مفهوم فورک (Fork) در ارزهای دیجیتال چیست؟

در دنیای کریپتو اصطلاحی به نام فورک وجود دارد که یکی از مهم‌ترین رخدادهای طول عمر هر پروژه ارز دیجیتال محسوب می‌شود.

اغلب اوقات مشاهده می‌کنیم که قیمت یک ارز دیجیتال به دلیل رویدادی با نام “فورک” (Fork)، نوسانات شدیدتری پیدا می‌کند. از فورک در فارسی با نام انشعاب نیز یاد می‌شود.

گاهی اوقات این نوسان مثبت است ولی گاهی نیز قیمت ارز دیجیتال به دلیل همین رویداد کاهش می‌یابد.

صرف نظر از اینکه قیمت به کدام سمت رود، گاهی شما می‌توانید از فرصت به دست آمده از Fork نهایت استفاده را در کسب سود ببرید.

اگر مدتی است که با ارزهای دیجیتال آشنایی پیدا کرده‌اید، قطعا شاهد تعدادی از این فورک‌ها بوده‌اید. به طور مثال برای ارز بیت‌کوین، این ارزها ناشی از فورک‌ها هستند:

• بیت‌کوین‌کش (Bitcoin Cash)
• بیت‌کوین گلد (Bitcoin Gold)
• بیت‌کوین دایموند (Bitcoin Diamond)
• سوپر بیت‌کوین (Super Bitcoin)

در ادامه این مقاله ما به بررسی ماهیت Fork و انواع هارد فورک و سافت فورک می‌پردازیم. آگاهی از نحوه عملکرد فورک‌ها اهمیت زیادی دارد و شما باید به عنوان یک تریدر حرفه‌ای ارزهای دیجیتال از آن آگاه باشید.

نکات کلیدی

• Fork در تکنولوژی بلاک‌چین به دو دسته هارد فورک و سافت فورک تقسیم می‌شود.
• هارد فورک باعث ایجاد زنجیره جدیدی می‌شود که از کوین اختصاصی خود استفاده می‌کند.
• سافت فورک در واقع به روز رسانی‌های نرم افزاری شبکه هستند که به تقسیم شبکه منجر نخواهند شد.

فورک چیست؟

اولین سوالی که در هنگام مواجهه با فورک یک ارز دیجیتال باید از خود بپرسیم این است که معنی Fork چیست؟ 

در دنیای کریپتو، فورک به تغییرات بزرگی گفته می‌شود که یک پروتکل شبکه تجربه می‌کند و این موضوع می‌تواند باعث نامعتبر شدن بلاک و تراکنش‌های ذخیره شده قبلی شود. البته برعکس این حالت نیز ممکن است.

در تکنولوژی بلاک‌چین برای انجام یک Fork همه نود‌ها و کاربران شبکه باید نرم افزار پروتکل خود را به آخرین نسخه به روز رسانی کنند. 

به همین خاطر وقتی پروتکل یک ارز رمزنگاری شده یا کد آن بروزرسانی می‌شود، “Fork” انجام شده است.

فورک‌ یک نسخه متناوب از بلاک‌چین ارز دیجیتالی مربوطه را ایجاد می‌کند و 2 بلاک‌چین اجازه می‌یابند در بخش‌های مختلف شبکه بطور همزمان اجرا شوند، که البته این موضوع به نوع Fork نیز بستگی دارد.

در ارزهای رمزنگاری شده (ارزهای دیجیتال) فورک‌ها دو نوع هستند:

• فورک نرم (Soft Fork) که سازگار با قبل است (Backward Compatible)
• فورک سخت (Hard Fork) که سازگار با قبل نیست. (Non-Backward Compatible)

بنابراین فورک‌های نرم که به فورک‌های “سازگار با قبل” شناخته می‌شوند، اختیاری هستند ولی هارد فورک‌ها “سازگار با قبل” نیستند و پیاده‌سازی آنها اجباری است.

از دید سرمایه گذاری، فورک‌ها همیشه باعث موفقیت یک شبکه نمی‌شوند و این موضوع می‌تواند به از بین رفتن سرمایه کاربران منجر شود.

برای ارزیابی احساسات مردم و بازدهی سرمایه گذاری بر روی Fork، باید به بازخورد کاربران آن توجه کنید. 

مراجعه به انجمن‌های پروژه مورد نظر و شبکه‌های اجتماعی مانند Reddit می‌تواند شما را در جریان احساسات موجود قرار دهد.

بیشتر بخوانید: بهترین انجمن‌های ارز دیجیتال فارسی و انگلیسی

هارد فورک چیست؟

شبکه‌های بلاک‌چینی غیرمتمرکز را نمی‌توان به راحتی به روز رسانی کرد چرا که انجام تغییرات و پذیرفتن آن در سراسر شبکه نیازمند زمان و تایید همه اعضا است. 

از طرف دیگر به دلیل حجم داده‌های ذخیره شده در یک شبکه، انجام کوچک‌ترین تغییر می‌تواند باعث نامعتبر شدن داده‌های قبلی شود. نباید فراموش کنیم که باگ‌های نرم افزاری نیز می‌توانند به راحتی باعث به خطر افتادن امنیت و دارایی کاربران شود.

در دنیای ارزهای رمزنگاری شده، هرتغییر در پروتکل یا آپدیت نرم‌افزار که باعث شود قوانین قبلی منسوخ شده و کد جدیدی استفاده شود، هارد فورک (Hard Fork) نامیده می‌شود.

این نوع از Fork، دائمی است و نیازمند آپدیت شدن همه نودها (Nodes) و کاربران به آخرین ورژن از آن پروتکل، نرم‌افزار یا کیف پول است.

برای مثال، اگر شما بخواهید یک فایل تولید شده توسط اکسل 2015 را در نرم‌افزار اکسل 2003 باز کنید (و compatibility pack را نداشته باشید)، اینکار برای شما مقدور نخواهد بود، زیرا این فایل “سازگار با قبل” نیست.

به همین ترتیب، وقتی در یک ارز دیجیتال مانند بیت‌کوین، Hard Fork اتفاق می‌افتد، قوانین قبلی منسوخ می‌شوند و یک نسخه جدید از بلاک‌چین اصلی از آن نقطه به بعد تکامل می‌یابد.

زمانی که در یک شبکه تغییرات جدیدی اضافه می‌شود، شبکه فعلی نمی‌تواند تغییرات ایجاد شده را بپذیرد به همین دلیل ما شاهد یک جدایی دائمی شبکه جدید از بلاک‌چین قدیمی هستیم.

با توجه به معنی Fork، زمانی که قوانین جدیدی به شبکه اضافه می‌شود، ادامه زنجیره قبلی با توجه به میزان تغییرات ممکن نیست و زنجیره جدیدی شکل می‌گیرد که گاهی داده‌های قبلی نیز به آن اضافه می‌شود.

هارد فورک چگونه کار می‌کند؟

تا اینجای مقاله ما می‌دانیم هارد فورک چیست اما برای درک بهتر این مفهوم، باید به بررسی بیشتر آن بپردازیم.

انجام هارد فورک فقط به شبکه‌هایی که می‌شناسیم محدود نیست. برای مثال نمی‌توانیم بگوییم فقط شبکه‌های دارای مکانیزم POW مانند بیت‌کوین می‌توانند Fork شوند بلکه هر بلاک‌چین متمرکز و غیرمتمرکز امکان فورک دارد. 

اما پذیرفتن هارد فورک در یک شبکه فرآیند ساده‌ای نیست و نمی‌توان یک شبه آن را انجام داد.

برای مثال ما نمی‌توانیم به سرعت یک قابلیت را به نرم افزار شبکه اضافه کنیم و انتظار داشته باشیم ماینرها و سایر نودهای فعال آن را بپذیرند. 

در شبکه‌های اثبات کار (POW) ماینرها و در شبکه‌های اثبات سهام نود‌های اثبات سهام حافظه شبکه را در اختیار دارند. دقیقا این ماینرها با قوانین شبکه سر و کار دارند و باید در مورد آن تصمیم گیری کنند.

زمانی که یک ماینر یا نود اعتبارسنج نرم افزار خود را به آخرین نسخه به‌روز رسانی می‌کند، در واقع Fork انجام شده را پذیرفته است. در غیر این صورت شاهد ادامه نسخه قبلی شبکه توسط آن‌ها خواهیم بود.

شبکه بیت‌کوین و اتریوم نمونه‌های مناسبی برای بررسی Hard Fork هستند. اتریوم کلاسیک و اتریوم جدا شده پس از آن را در نظر بگیرید.

زمانی که انجمن اتریوم قصد Fork شبکه را گرفت، گروهی از کاربران و نودهای ماینر با آن مخالفت کردند که در نتیجه آن شاهد تداوم زنجیره اتریوم کلاسیک هستیم. 

این موضوع در مورد اتریوم Pow و 2.0 نیز رخ داده است که در ادامه به بررسی دقیق آن خواهیم پرداخت:

سافت فورک چیست؟

تفاوت سافت فورک (Soft Fork) با هارد فورک این است که همه قوانین جدید ایجاد شده، قوانین قدیمی را منسوخ نمی‌کند و در نهایت یک فرایند “سازگار با قبل” (backward-compatible) ایجاد می‌شود.

این نوع از Fork، نیاز به بروزرسانی جهانی نودها (Nodes) و نرم‌افزار ندارد، زیرا نودهای قدیمی متوجه تغییر می‌شوند.

اما این نوع از Fork نیازمند این است که بسیاری از استخراج‌کنندگان، دست به بروزرسانی بزنند تا تغییرات، وادار به اعمال شود.

برای مثال، اگر شما بخواهید یک فایل اکسل 2003 را در نرم‌افزار اکسل 2015 باز کنید، اینکار ممکن خواهد بود، زیرا فایل موردنظر “سازگار با قبل” است.

جالب است بدانید سافت فورک و هارد فورک هر دو باعث جدایی زنجیره می‌شوند اما در هارد فورک ما شاهد ایجاد یک بلاک‌چین جدید هستیم.

از نظر امنیتی اما تفاوت‌ها بیشتر قابل توجه است چرا که توسعه دهندگان و کاربران یک شبکه می‌توانند به راحتی باعث یک هارد فورک شوند.

در بسیاری مواقع برای رفع مشکل یک Soft Fork می‌تواند مشکل را حل کند اما از نظر به خطر افتادن حریم خصوصی، هارد فورک منطقی‌تر به نظر می‌رسد.

چرا فورک‌ها انجام می‌شوند؟

فورک‌ها به دلایل زیادی رخ می‌دهند ولی دلیل اصلی آنها اغلب وجود اختلاف در بین اجتماع یک ارز یا افزودن یک ویژگی جدید است.

بنابراین می‌تواند گفت، یک هارد فورک نوعی انشعاب و واگرایی بین توسعه‌دهندگان، ماینرها و کاربران یک ارز است که تصمیم می‌گیرند قوانین قدیمی ارز را دنبال نکنند و با ایجاد قوانین جدید و ساخت یک بلاک‌چین تازه، راه‌شان را از ارز اصلی جدا سازند.

به همین دلیل است که یک ورژن جدید از بلاک‌چین اولیه تشکیل می‌شود.

علت تشکیل ارز بیت‌کوین‌کش نیز همین بود، زیرا گروهی از کاربران، استخراج‌کنندگان و توسعه‌دهندگان ارز بیت‌کوین، می‌خواستند بلاک‌های بلاک‌چین بیت‌کوین بزرگتر باشد، بنابراین یک Hard Fork انجام دادند و ارز “بیت‌کوین کش” در اول آگوست 2017 متولد شد.

بیشتر بخوانید: تفاوت بیت‌کوین‌کش با بیت‌کوین چیست؟

به طور کلی اغلب انجام یک Fork برای بهبود مقیاس پذیری شبکه انجام می‌شود که در آن توسعه دهندگان اقدام به افزایش حجم بلاک، کاهش زمان هر بلاک یا حتی تغییر مکانیزم اجتماع می‌کنند. 

یکی از نمونه‌های آن بیت‌کوین کش است که با افزایش حجم بلاک از 1 مگابایت به 8 مگابایت و سپس 32، زنجیره خود را از بیت‌کوین جدا کرد.

فورک تصادفی و عمدی

جالب است بدانید فورک‌ها از نظر عمدی و تصادفی بودن نیز دسته بندی می‌شوند.

داستان از آن‌جایی آغاز می‌شود که در شبکه‌های اثبات کار مانند بیت‌کوین، ماینرهای زیادی در هر لحظه برای ایجاد یک بلاک جدید با یک دیگر رقابت می‌کنند.

با در نظر گرفتن حجم زیاد استخراجی که در هر لحظه در حال انجام است، گاهی دو ماینر یک بلاک جدید را همزمان استخراج می‌کنند.

زمانی که این موضوع رخ دهد، ما شاهد یک فورک تصادفی (Accidental Fork) هستیم.

در این حالت زمانی که بلاک‌های جدید از سوی دو ماینر به زنجیره اضافه شود، ما شاهد دو زنجیره خواهیم بود که شبکه بر روی زنجیره‌ای کار می‌کند که طول آن بیشتر از دیگری است.

آیا اتریوم 2.0 یک Hard Fork است؟

اتریوم 2.0 تاکنون تجربه 2 هارد فورک عمده را داشته است.

اولین هارد فورک، جدایی از اتریوم کلاسیک بود که عمده انجمن آن به سوی اتریوم جدید حرکت کردند. اما پس از بروز مشکلات مقیاس پذیری و افزایش فعالیت شبکه اتریوم، توسعه دهندگان آن پیاده سازی مکانیزم اثبات سهام (POS) و جایگزینی آن با POW را در دستور کار خود قرار دادند.

با توافق کاربران، توسعه دهندگان این پروژه پس از تلاش‌های فراوان توانستند فرآیند Fork اتریوم 2.0 را در چندین فاز پیاده سازی کنند.

در فاز مرج اتریوم 2.0، ما شاهد منقضی شدن مکانیزم POW هستیم که در آن ماینرها دیگر نمی‌توانند به استخراج اتریوم بپردازند و از آن پس، نود‌های اعتبارسنج اتریوم وظیفه تایید تراکنش‌ها را برعهده خواهند داشت.

اما پس از هارد فورک اتریوم 2.0، گروهی از ماینرها تصمیم به ادامه زنجیره قدیمی را داشتند که باعث نام گذاری آن به EthPow گردید. این زنجیره همچنان فعال است اما سرمایه گذاری بر روی آن ایده خوبی نیست.

البته فورک‌های فرعی دیگری نیز از زنجیره اتریوم ایجاد شده‌اند که هر کدام با پیاده سازی EVM سعی در بهبود مقیاس پذیری و عرضه آن تحت نام بلاک‌چین جدید دارند.

نکات امنیتی در Fork

هارد فورک‌ها به نظر فرصت‌های سرمایه گذاری جذابی هستند اما این موضوع همیشه درست نیست و باید به نقاط منفی آن نیز توجه کنیم.

در ادامه این بخش به بررسی برخی نکات مهم قبل از سرمایه گذاری در Hard Fork می‌پردازیم:

• شاید برخی از افراد همیشه به دنبال Fork جدید بیت‌کوین باشند، اما معمولا بسیاری از افراد شناخته شده در ارزهای دیجیتال نگاه و دید مثبتی نسبت به فورک‌ها ندارند و هدف اینگونه اقدامات را صرفا سودجویی می‌دانند.
• بهتر است فورک‌های شناخته نشده که دارای هیچ پشتیبان قوی نیستند را نادیده بگیرید.
• پس از انجام فورک‌ها، معمولا تعداد زیادی سایت و کیف پول از طرف هکرها ساخته می‌شود تا با معرفی خودشان به عنوان کیف پول ارز جدید، موجودی کاربران را بدزدند.
• کلید خصوصی کیف خودتان را به طمع دریافت ارز فورک شده در هیچ سایت یا والتی وارد نکنید، مگر اینکه از معتبر بودن والت موردنظر 100 درصد مطمئن شوید.

چه اتفاقی برای قیمت شبکه فورک شده رخ می‌دهد؟

در یک مفهوم کلی، Fork شبکه یعنی توسعه دهندگان آن قصد اضافه کردن یک ویژگی جدید را دارند. با این حال هارد فورک و سافت فورک هر دو می‌توانند باعث نوسان قیمت ارز دیجیتال مورد نظر شوند.

زمانی که شبکه جدیدی از طریق فرآیند هاردفورک عرضه می‌شود، اگر کاربر نداند چگونه باید کوین‌های خود را دریافت کند، مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد. 

با این که هارد فورک‌ها در جهت بهبود شبکه انجام می‌شوند اما با توجه به جو پرتنشی که برای ارز مورد نظر ایجاد می‌کند، شاهد تاثیر زیاد آن بر روی قیمت هستیم.

برخی از کاربران به دلیل ترس نابود شدن ارز Fork شده، اقدام به فروش آن می‌کنند در حالی که گروه دیگر با حجم‌های بالا آن را خریداری خواهند کرد.

البته به خاطر داشته باشید در هارد فورک‌ها نسخه اصلی اغلب فعال می‌ماند و نسخه دیگر توسط بسیاری از کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

در بسیاری از مواقع اگر هارد فورک انجام شده باعث بهبود چشمگیر شبکه شود، بسیاری از تریدرها کوین‌های قدیمی خود را رها کرده و کوین‌های شبکه جدید را خریداری می‌کنند. 

با این حال زمانی که هارد فورک صورت می‌گیرد، دو شبکه با دو کوین خواهیم داشت که هر کدام از آن‌ها ارزش خاص خود را دارند. 

در طرف دیگر سافت فورک‌ها قرار دارند که باعث بهبود وضعیت شبکه خواهد شد. این سافت فورک‌ها، از نظر تاثیرات مثبتی که می‌توانند برای کوین مورد نظر داشته باشند حائز اهمیت هستند.

برای نمونه اگر یک Soft Fork باعث افزایش امنیت شبکه یا بهبود الگوریتم اجتماع آن شود، مسلما سرمایه گذاران بیشتری آن را خریداری خواهند کرد. 

فاز Beacon اتریوم 2.0 یکی از بهترین مثال‌های Soft Fork است که برای بهینه ساختن کارمزدها صورت گرفت.

در کل قبل از سرمایه گذاری بر روی یک ارز دیجیتال در هنگام Hard Fork یا سافت فورک، باید احساس سایر تریدرها را نسبت به آن مورد بررسی قرار دهید.

بیشتر بخوانید: داستان هارد فورک لندن اتریوم (و تاثیر آن روی کارمزد تراکنش)

چگونه از Fork کسب درآمد کنیم؟

کسب درآمد از Hard Fork بدین صورت است که با هولد توکن‌های شبکه قدیمی، با نسبت تعیین شده کوین‌های شبکه جدید را دریافت خواهید کرد.

البته این موضوع گاهی شامل مکانیزم‌های اضافه‌ای خواهد بود که باید در مورد آن به خوبی تحقیق کنید.

با توجه به کلاهبرداری‌ها و فورک‌های ناموفق فراوان در این حوزه، شما باید در مورد استراتژی کسب درآمد خود به خوبی دقت لازم را به خرج دهید.

برای مثال برخی از تریدرها ترجیح می‌دهند پس از دریافت کوین‌های جدید، هر دو کوین‌های قدیمی و جدید را بفروشند در حالی که گروهی دیگر کوین‌های جدید را برای میان مدت نگهداری خواهند کرد.

ما در اینجا نمی‌توانیم یک نسخه برای همه استراتژی‌ها و کاربران بپیچیم و شما باید با توجه به میزان تحمل ریسک خود تصمیم گیری کنید.

برای نمونه اگر در شبکه جدید هیچ سقفی برای ضرب کوین‌های جدید وجود نداشته باشد، شما باید براساس داده‌های موجود به محاسبه و ارزیابی قیمت آینده آن بپردازید.

زمانی که یک هارد فورک انجام می‌شود، کیف پول‌های کریپتو پشتیبانی خود از آن Fork و ایردراپ انجام شده را اعلام خواهند کرد. تنها کاری که شما باید انجام دهید هولد دارایی‌ها در کیف پول‌های معتبر است. 

توصیه می‌شود دارایی‌های خود را برای دریافت پاداش Fork در اختیار دیگران قرار ندهید چرا که چنین روش‌هایی کلاهبرداری هستند.

لیست فورک‌های بیت‌کوین

• Bitcoin Cash: Forked at Block 478558, 1 August 2017, For each 1 BTC you get 1 BCH
• Bytether: Cross fork from Bitcoin to Ethereum blockchain at block 478558, 1 August 2017. For each 1 BTC you get 1 BTH ERC-20 token.
• Bitcoin Clashic: Forked at Block 478558, 1 August 2017. For each 1 BTC you get 1 BCHC / BCL
• Bitcoin Gold: Forked at Block 491407, 24 October 2017, For each 1 BTC you get 1 BTG
• Bitcoin Diamond: Forked at Block 495866, 24 November 2017, For each 1 BTC you get 10 BCD
• UnitedBitcoin: Forked at Block 498777, 12 December 2017, For each 1 BTC you get 1 UB
• Bitcoin Hot: Forked at Block 498848, 12 December 2017, For each 1 BTC you get 100 BTH
• Super Bitcoin: Forked at Block 498888, 12 December 2017, For each 1 BTC you get 1 SBTC
• BitcoinX: Forked at Block 498888, 12 December 2017, For each 1 BTC you get 10,000 BCX
• Oil Bitcoin: Forked at Block 498888, 12 December 2017, For each 1 BTC you get 1 OBTC
• Bitcoin World: Forked at Block 499777, 17 December 2017, For each 1 BTC you get 10000 BTW
• Lightning Bitcoin: Forked at Block 499999, 19 December 2017, For each 1 BTC you get 1 LBTC
• Bitcoin Stake: Forked at Block 4999999, 19 December 2017, For each 1 BTC, you get 100 BTCS
• BitEthereum: Forking on 21 December 2017, For each 1 BTC you get 3.940616 BITE
• Bitcoin Top: Forked at Block 501118, 26 December 2017, For each 1 BTC you get 1 BTT
• Bitcoin God: Forked at Block 501225, forked on 27th December 2017. For each 1 BTC you get 1 GOD
• Bitcoin FILE: Forked at Block 501225, forked on 27th December 2017. For each 1 BTC you get 1000 BIFI
• Bitcoin SegWit2X X11 Not to be confused with a previous fork SegWit2X with the same name. Forked at Block 501451, 28 December 2017. For each 1 BTC you get 1 B2X
• Bitcoin Uranium: Forking on 31st December 2017, For each 1 BTC you get 1 BUM.
• Bitcoin Pizza: Forking at Block 501888, 1st January 2018, For each 1 BTC you get 1 BPA
• Bitcoin All: Forking on 1st January 2018, For each 1 BTC you get 1 BTA. Referenced on steemit post.
• Bitcoin Cash Plus: Forking at Block 501407, Expected on 2nd of January 2018, For each 1 BTC you get 1 BCP
• Bitcoin Smart: Forking at Block 505050, 21 January 2018, For each 1 BTC you get 1 BCS
• Bitcoin Interest: Forking at Block 505083, 22 January 2018, For each 1 BTC you get 1 BCI
• Quantum Bitcoin: Forking on 28th January 2018, For each 1 BTC you get 1 QBTC
• Bitcoin LITE: Forking on 30th January 2018, For each 1 BTC you get 1 BTCL
• Bitcoin Ore: Forking on 31st January 2018, For each 1 BTC you get 1 BCO
• Bitcoin Private: Forking TBA in January 2018, For each 1 BTC you get 1 BTCP (also if you have 1 ZCL you get 1 BTCP)
• Bitcoin ATOM: Forking TBA in January 2018, For each 1 BTC you get 1 BCA
• Bitcoin BitVote (BTV): Forking at Block 505050, 21 January 2018, For each 1 BTC you get 1 BTV

سوالات متداول

نتیجه گیری

Fork یکی از رویدادهای مهم هر پروژه کریپتو است که باید به آن توجه شود.

هارد فورک باعث ایجاد دو زنجیره کاملا جدا خواهد شد که اغلب با یک ایردراپ همراه است. در این ایردراپ کاربران با داشتن شرایط خاصی مانند هولد توکن‌های زنجیره قبل می‌توانند توکن‌های جدید کسب کنند اما این موضوع همیشه صدق نمی‌کند.

استفاده از هارد فورک‌ها برای کسب درآمد ایده خوبی است اما نیازمند انجام تحقیقات فراوان خواهد بود. علاوه‌بر آن باید در مورد استراتژی سرمایه گذاری و مشارکت در هارد فورک‌ها نیز اطلاعاتی کسب شود.

سافت فورک‌ها باعث ظهور بلاک‌چین جدید نمی‌شوند و فقط بخشی از نرم افزار شبکه به روز می‌شود، اما از نظر بنیادی می‌توانند بر روی احساسات سرمایه گذاران و عملکرد شبکه تاثیر مستقیم داشته باشند.

مقالات مرتبط:

• سیستم متمرکز