دارایی‌ها دست یافته است.
اگر فقط عده معدودی از افراد از این دارایی دیجیتال استفاده یا آن را معامله کنند، آیا باز هم تا این حد ارزشمند خواهد بود؟ اگر تعداد کاربران شبکه بیت‌کوین کاهش پیدا کند، باز هم مایلید روی این ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری کنید؟
درواقع، اثر شبکه در دنیای ارزهای دیجیتال مسئله بسیار مهمی است. هدف پول اینترنتی و شبکه‌های بلاک‌چین خدمات‌رسانی به افراد است؛ بنابراین، هرچه تعداد افراد بیشتری از یک شبکه استفاده کنند، آن شبکه کاربرد و ارزش بیشتری خواهد داشت.
چه عاملی تعیین‌کننده برتری پروژه‌های ارز دیجیتال در حوزه‌ای مشخص است؟ در پاسخ به این پرسش به‌راحتی می‌توان گفت در طولانی‌مدت بازار باید به سمت کشف بهترین راه‌حل‌ها حرکت کند و هر پروژه‌ای که در این امر موفق‌تر باشد، برتر خواهد بود. با این حال، همیشه به همین سادگی نیست. عوامل بسیاری در برتری پروژه‌ها دخیل هستند.
ممکن است توسعه‌دهندگان برخی از نوآورانه‌ترین فناوری‌ها را در طرح خود به کار بگیرند، اما اگر این پروژه در زمان ارائه نتواند توجه بازار را به خود جلب کند، موثر نخواهد بود. حتی گاهی برخی پروژه‌هایی که از نظر فنی در سطح پایین‌تری قرار دارند، صرفاً به دلیل ارائه در زمان مناسب سهم عمده‌ای از بازار را به خود اختصاص می‌دهند و اینجا است که اثر شبکه وارد میدان میشود.
انواع اثر شبکه
اثر شبکه دو نوع اصلی دارد: اثر مستقیم شبکه و اثر غیرمستقیم شبکه.
مثالی که در مورد اپلیکیشن گوشی تلفن همراه بررسی کردیم، اثر مستقیم شبکه را نشان می‌داد. هرچه کاربرد کالا یا خدماتی بیشتر باشد، ارزش آن برای سایر کاربران بیشتر خواهد بود.
اثر غیرمستقیم شبکه اندکی پیچیده‌تر است. این اصطلاح به مزایای اضافی و مکملی اشاره دارد که از اساس بر مبنای پدیده اثر شبکه شکل گرفته‌اند. به‌عنوان مثال، بسیاری از ارزهای دیجیتال متن‌باز (open-source) هستند.
پروژه‌ای که اثر شبکه قوی داشته باشد می‌تواند توسعه‌دهندگان بسیار ماهری را برای بررسی کد جذب کند، زیرا ارزش پروژه بسیار بالا است و متعاقباً منفعت مشارکت توسعه‌دهندگان نیز زیاد است. این ارزش افزوده از ارزش بسیار زیاد شبکه ناشی میشود که از ابتدا وجود داشته است. به این ترتیب، اثر شبکه مضاعف میشود و ما با پروژه‌ای روبرو می‌شویم که در مقایسه با سایر پروژه‌ها، اثر شبکه‌ای بسیار کارآمدتر و قدرتمندتر دارد.
مثال‌هایی از اثر شبکه
امروزه، در بسیاری فناوری‌های مدرن، شاهد اثر شبکه هستیم. یکی از ملموس‌ترین مثال‌ها شبکه‌های اجتماعی است؛ کاربران سعی دارند به سرویس‌هایی بپیوندند که از شبکه‌های اجتماعی رایج و موجود استفاده می‌کنند. این مسئله افراد را تشویق می‌کند تا به پلتفرم‌های یکسانی بپیوندند و البته، این مسئله باعث انحصاری‌شدن تعداد اندکی از سرویس‌ها نیز میشود.
اگر شرکت جدیدی بخواهد یک پلتفرم شبکه اجتماعی جدید راه‌اندازی کند، به‌سختی می‌تواند تعداد کاربران خود را افزایش دهد؛ زیرا، اثر شبکه‌ای که شرکت‌های مطرح بازار ایجاد کرده‌اند به آنها مزیت رقابتی قابل‌توجهی بخشیده است.
مثال خوب دیگر برای این پدیده، استفاده از اپلیکیشن‌های اینترنتی سفر درون و برون شهری همچون اوبر (Uber) یا لیفت (Lyft) و اثر شبکه‌ای است که این سرویس‌ها طی سال‌های گذشته ایجاد کرده‌اند (در ایران می‌توان به مثال‌هایی همچون اسنپ و تپ سی اشاره کرد). با پایگاه کاربری کوچک‌تر، رقابت سرویس‌های جدید با شرکت‌های برجسته خدمات سفر آنلاین نیز دشوارتر میشود.
همین مسئله در مورد پلتفرم‌هایی همچون ای‌بِی (Ebay) و آمازون برای خرید اینترنتی، گوگل برای جستجوی اینترنتی، ایربی‌ان‌بی (AirBNB) برای کرایه اینترنتی مکان سکونت، مایکروسافت برای سیستم عامل‌های سازمانی و اپل برای گوشی‌های آیفون صادق است. هرچه پروژه‌ای امکان مشارکت بیشتری در اختیار افراد قرار دهد، احتمال برخورداری آن از اثر شبکه بیشتر خواهد بود. یکی از بهترین مثال‌ها، ویکی‌پدیا است که پروژه‌ای متن‌باز است و اثر شبکه چشمگیری در میان کاربران خود ایجاد کرده است.
اثر شبکه و ارزهای دیجیتال
اثر شبکه یکی از کلیدی‌ترین ویژگی‌های بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال است. در شبکه بیت‌کوین، ماینرها از راه پشتیبانی از امنیت شبکه و به‌علت نقدینگی بالای بازار، درآمد خوبی کسب می‌کنند زیرا می‌توانند بیت‌کوین‌های استخراج‌شدۀ خود را با قیمت مناسبی بفروشند.
اکنون، فرض می‌کنیم شبکه دیگری راه‌اندازی شده است که هدف آن ارائه خدماتی مشابه بیت‌کوین است. ماینرهای شبکۀ جدید ممکن است پاداش بیشتری برای کار در آن شبکه دریافت کنند، اما از آنجا که نقدینگی شبکه دوم کمتر است، نمی‌توانند دارایی خود را با قیمت مناسبی نقد کنند.
در این شرایط، ماینرها دو راه دارند: شانس خود را آزمایش کنند و به امید بهبود وضعیت نقدینگی وارد شبکه جدید شوند یا به استخراج در شبکه بیت‌کوین ادامه دهند با این اطمینان نسبی که در آینده نیز درآمد خوبی کسب خواهند کرد. در دنیای ارزهای دیجیتال، اثر شبکه به این صورت عمل می‌کند. در این مثال، حتی اگر پروژه دوم از نظر فنی نیز برتر باشد یا پاداش بیشتری به همراه داشته باشد، باز هم ممکن است ماینرها تمایلی به پیوستن به آن نداشته باشند.
با این همه، این تنها نتیجه اثر شبکه بیت‌کوین نیست. از آنجا که بیت‌کوین بر مبنای عدالت همگانی پایه‌ریزی شده است، ذاتاً دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که شامل دشواری بیش از حد برای تغییر اطلاعات شبکه میشود. به عبارت بهتر، این ارز دیجیتال سیستمی ایمن و عادل برای تمام کاربران خود فراهم کرده است؛ با افزایش اعتماد کاربران، تعداد شرکت‌کنندگان شبکه نیز به‌شکلی نمایی افزایش پیدا می‌کند.
اثر شبکه مسئله مهمی است که باید در فضای امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance) یا دیفای (DeFi) نیز مورد توجه قرار گیرد. اگر یک محصول، خدمات یا حتی قرارداد هوشمند مزیت رقابتی برجسته‌ای ایجاد کند، غلبه بر آن برای سایر پروژه‌ها دشوار خواهد بود.
با این حال، دیفای هنوز در حال پیمودن گام‌های اولیه است و بسیاری از تحلیل‌گران استدلال می‌کنند که تاکنون، هیچ پروژه‌ای در این حوزه نتوانسته است اثر شبکه‌ای کسب کند که مسبب بُردی قاطع شود.
اثر منفی شبکه
اثر شبکه گاهی در جهت عکس عمل می‌کند و نتیجه‌ای نامطلوب به بار می‌آورد. در اثر منفی شبکه، هر کاربر جدید به جای افزودن ارزش، از ارزش شبکه می‌کاهد. این موضوع هنگام طراحی بلاک‌چین‌ها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. طراحی خوب بلاک‌چین باید به‌صورتی باشد که هر کاربر ارزش شبکه را افزایش دهد؛ درواقع، بلاک‌چین‌ها باید مقیاس‌پذیر باشند. در مقابل، اگر هر کاربر از ارزش شبکه بکاهد، درنهایت با ترافیک شبکه مواجه خواهیم بود.
برای اینکه اثر منفی شبکه را بررسی کنیم، می‌توانیم مثالی از شبکه اتریوم را در نظر بیاوریم. گس (gas) اتریوم با سیستمی مشابه با حراج کار می‌کند. هر کاربر هزینهای را که باید به‌عنوان گس یا کارمزد به ماینرهای اتریوم بپردازد، پیشنهاد می‌دهد.
هرچه کاربران بیشتری به شبکه اضافه شوند، گس نیز بیشتر خواهد شد زیرا هر کاربر تلاش دارد میزان گس بیشتری پیشنهاد دهد تا تراکنش خود را در اولویت ماینرها قرار دهد. با این حال، این روند نمی‌تواند برای همیشه ادامه داشته باشد. با افزایش بیش از حد هزینه گس، برخی از کاربران ترجیح می‌دهند کلاً از شبکه خارج شوند، زیرا هزینهای که باید پرداخت کنند بسیار بیشتر از ارزش خدماتی است که دریافت می‌کنند.
با این حال، راه‌حل‌هایی برای بهبود مقیاس‌پذیری شبکه اتریوم در دست انجام است، مانند راه‌حل EIP-1559 اتریوم که به کاربران اجازه می‌دهد در زمینه پرداخت هزینه گس مدیریت بیشتری داشته باشند یا به‌روزرسانی‌های نسخه دوم شبکه اتریوم (ETH 2.0) که می‌تواند توان عملیاتی این شبکه را بسیار بیشتر کند.
سخن پایانی
اثر شبکه در بسیاری از بخش‌های مختلف اقتصاد، از جمله ارزهای دیجیتال، حائز اهمیت است. ایده اثر شبکه این است که کاربران جدید با ورود به شبکه، بر ارزش آن می‌افزایند.
افرادی که شبکه‌های بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال را طراحی می‌کنند، می‌توانند با مطالعه سازوکارهایی که اثر مثبت شبکه را افزایش می‌دهند، به موفقیت قابل‌ملاحظه‌ای دست یابند. همچنین، با در نظر گرفتن این سازوکارها در روند طراحی بلاک‌چین، پروژه‌های جدید کوین و توکن می‌توانند مقیاس‌پذیری بهتری داشته باشند.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه میشود: