تهاتر یا معامله پایاپای چیست؟

تهاتر یا معامله پایاپای نوعی معامله است که در آن طرفین به جای پول، کالا و خدمات مبادله می‌کنند.

ممکن است در اخبار عبارت «تهاتر نفت در ازای کالا» به گوشتان خورده باشد؛ یا احتمالا شنیده باشید در معاملات گفته می‌شود که فردی در مقابل فردی دیگر، هم طلبکار است و هم بدهکار.

شاید هم برایتان اتفاق افتاده باشد که مبلغی را به کسی قرض داده‌اید یا برای کسی کاری انجام داده‌اید، و از طرف مقابل به جای پول، یک کالا طلب کرده باشید؛ که در این شرایط در واقع نوعی معامله پایاپای انجام داده‌اید.

تمام این مثال‌هایی که گفتیم به تهاتر و مفهوم آن اشاره دارند که در این مقاله قصد داریم شما را با آن، بیشتر آشنا کنیم.

نکات کلیدی

• معامله پایاپای نوعی معامله است که در آن به جای پول، کالا و خدمات مبادله می‌شود.
• معامله پایاپای معمولا در فضایی غیررسمی صورت می‌گیرد اما ممکن است به صورت گسترده و شبکه‌ای هم انجام شود.
• این نوع از معامله می‌تواند تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی و خروج از رکود اقتصادی داشته باشد.

تهاتر چیست؟

تهاتر یا معامله پایاپای (barter)، نوعی سیستم مبادله است که دو طرف معامله تبادل کالا و خدمات انجام می‌دهند؛ نکته‌ای که درمورد این نوع معامله وجود دارد این است که در آن از پول استفاده نمی‌شود.

گاهی کشورها از این روش در زمان بحران‌های مالی مثل زمان بی‌ثباتی واحد پول استفاده می‌کنند.

بسیاری از کشورهای توسعه یافته به صورت محدودی از معامله پایاپای در کنار سیستم‌های پولی پیشرفته خود استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: برات یا حواله چیست؟

معنای تهاتر در قانون

در قانون مدنی ایران، این نوع معامله را یکی از روش‌های از بین بردن تعهدات به شمار می‌آورند که به موجب آن دو تعهد متقابل که هر یک از طرفین یکی طلبکار و دیگری بدهکار است، ساقط می‌شود.

در این روش موضوع دو تعهد وجه نقد یا اشیا مثلی (مثل گندم) و هم جنس به مقدار متساوی است که به موجب قرارداد (تهاتر قراردادی) یا قانون (تهاتر قانونی) یا حکم دادگاه (تهاتر قضایی) ساقط می‌شود.

در فقه اسلامی نیز به این نوع معامله، مقاصمه یا تقاص گفته شده است.

انواع تهاتر از نظر حقوقی

حقوقدانان معامله پایاپای را به سه نوع تقسیم می‌کنند:

1. قهری
2. قراردادی
3. قضایی

تهاتر قهری چیست؟

در این نوع معامله، حکم قانونی و اراده طرفین در آن دخالت ندارد. بر این اساس، طرفین بر اساس قوانین، در قبال دِین متقابل مبرا می‌شوند و هیچ گونه روند روند قضایی برای آن انجام نمی‌شود.

البته اگر یکی از دو طرف نسبت به معامله انجام شده شکایتی داشته باشند، می‌توانند در محاکم قضایی آن را مطرح کنند؛ در این شرایط در دسته تهاتر قضایی قرار می‌گیرد.

شرایط تهاتر قهری

• دو شخص در برابر یکدیگر هم طلب کار و هم بدهکار باشند.
• موضوع دو دین کلی باشد مثل پول و گندم. بنابراین اگر کسی به دیگری یک میلیون بدهکار باشد و در مقابل از او یک تخته فرش طلب کار باشد، نمی‌توان به تهاتر استناد کرد.
• موضوع دو دین از یک جنس باشد مثلاً هر دو گندم یا هر دو پول باشد و گرنه معامله پایاپای انجام نمی‌گیرد.
• زمان تأدیه و پرداخت دو دین یکی باشد، و اگر یکی مدت‌دار باشد و دیگری بدون مدت نمی‌توان به معامله استناد کرد.
• مکان تأدیه دو دین یکی باشد، بنابراین اگر یکی در تهران و دیگری در شمال باشد، نمی‌توان استناد کرد.
• هر دو دین آزاد باشد، و اگر یکی از دیون، به نفع شخص دیگری قبلاً بازداشت شده در این مورد نمی‌توان به استناد تنهاتر و سقوط آن دین، به دیگری ضرر زد.
• دعوی هر دو دین قابل استماع باشد، بنابراین اگر یکی مشمول مرور زمان شده، نمی‌تواند به استناد تهاتـر از پرداخت امتناع کند.

تهاتر قراردادی چیست؟

این شکل از معامله معمولا برای رفع مسائل مربوط به دیون تعریف شده است.

در این شرایط طرفین می‌توانند نسبت به تعیین شروط و معادل سازی دیون توافق کنند. از آنجا که اغلب دیون نسبت به یکدیگر تفاوت‌هایی دارند، این نوع تهاتر راهکار مناسبی به حساب می‌آید.

تهاتر قضایی چیست؟

زمانی که طرفین معامله یا یکی از آنها نسبت به معامله صورت گرفته شکایتی داشته باشد، می‌تواند آن را در دادگاه مطرح کند.

دادگاه نیز مطابق با قانون حکم صادر می‌کند. این نوع از معامله پایاپای بر انواع دیگر آن ارجحیت دارد.

انواع روش‌های تهاتر

معامله پایاپای ممکن است به سه روش انجام شود:

• کالا با کالا
• خدمت با کالا
• خدمت با خدمت

تهاتر کالا و خدمات

در این نوع معامله که تهاتر مستقیم هم به آن می‌گویند، هیچ گونه پولی منتقل نمی‌شود.

مثلا فرض کنید یک مهندس برای مراجع خود که یک وکیل است خدماتی ارائه دهد (مثلا یک نقشه ساختمانی ترسیم کند) و در ازای آن، از وی خدمات مشاوره‌ای و حقوقی دریافت کند.

در این سبک از معامله احتمال تراکنش مالی بسیار اندک است و در نتیجه مالیاتی هم برای آن وضع نمی‌شود.

در تهاتر غیرمستقیم نیز تبادل کالاها و خدمات با استفاده از اعتبارات مبادله انجام می‌شود. این اقدام برای پیگیری تراکنش‌ها صورت می‌گیرد.

زمان استفاده از معامله پایاپای

بارتر معمولا در فضایی غیررسمی و بین افرادی که از قبل با هم آشنا هستند، صورت می‌گیرد.

هر چند ممکن است انجام این نوع معامله به مرکز مبادلات یا شبکه‌های تهاتری رجوع کنند تا این معامله را در سطحی گسترده‌تر انجام دهند.

این مراکز و شبکه‌ها معمولا شبیه به اقتصادهایی هستند که واحد پول مخصوص به خود را دارند.

علاوه بر این‌ها، استفاده از معامله پایاپای برای حل اختلافات و نزاع‌های قانونی هم رایج و متداول است و انجام می‌شود.

توسعه بازارهای تهاتری مبتنی بر شبکه

تشکیل بازار تهاتری نوین از طریق ایجاد ارتباط مستقیم بین خریداران و فروشندگان، باعث کاهش هزینه مبادله، افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش ظرفیت تولید می‌شود.

لذا تشکیل این بازار می‌تواند مورد علاقه بسیاری از تولید کنندگانی که ظرفیت تولید اضافی دارند، بسیاری از خریدارانی که با محدودیت نقدینگی مواجه هستند و دولت که همواره به دنبال اجرای سیاست‌هایی است که اقتصاد ملی را از ورطه رکود نجات دهند، باشد.

مزایای توسعه بازارهای تهاتری مبتنی بر شبکه:

• امکان ورود کالاها و خدمات انبار شده در چرخه اقتصادی
• تقویت کیفیت استانداردهای کالاها و خدمات عرضه شده
• تجارت مستمر و پايدار
• تامين بخشی از تقاضا برای کالاها و خدمات مورد نياز بدون پرداخت وجه نقد
• امکان استفاده از تخفيف مناسب
• امکان انجام فعاليت بورس و به کارگيری سرمايه مازاد در اين مسير
• کاهش هزينه معاملات
• شفاف سازی جریان معاملات رایج

سوالات متداول

سخن پایانی

در گذشته استفاده از معامله پایاپای روش رایج‌تری بود اما امروزه نیز یکی از روش‌های احتمالی مبادله محسوب می‌شود که قوانین و روش‌های مخصوص به خود را دارد.

در کشورهای مختلف سازمان‌هایی وجود دارد که این روش معامله را می‌توانند در سطح گسترده‌تری انجام دهند.

این مراکز شبکه‌ای بین شرکت‌ها و نهادهای مختلف برقرار می‌کنند که ارتباط بین آنها را تسهیل کنند. در این کشورها تهاتر رسمیت بیشتری داشته و برای آن مالیات در نظر گرفته می‌شود.

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره