راهنمای جامع انواع تخلف معاملاتی در بازار بورس ایران

از مزایای اصلی سرمایه‌گذاری در بازار بورس، شفافیت است؛ براین اساس، تمام قیمت‌ها و گزارش‌های شرکت‌های بورسی به صورت کاملا عمومی در دسترس همه قرار می‌گیرد.

یعنی تمام افراد می‌توانند روند قیمت و حجم معاملات مربوط به یک نماد را مشاهده کنند.

با تمام این اوصاف، گاهی شاهد دستکاری در معاملات بازار بورس و وجود تبانی در آن هستیم. تمام رفتارهایی که در این بازار تخلف محسوب می‌شوند، شناسایی شده و شخص خاطی مشمول جریمه خواهد شد.

در این مقاله قصد داریم تا انواع مختلفی از تخلفاتی که در بازار بورس انجام می‌شود را مورد بررسی قرار دهیم.

تخلف معاملاتی در بازار بورس چگونه صورت می‌گیرد؟

با اینکه معاملات بورسی به صورت کاملا یکپارچه ثبت می‌شوند و نهادهای نظارتی هم رفتارهای موجود در بازار بورس را با دقت زیر نظر دارند، اما گاهی ممکن است با استفاده از برخی تکنیک‌ها و سفارش‌های غیرمعمولی، زمینه‌ای برای دستکاری قیمت‌ها به وجود بیاید.

در ادامه، مصادیق مختلفی از تخلف و دستکاری در معاملات بازار بورس را شرح می‌دهیم:

1. سفارش فروش نماد در بازار بورس، به مبلغ کمتر از 5 میلیون ریال 

به طور کلی، ثبت سفارش فروش برای نمادهایی که در بازار بورس هستند، اگر کمتر از مبلغ 5 میلیون ریال باشد، یک تخلف معاملاتی محسوب می‌شود.

اما اگر کل ارزش دارایی شخص در یک نماد بورسی کمتر از 5 میلیون ریال باشد، آن شخص اجازه دارد که از طریق ثبت فقط یک سفارش، کل دارایی خود را بفروشد؛ در غیر این صورت، مشمول تخلف معاملاتی خواهد بود.

2. هجوم در جهت مثبت یا منفی قیمت یک سهم

همانطور که می‌دانید، وجود سفارش‌های خرید یا فروشی که بالاتر یا پایین‌تر از مظنه‌های جاری در بازار سهام باشند، ممکن است که یک روند صعودی یا نزولی را در قیمت‌ سهام به وجود آورند.

اگر شخصی بخواهد که با استفاده از این موضوع برای خود یا سایرین منفعتی ایجاد کند، این عمل او به منزله دستکاری قیمت است و یک تخلف معاملاتی محسوب می‌شود.

بیشتر بخوانید: اردر ترس (Fake Order) چیست؟ + راه‌های تشخیص آن

برای درک بهتر این موضوع، به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید که جدول عمق بازار معاملاتی یک نماد بورسی، مطابق با تصویر زیر باشد.

همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید، بهترین قیمت فروش (مظنه) 8492 ریال و کل حجم سفارش‌های فروش، 22370 سهم است. اگر در این شرایط، شخصی سفارش یا سفارش‌های خریدی با حجم بسیار زیاد (مثلا 50 هزار سهم) و با قیمت 8930 ریال را ثبت کند، ظن دستکاری در قیمت به وجود می‌آید.

زیرا علی‌رغم اینکه سفارش‌های فروش با قیمت‌های پایین‌تر وجود دارند، تمام سفارش‌های خرید این شخص با قیمت حداکثر آستانه قیمتی مجاز وارد شده و باعث تغییر قیمت از منفی 1 به مثبت 5 درصد شده است (6 درصد نوسان).

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره دامنه نوسان بورس (آپدیت 1401)

توجه داشته باشید، در صورتی که سفارش‌های شخصی به ایجاد تغییرات قیمتی کمتر هم منجر شود (مثلا حرکت از منفی 1 درصد به مثبت 1 درصد در تابلو معاملاتی)، ممکن است از نگاه ناظر بازار دستکاری قیمتی تلقی گردد و شخص به عنوان متخلف در بازار معاملاتی شناسایی شود. 

بیشتر بخوانید: دستکاری در قیمت سهام چیست؟

3. سفارش‌چینی

اگر همه یا بخشی از سفارش‌ها حذف یا ویرایش شود، سفارش‌چینی رخ داده است.

به همین دلیل است که این اقدامات توسط ناظر بازار دستکاری قیمت تلقی شده و شخص نیز متخلف شناخته خواهد شد.

به عنوان مثال، فرض کنید که فردی در همان دقایق اولیه پیش گشایش یک نماد در بازار بورس، سفارش‌های خرید با حجم بسیار بالا و در سقف قیمتی مجاز تعیین شده، ثبت کند؛ بعد از چند دقیقه و قبل از اتمام زمان پیش گشایش و شروع معاملات، این شخص تمام سفارش‌های خود را حذف می‌کند.

این کار منجر به تغییر قابل ملاحظه قیمت سرخط در عمق بازار می‌شود؛ بنابراین این عمل و عمل مشابه در موقعیت فروش، نمونه‌ای از تخلف سفارش‌چینی در بازار بورس است.

4. دستکاری قیمت بازگشایی و معامله در سمت مقابل 

اگر سفارش‌چینی به منظور ترغیب دیگر افراد و حذف سفارش‌ها پس از ورود سفارش‌های سایر افراد و اقدام به انجام معامله در سمت دیگر، توسط یک یا چند شخص به صورت هماهنگ انجام شود، تخلف معاملاتی محسوب شده و شخصی که این کارها را انجام دهد، متخلف در بازار بورس خواهد بود.

در ادامه، در دو بخش، این مورد از تحلف را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

مورد اول: دستکاری قیمت بازگشایی و معامله در سمت خرید

برای این مورد، اقدامات زیر را در نظر بگیرید:

1) ثبت سفارش فروش برای یک نماد بورسی در ساعت 8:47 با حجم بالا در حداقل آستانه قیمتی مجاز (این امر موجب کاهش چشمگیر قیمت نظری گشایش نماد می‌شود)

2) حذف سفارش‌های فروش ارسال شده تا ساعت 8:55

3) خرید همین نماد بعد از شروع معاملات و در ساعت 9:04

مجموع این 3 عملیات، دستکاری قیمت بازگشایی و معامله در سمت خرید محسوب شده و یک نوع تخلف معاملاتی به حساب می‌آید.

مورد دوم: دستکاری قیمت بازگشایی و معامله در سمت فروش

چنین اقداماتی که در مثال قبل ذکر کردیم، اگر در سمت سفارش خرید نیز انجام شود، دستکاری قیمت بازگشایی محسوب می‌شود.

به عبارت دیگر، ثبت سفارش خرید با هدف افزایش قیمت گشایش نماد و حذف سفارش پیش از شروع معاملات و در نهایت فروش نماد مذکور در آغاز معاملات، نوعی دستکاری در بازگشایی و معامله در سمت فروش بوده و تخلف معاملاتی در بازار سهام محسوب می‌شود.

5. سفارش‌چینی با تعداد زیاد ولی حجم کم در یک جلسه معاملاتی

فرض کنید که شخصی بخواهد با هدف رونق بخشیدن به تابلوی معاملاتی یک نماد، به جای اینکه یک سفارش با حجم 100 هزار برگه سهم ارسال کند، 100 سفارش ولی به تعداد 1000 برگه سهم در هر سفارش ارسال کند.

بیشتر بخوانید: آموزش تابلو خوانی در بورس؛ هر آنچه باید درباره تابلو خوانی بدانید

اقدامات این چنینی که تعداد معاملات را به شکل تصنعی افزایش دهد و یک نفر یا چند نفر از این تغییرات به نفع خود بهره ببرند، تخلف معاملاتی به حساب می‌آید.

علاوه براین، ارسال سفارش‌هایی با اعداد خاص مانند 1111، 999، 1234 و … که ممکن است نشان‌دهنده پیام یا منظوری خاص باشد، از دید ناظر بازار دستکاری قیمت و تخلف محسوب می‌شود.

همچنین؛ همانند تصویر زیر، اگر فرد یا افرادی بین مظنه برتر اول و دوم تعدادی سفارش با حجم کم را به منظور پوشش مظنه دوم ارسال کنند، به طوری که سایر افراد امکان مشاهده فاصله قیمتی ایجاد شده را نداشته باشند؛ ممکن است که این امر دستکاری بازار و جلوگیری از شفافیت بازار محسوب شده و یک نوع تخلف معاملاتی در بازار بورس به شمار رود.

6. سفارش‌چینی نامناسب با عرضه و تقاضای موجود در بازار

برای این مورد، فرض کنید که شخصی (در مظنه 5ام خرید) سفارش با حجم بسیار سنگین 250000 و با قیمت 8400 ریال ارسال کرده است. این شخص بعد از اینکه قیمت آخرین معامله به اعداد نزدیک به 8400 ریال کاهش یافت، سفارش خود را حذف می‌کند. اقدامات این چنینی نیز نیز تخلف محسوب می‌شود.

به مثال دیگری توجه کنید؛ فرض کنید که مانند تصویر زیر، شخصی در قیمت‌های مختلف و با حجم‌های قابل توجهی، سفارش‌های خریدش را به گونه‌ای ثبت کرده که بر روند عرضه و تقاضای نماد مذکور، تاثیر محسوسی دارد و پس از نزدیک شدن قیمت آخرین معامله به هر کدام از این سفارش‌ها، اقدام به حذف سفارش خود کند. این کار نیز تخلف محسوب می‌شود.

7. ماندن در صف‌های خرید یا فروش، به منظور طولانی شدن حجم صف خرید یا فروش

در این موقعیت، فرض کنید که یک نماد بورسی در بازار، حجمی برابر با 50 میلیون برگه سهم دارد.

فردی با وارد کردن سفارش‌هایی، این صف را 10 میلیون سنگین‌تر کرده و بعد از اینکه صف به سفارش این افراد نزدیک شد، سفارش‌های خود را حذف و یا ویرایش می‌کند. این اقدام نیز تخلف محسوب می‌شود.

8. انجام معامله بدون تغییر مالکیت نهایی به منظور ایجاد قیمت‌های ساختگی

اگر معاملاتی در بازار بدون تغییر مالکیت نهایی و با قصد ایجاد قیمت‌های ساختگی یا القای رکود یا رونق در بازار باشد، تخلف به حساب می‌آید و ظن دستکاری در بازار ایجاد می‌کند. 

بیشتر بخوانید: چگونه در خرید و فروش سهام بر ترس غلبه کنیم؟

9. انجام معامله با خود

انجام دادن معامله با خود در بازار بورس نیز تخلف محسوب می‌شود. 

10. انجام معاملات هماهنگ ‌شده جهت دستکاری قیمت در بازار

در این زمینه، اقدامات زیر در بازار تخلف محسوب می‌شود:

• انجام معاملات ساختگی که برخلاف اصول متعارف و منصفانه بازار است و تنها به منظور گریز از محدودیت‌های مقرراتی بازار صورت می‌گیرد.
• افزایش یا کاهش کاذب قیمت سهام از طریق خرید یا فروش سهام شرکت‌‌ها با سرمایه پایین، با حجم مبنای پایین یا سهم شناور کم توسط یک یا چند کد معاملاتی مشخص.
• ایجاد یک رقابت کاذب و هماهنگ‌ شده که منجر به افزایش یا کاهش قیمت اوراق بهادار می‌شود.

11. تخلف معاملاتی توسط سهامداران عمده

با توجه به بند 19 ماده 10 مکرر “دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران”، سهامداران عمده‌ای که 1 تا 25 درصد از سهام يك ناشر در بازار پايه فرابورس را در اختیار دارند، جهت عرضه هر ميزان از سهام تحت مالكيت يا كنترل خود در بازار عادي، بایستی نسبت به اخذ تاييديه كميته درج اقدام نمایند.

علاوه بر این، عرضه سهام توسط سهامداران عمده ناشر در بازار بلوك بازار پايه فرابورس، فقط بعد از اخذ تاييديه كميته درج و حسب مورد ارائه تعهد خريداران جديد امكان‌پذير است. در صورتی که اين ماده رعایت نشود، مديرعامل فرابورس می‌تواند معاملات انجام‌ شده را تایید نکند.

بیشتر بخوانید: بررسی انواع معاملات در بازار بورس؛ خرد، عمده و بلوکی

سخن پایانی 

با وجود اینکه بازار بورس شفافیت کافی جهت انجام معاملات را دارد؛ اما گاهی ممکن است وجود رفتارهای نامتعارف، دستکاری و تخلف در آن، اعتماد و شفافیت لازم را از بین ببرد. در این صورت، این اقدامات به منزله دستکاری عمدی در بازار و تخلف شناسایی شده و فردی که تخلف کرده نیز جریمه خواهد شد.

در این مقاله از مجله بورسینس، مصادیق مختلفی از تخلفات معاملاتی موجود در بازار سهام را بررسی کردیم. امیدواریم که این مقاله مورد توجه شما قرار گیرد.

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره