سرمایه‌گذاری جسورانه یا خطرپذیر (به انگلیسی Venture Capital) نوعی سرمایه‌گذاری است که طی آن سرمایه‌گذاران، در استارتآپها و کسب و کارهای کوچکی سرمایه‌گذاری می‌کنند که پتانسیل رشد در طولانی‌مدت دارد. معمولا سرمایه‌گذاری خطرپذیر را سرمایه‌گذاران متمول، بانک‌هایی که در سرمایه‌گذاری فعال هستند و دیگر موسسات مالی انجام می‌دهند.
این نوع سرمایه‌گذاری همیشه شکل پولی به خود نگرفته و به صورت فنی یا مدیریتی نیز انجام می‌شود.
با وجود اینکه این نوع سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران دارای ریسک بالا و خطرناک است، احتمال بیش از پنجاه درصد بازگشت سرمایه، باعث شده این نوع سرمایه‌گذاری به امری وسوسه‌کننده و جذاب تبدیل شود.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر به تدریج در نزد کمپانی‌های جدید که سابقه اجرایی کمی (کمتر از دو سال) دارند، به منبعی محبوب (و حتی ضروری) برای افزایش سرمایه تبدیل شده است، به‌خصوص اگر این کمپانی‌ها به بازارهای سرمایه، وام‌های بانکی یا دیگر حالات وام دسترسی نداشته باشند.
از جمله نواقص این نوع سرمایه‌گذاری این است که معمولا تمامی سرمایه‌گذاران در کمپانی‌ها دارای سهام شده و بنابراین در تصمیم‌گیری‌های آن دخالت دارند.
اصول سرمایه‌گذاری خطرپذیر
در این نوع سرمایه‌گذاری، بخش‌های بزرگی از کمپانی به صورت شراکت تضامنی مستقل با مسئولیت محدود که صندوقهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر، متولی آنها هستند، به سرمایه‌گذاران فروخته می‌شود. گاهی این شراکت‌ها شامل شراکت در چندین سرمایه‌گذاری مشابه است.
یکی از مهمترین تفاوت‌های میان سرمایه‌گذاری خطرپذیر و دیگر معاملات سرمایه‌گذاری خصوصی این است که تمرکز سرمایه‌گذاری خصوصی بر روی کمپانی‌های نوظهوری است که به دنبال سرمایه‌های اساسی برای اولین پروژه خود هستند، درحالیکه سرمایه‌گذاری خصوصی، بیشتر بر روی کمپانی‌های بزرگتری انجام می‌شود که به دنبال فرصتی هستند که برخی از سهام مالکیت‌شان را به سرمایه‌گذاران منتقل کنند.
تاریخچه سرمایه‌گذاری خطرپذیر
این نوع سرمایه‌گذاری، زیرمجموعه‌ای از سرمایه‌گذاری خصوصی (PE) است. ریشه‌های سرمایه‌گذاری خصوصی به قرن نوزدهم بازمی‌گردد، اما سرمایه‌گذاری خطرپذیر به عنوان یک صنعت نوپا پس از جنگ جهانی دوم توسعه یافته است.
استاد دانشکده کسب و کار دانشگاه هاروارد، پروفسور جورج دوریوت را می توان “پدر سرمایه‌گذاری خطرپذیر” نامید. او موسسه توسعه و تحقیقات آمریکا (ARDC) را در سال 1946 پایه‌گذاری کرد و سه و نیم میلیون دلار بودجه برای سرمایه‌گذاری در کمپانی‌هایی که در طول جنگ جهانی دوم به بازار تکنولوژی روی آورده بودند، ارائه داد.
اولین سرمایه‌گذاری این موسسه در یک کمپانی بود که می‌خواست از تکنولوژی اشعه ایکس برای درمان سرطان استفاده کند. هنگامی که کمپانی مزبور در سال 1955 عمومی شد، 200,000 دلار سرمایه پروفسور دوریوت به 1.8 میلیون دلار تبدیل شد.
روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر
اولین گام برای هرگونه کسب و کار با هدف سرمایه‌گذاری خطرپذیر، پذیرش و اتخاذ یک برنامه کسب و کار مشخص از طرف صندوق سرمایه‌گذاری پرخطر و یا فرشتگان سرمایه‌گذار (به انگلیسی Angel investor) است. اگر شخصی تمایل به ارائه پروپوزال دارد، شرکت یا سرمایه‌گذار باید ارزیابی صلاحیت را انجام دهد که این امر شامل تحقیقاتی کامل درباره مدل کسب و کار کمپانی، محصولات، مدیریت و سوابق اجرایی و غیره می‌شود.
از آنجا که میزان وجوه سرمایه‌گذاری در سرمایه‌گذاری خطرپذیر بیشتر است و درعوض در کمپانی‌های کمتری سرمایه‌گذاری می‌شود، تحقیقات پیش از شروع سرمایه‌گذاری اهمیت زیادی دارد. بسیاری از متخصصان سرمایه‌گذاری خطرپذیر، تجارب مرتبطی در این زمینه دارند؛ مثلا تحلیلگر تحقیقات سهام هستند و یا کارشناس مدیریت مالی (MBA).
متخصصان سرمایه‌گذاری خطرپذیر بر روی صنعت خاصی تمرکز و سرمایه‌گذاری می‌کنند. به طور مثال، یک سرمایه‌گذار خطرپذیر که در زمینه مراقبت‌های درمانی سرمایه‌گذاری می‌کند، بهتر است که تجاربی در زمینه تحلیل صنعت مراقبت‌های درمانی نیز داشته باشد.
هنگامی که ارزیابی صلاحیت انجام شد، شرکت یا سرمایه‌گذار در ازای سهام کمپانی، متعهد سرمایه‌گذاری می‌شود. این سرمایه ممکن است به صورت یکجا پرداخت شود، اما معمولا سرمایه‌گذاری در دفعات متعدد انجام می‌شود. سپس شرکت یا سرمایه‌گذار، نقشی فعال در کمپانی مزبور بر عهده گرفته و پیش از ارائه وجوه بعدی، در نقش مشاور یا ناظر ظاهر می‌شود.
سرمایه‌گذار پس از دورهای مشخص که معمولا بین چهار تا شش ماه پس از سرمایه‌گذاری اولیه طول می‌کشد، با ادغام کمپانی مزبور با یک کمپانی دیگر، اکتساب آن و یا عرضه اولیه سهام آن (IPO) از کمپانی خارج می‌شود.
صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر چیست؟
صندوق یا شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر، صندوق‌هایی هستند که سرمایه‌گذاران مختلفی که به دنبال سرمایه‌گذاری در استارتآپها (کسب و کارهای نوپا) هستند، در آنها سرمایه‌گذاری کرده و سرمایه‌شان مدیریت شده و وارد پروژه‌هایی با پتانسیل رشد زیاد و بازده زیاد، اما همراه با ریسک بالا می‌شود.
این صندوق‌ها از آن جهت با صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک متفاوت هستند که تنها بر روی پروژه‌های خاصی سرمایه‌گذاری می‌کنند که ریسک‌شان بالا بوده و افق بلندمدتی برای بازدهی دارند.
مزایای سرمایه‌گذاری خطرپذیر از دید استارتآپها
یکی از مهمترین مزایای این نوع سرمایه‌گذاری که سودش متوجه استارتآپها می‌شود، این است که به صورت وام نیست و شرکت را بدهکار نمی‌کند و حتی در صورت شکست خوردن پروژه، شرکت یا فرد سرمایه‌گذار مسئول آن است.
از طریق این نوع سرمایه‌گذاری، سرمایه زیادی در حجم بالا در اختیار شرکت نوپا قرار می‌گیرد. معمولا طرح‌های استارتآپی نیازمند سرمایه زیاد در آغاز کار هستند که این سرمایه از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام می‌شود.
اگر شرکت‌های نوپا با سرمایه‌گذارهای مناسبی ارتباط برقرار کنند، می‌توانند از تخصص آنها و ارتباطشان با صنعت موردنظر بهره ببرند. شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذار معمولا استارتآپ‌های زیادی را زیر پر و بال خود گرفته و از آنها حمایت مالی می‌کنند، بنابراین پس از اتمام پروژه و خروج شرکت سرمایه‌گذار، استارتآپها می‌توانند گنجینه‌ای از روابط متعدد با کمپانی‌های بزرگ و بزرگان صنایع مربوطه، فرشتگان سرمایه‌گذار، مشتریان علاقمند و گروه‌های مشابه با خود به همراه ببرند و به رشدشان سرعت ببخشند.
وقتی ایده‌ای برای شروع کاری مطرح می‌شود، به ثمر رساندن آن پیش از اینکه گروهی دیگر به سراغش بروند، یکی از مهمترین کارهاست. بنابراین وقتی یک شرکت نوپا هزینه سرمایه اولیه برای شروع کار را از شرکت سرمایه‌گذار دریافت می‌کند، چندین قدم از سایرین پیش افتاده و در صورتی که مشکل خاصی پیش نیاید، می‌تواند سریعتر به اهداف مورد نظرش دست پیدا کند. حتی اگر فکر می‌کنید که به تنهایی نیز قادر به موفق شدن هستید، داشتن یک سرمایه اولیه باعث می‌شود که از مراحلی همچون توسعه، ذخیره و ضرر گذر کرده و به اندازه چند سال جلو بیفتید.
معایب سرمایه‌گذاری خطرپذیر از دید استارتآپها
همانطور که پیشتر ذکر شد، به محض اینکه قرارداد سرمایه‌گذاری امضا می‌شود، شخصی از سمت هیئت مدیره شرکت سرمایه‌گذار به عنوان ناظر وارد هیئت مدیره شرکت نوپا شده و در تصمیم گیری درباره مواردی مانند بازاریابی، تولید و فروش حضور دارد و بنابراین از اختیارات هیئت مدیره شرکت نوپا کاسته می‌شود.
با توجه به میزان دانش و اطلاعات اعضای شرکت سرمایه‌گذار، این دخالت‌ها می‌تواند از نظر مالی به نفع شما باشد یا خیر. از طرفی ممکن است که شما به جز هدف اصلی که به خاطر آن جذب سرمایه کرده‌اید، اهداف دیگری نیز داشته باشید که در طی آن مدت نتوانید به آنها بپردازید.
جذب سرمایه بزرگ در مدت زمان کوتاه ممکن است افراد را به صرف بیش از حد معمول هزینه برای موارد غیر ضروری و خریدهای اضافی ترغیب کند و پولی برای زمان مبادا پس‌انداز نشود. پس از جذب سرمایه، به هیچ عنوان نباید از برنامهریزی مالی غافل شد.
از آنجا که اکثر سرمایه‌گذاران بر روی استارتآپ‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کنند، ممکن است سرمایه‌گذار وقت چندانی برای رسیدگی به درخواست‌های تمامی استارتآپها و برگزاری جلسه با آنها را نداشته باشد و این مسئله کمی در روند کار اخلال ایجاد کند.
یکی دیگر از مشکلات شرکت‌های نوپا در ارتباط با سرمایه‌گذاری خطرپذیر، این است که با سرمایه‌گذاران طماع برخورد کنند؛ سرمایه‌گذارانی که تنها هدف‌شان کسب سود بیشتر بوده و هیچ توجهی به کسب و کار شرکت طرف قرارداد ندارند. آنها سهم بیشتر و بیشتری می‌خواهند و استارتآپها را وادار به کارهایی می‌کنند که در طولانی مدت به ضررشان تمام می‌شود؛ سپس پس از اتمام قرارداد به سراغ استارتآپ دیگری برای سودجویی می‌روند.
سرعت بیش از حد رشد یک استارتآپ نیز از جمله موارد دردسرساز به حساب می‌آید.
سرمایه بزرگ و تسهیلات باعث می‌شود که گاهی استارتآپ یک شبه ره صدساله برود؛ اما بهتر است که پیش از ادامه مسیر به این مسئله فکر کرد که آیا این دقیقا همان مسیری است که گروه از روز اول به آن فکر می‌کرد؟
پیشتر گفتیم که یکی از مزایای اداره استارتآپ از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است که در صورت متخصص بودن شرکت سرمایه‌گذار در زمینه مزبور، استارتآپ می‌تواند از دانش و اطلاعات سرمایه‌گذار کمک بگیرد؛ اما گاهی نیز پیش می‌آید که سرمایه‌گذار، دانش و تخصص کافی نداشته و تنها پول در اختیار استارتآپ می‌گذارد، تقاضاهایش را مطرح می‌کند و به نظاره می‌نشیند تا پروژه به سرانجام برسد. مسلم است که تنها پول باعث پیشرفت پروژه نمی‌شود، به همین دلیل ممکن است در این موارد تعارضات و مشکلاتی بروز پیدا کند.
مزایای سرمایه‌گذاری خطرپذیر از دید سرمایه‌گذاران
مهمترین مزیت این نوع سرمایه‌گذاری، احتمال بالای بازگشت سرمایه و سود است. اگر شما به عنوان سرمایه‌گذار، استارتآپ کارایی را بیابید و سهم مناسبی را در ازای سرمایه‌تان از آنها بگیرید، می‌توانید سرمایه را به راحتی به مقادیر بالای سود (حتی بیش از 50 درصد) برسانید.
از طرفی بسیاری از سرمایه‌گذارن خطرپذیر از اینکه بتوانند به عده‌ای جوان خلاق و پرتلاش که ایده‌های خوبی در سر دارند، کمک کنند، لذت می‌برند. برخی از این سرمایه‌گذارها خودشان در ابتدای راه، جوانانی بودند با ایده‌های خلاقانه که به دنبال افرادی برای تامین سرمایه موردنیازشان به منظور شروع کار می‌گشتند.
معایب سرمایه‌گذاری خطرپذیر از دید سرمایه‌گذاران
با وجود اینکه در این نوع سرمایه‌گذاری ممکن است سود زیادی نصیب سرمایه‌گذار شود، اما در عین حال بسیار پرریسک است. احتمال اینکه در این راه پروژه با شکست مواجه شود یا ارزش سهام پایین بیاید، وجود دارد و از آنجا که تمامی مسئولیت‌های مالی پروژه بر عهده سرمایه‌گذار است، در این صورت سرمایه‌گذار متحمل ضررهای زیادی خواهد شد.
پس از شکست خوردن یک پروژه و ورشکست شدن، اتفاقات زیادی می‌افتد، از جمله فروش سهام سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر، به حراج گذاشته شدن استارتآپ، فروش دارایی‌های کمپانی و… که همگی در راستای پرداخت دیون و بدهی‌های به وجود آمده، انجام خواهد شد.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران
سرمایه‌گذاری خطرپذیر از چند سال پیش در ایران نیز پا گرفته و حتی تاکنون 18 صندوق نیز در این راستا در استان‌های تهران، مشهد، شیراز، یزد، سمنان، اصفهان و قم تاسیس شده است. از آنجا که تاکنون هزینه‌ها بیش از هرجای دیگر از محل منابع دولتی برای به‌ثمر رساندن شرکت‌های دانش‌بنیان صرف می‌شده، اهمیت صندوقهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر کاملا مشخص می‌شود.
تصویب اصل 44 که مبتنی برتوانمندسازی بخش خصوصی است نیز بر این اهمیت دامن زده است.
از طرفی مطابق آیین‌نامه اجرایی ماده 100 برنامه سوم توسعه کشور، حمایت از صندوقهای پژوهش و فناوری که صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز جزو آن محسوب می‌شود، در دستور کار وزارت علوم قرار گرفته است. هدف عمده این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، ارائه خدمات مالی و تسهیلاتی به صورت بلندمدت و کوتاه‌مدت به افراد، همکاری با نهادهای داخلی و خارجی در راستای اهداف صندوق، تدوین سیاست‌ها و اولویت‌های صندوق و ارائه خدمات ارزیابی و امکان‌سنجی طرح‌های دانش‌بنیان است.
مطالب مرتبط:
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟
صندوق قابل معامله در بورس چیست؟
چالش‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران
از آنجا که این پدیده در ایران نوپاست، چالشها و مشکلات بزرگی نیز بر سر راهش وجود دارد که در این مقاله به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم.
در کشورهای خارجی، نقش دولت‌ها در توسعه کسب و کارهای نوپا اعطای تسهیلات و خدمات به آنهاست و عمده سرمایه‌گذاری‌ها و حمایت‌های مالی مستقیم از طریق بخش‌ها و نهادهای خصوصی انجام می‌شود، اما در ایران به دلیل اینکه دولت، نظارت مستقیمی بر اقتصاد دارد و مسئله خصوصی‌سازی هنوز به طور جدی پیگیری نشده، حمایت‌ها معمولا به صورت اعطای وام و تسهیلات مالی انجام می‌شود که این مسئله باعث می‌شود که استارتآپها از روزهای اول شروع کار زیر بار وام‌های سنگینی بروند که توان بازپرداخت‌شان را ندارند و به مرور متحمل ضرر شوند.
از طرفی با وجود تاسیس صندوقهای مختلف سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ورود نهادهای مختلف به این قضیه، حجم سرمایه‌گذاری در این زمینه همچنان کم است. مثلا طبق آمار واصله، تعداد صندوقهای عضو انجمن، 15 عدد بوده، اما تنها 10 نهاد در این سال اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
یکی دیگر از مشکلات در این زمینه، روند دشوار تاسیس و کسب مجوز موسسات دانش‌بنیان و استارتآپها و همینطور عدم شفافیت درباره قوانین مالکیت طرح، مالکیت فکری و تقسیم سرمایه و سود و زیان در میان سرمایه‌گذاران و ارائه‌دهندگان طرح‌هاست.
معمولا صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند که سرمایه خود را بر روی بخش‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که امکان به سرانجام رسیدن طرح‌هایشان بالا بوده و حمایت بیشتری در جامعه از آنها صورت بگیرد و درنتیجه ریسک کمتری داشته باشد.
عدم دانش و اطلاعات کافی مدیران سرمایه‌گذار نیز مشکلاتی در این زمینه به وجود آورده است. همانطور که پیشتر ذکر کردیم، یکی از مراحل سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ورود یکی از اعضای هیئت‌مدیره شرکت سرمایه‌گذار به شرکت نوپا (استارتآپ) به عنوان ناظر و عضو هیئت مدیره تا زمان خروج سرمایه از شرکت در مرحله آخر است که این قضیه باعث یکدست شدن تصمیمات اجرایی و جلوگیری از بروز هرگونه تعارض و مشکل میان دو گروه می‌شود، اما متاسفانه در ایران به دلیل کمبود دانش و اطلاعات تخصصی یا نبود مشاور در زمینه مورد نظر یا به دلیل کمبود وقت این اتفاق نمی‌افتد.
نبود مشاوران زبده و کارآموزده به تعداد کافی در صندوقهای مزبور نیز مشکل‌ساز است؛ بدین صورت که بدون مشاوره اقتصادی و امکان‌سنجی پروژه‌ها و عدم ارزیابی توجیه اقتصادی آن، سرمایه‌گذاران، سرمایه‌هایشان را وارد پروژه‌هایی می‌کنند که گاها هیچگونه توجیه اقتصادی ندارد و درنتیجه متحمل ضرر می‌شوند و همین باعث دلسرد شدنشان از این نوع سرمایه‌گذاری می‌شود.
سرمایه‌گذاران خطرپذیر در ایران
برخی از سازمان‌های ایرانی در چند سال اخیر به سرمایه‌گذاری خطرپذیر روی آورده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- همراه اول: سرمایه‌گذاری بر روی استارتآپها
- پیک برتر: سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی بر روی رسانه‌های دیجیتال
- داده پرداز رایانه: سرمایه‌گذاری در حوزه سخت‌افزار
- سینا تک: بازوی سرمایه‌گذاری خطرپذیر بنیاد مستضعفان
- شریف وی سی: صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر وابسته به دانشگاه صنعتی شریف
- صبا ایده: سرمایه‌گذاری بر روی استارتآپ‌های مرتبط با سرویس اینترنتی
- حصین: سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی فعال در حوزه‌های امنیت و فناوری اطلاعات
- پیشگامان پژواک پردیس: سرمایه‌گذاری بر روی استارتآپ‌های صنعت تبلیغات
- گروه اینترنتی ایران: سرمایه‌گذار خانواده اسنپ و بامیلو که توسط ایرانسل حمایت می‌شود
- اپاتان: سرمایه‌گذار استارتآپ‌های مرحله بذری در حوزه وب و موبایل
این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.اصطلاحات دیگر را ببینید...
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
