چرا چندین نرخ دلار داریم؟ بررسی انواع دلار در ایران

دلار یکی از مهم‌ترین ارزهایی است که در کشورهای مختلف ازجمله ایران کاربرد دارد.

دلار، ارز رسمی ایالات‌متحده و برخی دیگر از کشورهاست. این ارز اولین بار در سال 1914 منتشر شد که یک سال بعد از راه‌اندازی بانک خصوصی فدرال رزور در امریکا بود.

این اسکناس در ارزش 10 دلار و با تصویر اندرو جکسون منتشر شد. سه دهه بعد دلار تبدیل به ارز رزرو  جهانی شد. دلار یک ارز جهانی است به این معنی که می‌توان آن را در هر کشوری با ارزهای دیگر مبادله کرد.

در ادامه این مقاله از بورسینس بیشتر با دلار، دلیل اهمیت آن و انواع نرخ دلار در ایران و کاربردهای هر یک آشنا می‌شویم.

انواع دلار در ایران و کاربرد آن‌ها

دلار در ایران مهم‌ترین ارز مبادله ایست که پایه صادرات و واردات را در بخش نفتی و غیرنفتی شکل می‌دهد.

اما در اقتصاد ایران انواع دلارهای مختلفی در سطح بازار و صرافی‌ها وجود دارد که با اسامی مختلفی شناخته می‌شوند. برخی از آن‌ها کاربردهای خاص دارند و برخی عمومی هستند.

قیمت انواع دلار در ایران نیز براساس فاکتورهای مختلفی شکل گرفته است.

با شناخت انواع ارز دلار در ایران می‌توانیم بهترین مورد را برای کاربردی که مدنظر داریم انتخاب کنیم.

در ادامه به بررسی انواع دلار موجود در ایران می‌پردازیم:

تفاوت دلار آبی و سفید

دلار سفید همان ارزی است که سال‌ها پیش واحد پول ایالات‌متحده بود و دلارهای آبی دلارهای نسبتا جدید است که از سال 2013 منتشر شده‌اند و رنگ آن‌ها متمایل به آبی است.

دلیل انتشار دلارهای آبی، افزایش امنیت دلارهای سفید بود. این دلارها قابل جعل کردن بودند بنابراین دولت آمریکا با اضافه کردن نوار امنیتی آبی‌رنگ و نوشته‌های ریز، آن را تحت عنوان دلار آبی با امنیت بیشتر منتشر کرد.

نکته قابل ذکر این است که دلار سفید و دلار آبی ارزشی برابر دارند و هر دو 100 دلار هستند اما به دلیل ویژگی‌های امنیتی دلار آبی، معمولا قیمت خرید آن بیشتر از دلار سفید است.

دلار تهران

دلاری که در محلات تهران معامله می‌شود با نام دلار تهران شناخته می‌شود که به سه گروه دلار افشار، منوچهری و سبزه میدان تقسیم می‌گردد.

به‌این‌ترتیب قیمت مبادله دلار مثلا در منوچهری با سایر نقاط شهر متفاوت است. قیمت دلار تهران تحت تاثیر شایعه‌ها و اخبار مختلف می‌تواند تغییر کند و گفته می‌شود احتمال فروش دلار تقلبی در برخی مناطق بیشتر است.

دلار مشهد

همان‌طور که از نامش پیداست دلاری است که در محله‌های مشهد خریدوفروش می‌شود.

مشهد یک شهر مرزی است که تا پایتخت فاصله زیادی دارد به‌همین‌دلیل قیمت دلار در آن کمتر است چراکه گفته می‌شود مسئله حمل‌ونقل نیز روی قیمت دلار اثر می‌گذارد.

از طرفی در شهرهایی مثل مشهد بیشتر مبادلات به‌صورت نقدی انجام می‌شود و نقش بانک‌ها به اندازه شهرهای مرکزی پررنگ نیست به‌همین‌دلیل قیمت ارز کمتر است.

بنابراین دلار مشهد یکی از آن انواع قیمت دلار است که از ارز تهران ارزان‌تر خریدوفروش می‌شود. اما مسائلی مثل وجود قاچاق یا ارزهای جعلی نیز می‌تواند به قیمت آن دامن بزند.

به عنوان مثال اگر شایعه قاچاق بودن خریدوفروش دلار بالا بگیرد ممکن است قیمت دلار مشهد هم افزایش یابد.

دلار هرات و سلیمانیه

در شرایط کنونی که بانک‌های ایران تحریم هستند و نمی‌توانند مستقیما ارز وارد کنند کشورهای همسایه نقش واسطه را بازی می‌کنند.

به‌این‌ترتیب قیمت دلار در این کشورها روی انواع قیمت دلار وارد شده به کشور اثر می‌گذارد. هرات و سلیمانیه جز این موارد هستند.

دلار سلیمانیه معمولاً از دلار مشهد و تهران ارزان‌تر است اما به‌خاطر وجود قاچاقچیانی که بین بازارهای ایران، عراق و ترکیه کار می‌کنند قیمت آن متفاوت است.

هرات نیز از شهرهای افغانستان است که معمولاً ارزش دلار آن از سلیمانیه هم کمتر است اما همچنان تغییر نرخ ارز در  افغانستان و حضور قاچاقچیان می‌تواند بر این نرخ اثر بگذارد.

به‌طور کلی دلار هرات از دلار سلیمانیه ارزان‌تر است. پس از این دو، دلار مشهد و سپس دلار تهران قرار می‌گیرد.

حواله دلار

کسانی که متقاضی دریافت دلار هستند می‌توانند از طریق حواله دلار از صرافی‌هایی که در خارج از کشور حساب ارز دارند دلار بگیرند.

این نوع حواله به دلیل اینکه نیاز به ردوبدل کردن دلار کاغذی ندارد کمی ارزان‌تر است. حواله دلار از طریق بانک یا مؤسسات مالی نیز انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: حساب ارزی چیست؟

دلار فردایی

یکی از انواع دلار در بازار است که امروز معامله شده اما فردا تحویل می‌شود.

این نوع معامله در بازار غیررسمی انجام می‌شود و قیمت دلار آن تابع نوسانات است. به‌همین‌دلیل نمی‌توان گفت فردا دلار ارزان‌تر می‌شود یا گران‌تر. اگر قیمت دلار فردا بیشتر شود خریدار سود کرده و اگر کاهش یابد، ضرر می‌کند.

دلار نیمایی

پایه‌گذاری تنوع بیشتر برای نرخ دلار و ایجاد دلار نیمایی ایران در زمان دولت روحانی بود که در سال 1397 تأسیس گردید.

نیما مخفف عبارت نظام یکپارچه معاملات ارزی است. این ارز تنها در اختیار تاجران و بازرگانان قرار می‌گیرد تا بستری آنلاین برای خریدوفروش ارز باشد.

قرار بود صادرکنندگان، دلار خود را با قیمت 4200 تومان در این سامانه به واردکنندگان بفروشند. متأسفانه این سامانه با شکست مواجه شد و هم‌اکنون قیمت دلار نیمایی به‌صورت توافقی تعیین می‌شود و حدوداً بین دلار آزاد و دولتی قرار دارد.

دلار سنا

سنا سیستمی است که بانک مرکزی برای اعلام قیمت متوسط دلار در صرافی‌ها راه‌اندازی کرد تا افراد متوسط قیمت دلار در بازار آزاد و به‌طورکلی انواع نرخ ارز را از این سایت مشاهده کنند.

اما به دلیل ملاحظاتی که صرافی‌ها در هنگام ثبت قیمت در این سامانه در نظر می‌گیرند معمولاً قیمتی که در آن مشاهده می‌شود از قیمت واقعی بازار کمتر است.

ارز دولتی

منظور همان قیمت ارزی است که دولت مستقیما برای واردات کالاهای اساسی با قیمت 4200 تومان ارائه می‌کند.

ارز دارویی

ارز دارویی یکی از ارزهایی است که دولت آن را برای واردکنندگان دارو تأمین می‌کند. پیش‌ازاین مبلغ آن 3700 تومان بود که بعدا به 4200 تغییر یافت.

دلار حج

به هر مسافر حج حدود 200 دلار ارز مسافرتی داد می‌شود تا هزینه‌های سفر او را پوشش دهد. قمیت دلار حج از دلار آزاد پایین‌تر است.  

دلار شرکت‌های هواپیمایی

این نوع دلار که به شرکت‌های هواپیمایی داده می‌شود روی قیمت بلیت هواپیما اثرگذار است.

قبلا این شرکت‌ها دلار دولتی با نرخ کم دریافت می‌کردند که طبق مذاکرات انجام شده قرار است ارز نیمایی دریافت کنند (دی 1401).

دلار مسافرتی

انواع نرخ ارز مسافرتی قیمتی حدودا برابر با قیمت ارز آزاد دارند.

در مورد دلار مسافرتی همان‌طور که از نامش پیداست برای سفرهای خارجی داده می‌شود و قیمت آن حدوداً برابر با قیمت دلار آزاد است.

اگرچه طبق بخشنامه بانک مرکزی قیمت آن باید یک درصد بیشتر از قیمت ارز نیمایی باشد اما به دلیل نبود ارز ثانویه، قیمت آن را برابر با قیمت دلار آزاد در نظر می‌گیرند.

تااکنون با نرخ انواع دلار در ایران آشنا شدیم، اگر تمایل دارید اطلاعات تخصصی در زمینه ارز دلار بدست آورید و بدانید که چرا ارز دلار اینقدر برای کشورها (به ویژه کشور ما) اهمیت دارد، توصیه می‌کنیم ادامه مقاله را از دست ندهید:

تاریخچه دلار

اولین مورد استفاده از اسکناس در ایالات‌متحده به سال 1690 برمی‌گردد که اسکناس‌هایی در خلیج ماساچوست چاپ شد.

آن‌ها برای تأمین مالی نظامیان استفاده می‌شدند. تا اینکه در سال 1776، اولین اسکناس 2 دلاری معرفی شد. 9 سال بعد یعنی در سال 1785 ایالات‌متحده رسماً علامت دلار را که سمبل پزو اسپانیایی آمریکایی ($) دارد پذیرفت.

در سال 1863، دولت، دفتر کنترل ارز (OCC) و اداره پول ملی را تأسیس کرد. این دو نهاد مسئول اسکناس‌های دلار جدید بودند.

چاپ دلار توسط این مرکز از سال 1869 شروع شد. پیش‌ازاین شرکت‌های خصوصی کار چاپ دلار را انجام می‌دادند.

در سال 1890 (یک دهه قبل از راه‌اندازی فدرال رزرو) وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده مسئولیت صدور ارز قانونی این کشور را به عهده گرفت. اسکناس‌های نقره 1 دلاری سری 1886 و 1896 با تصویر مارتا واشنگتن چاپ شدند.

بیشتر بخوانید: شاخص دلار (USDX) چیست؟

استاندارد طلا

قانون فدرال رزرو در سال 1913 توسط بانک فدرال رزرو ایجاد شد تا به غیرقابل‌اعتماد بودن و بی‌ثباتی سیستم ارزی اسکناس‌هایی که پیش‌ازاین توسط نهادهای مستقل چاپ شده بودند پاسخ دهد.

در این زمان اقتصاد ایالات‌متحده بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا بود و از بریتانیا پیشی گرفته بود. اما تجارت جهانی اکثرا با پوند انگلیس انجام می‌شد.

اکثر کشورهای دنیا از طلا به‌عنوان پشتوانه پول خود استفاده می کردند تا مبادلات ارزی خود را تثبیت کنند.

اما وقتی جنگ جهانی اول در سال 1914 شروع شد برخی کشورها به‌جای اینکه طلا را پشتوانه ارز خود کنند خرج هزینه‌های نظامی‌کردند و ارزش پول آن‌ها کاهش یافت.

اما بریتانیا این استاندارد را حفظ کرد و برای این منظور مجبور به استقراض شد.

ایالات‌متحده کشوری بود که به استقراض کنندگان ازجمله بریتانیا پول می‌داد. درنهایت بریتانیا در سال 1931 استاندارد طلا را کنار گذاشت و حساب بانکی بازرگانانی که با پوند معامله می‌کردند از بین رفت.

به‌این‌ترتیب دلار به‌جای پوند به‌عنوان ارز ذخیره بین‌المللی پذیرفته شد.

قرارداد برتون وودز

پس از جنگ جهانی اول، ایالات‌متحده وارد جنگ جهانی دوم شد.

این کشور تا پیش از آن تأمین‌کننده اصلی تسلیحات و سایر کالاهای متفقین بود. در مقابل تأمین تسلیحات و کالاهای متفقین از آن‌ها طلا می‌گرفت.

به‌این‌ترتیب در پایان جنگ جهانی دوم، ایالات‌متحده دارای بیشترین ذخایر طلا در دنیا بود و این باعث شد سایر کشورها نتوانند به استاندارد طلا پشتوانه ارز برگردند چون طلای کافی نداشتند.

به‌این‌ترتیب در سال 1944 نمایندگانی از 44 کشور دنیا در برتون وودز گرد هم آمدند تا سیستمی برای مدیریت ارزهای خارجی ایجاد کنند که به ضرر هیچ کشوری نباشد.

آن‌ها تصمیم گرفتند که دیگر ارزهای جهان با پشتوانه طلا نباشند بلکه ارزش آن‌ها وابسته به ارزش دلار باشد. چرا که دلار پشتوانه طلا داشت.

این قرارداد با عنوان برتون وودز شناخته می‌شود. به‌این‌ترتیب بانک‌های مرکزی ایجاد شدند تا نرخ مبادله ثابت را بین واحد پول کشورها و دلار حفظ کنند. ایالات‌متحده نیز در مقابل دریافت طلا، دلار ارائه می‌کرد.

کشورها، در شرایطی که ارزش پولشان از دلار کمتر یا بیشتر بود تا حدودی بر ارزها کنترل داشتند و می‌توانستند ارز خود را بخرند و بفروشند تا عرضه پول تنظیم شود. به‌این‌ترتیب انواع نرخ ارز پدید آمد.

تبدیل شدن دلار به ارز رزرو جهان

انواع دلار آمریکا رسماً به‌عنوان ارز ذخیره جهان شناخته می‌شود و به لطف توافقنامه برتون وودز تحت حمایت بزرگ‌ترین ذخایر دلار آمریکا قرار دارد. سایر کشورها نیز به‌جای طلا، ذخایر دلار انباشته کردند.

کشورها که برای ذخیره دلار نیاز به‌جایی داشتند شروع به خرید اوراق بهادار خزانه‌داری ایالات‌متحده کردند که از نظر آن‌ها محل امنی برای ذخیره پول بود.

این اوراق با کسر هزینه‌های تأمین مالی جنگ ویتنام و برنامه‌های داخلی باعث شد که ایالات‌متحده دلار را تبدیل به یک تکه کاغذ کند.

سرانجام در سال 1971 آمریکا دچار تورم شدیدی شد و ریچارد نیکسون رئیس‌جمهور وقت قرارداد برتون وودز را لغو کرد. به‌این‌ترتیب در سال 1973 نرخ ارز شناور و بدون پشتوانه جایگزین آن گردید که تا امروز هم ادامه دارد.

به‌این‌ترتیب همه کشورها ازجمله کشور ما برای واردات و صادرات خود متکی بر ارز رزرو جهانی یعنی دلار هستند.

سوالات متداول

جمع‌بندی

کشور ما برای واردات و صادرات به دلار وابسته است. از طرفی تحریم‌ها باعث شده تأمین ارز با مشکلاتی مواجه شود و به‌این‌ترتیب انواع دلار با قیمت‌های مختلف در بازار وجود دارند.

قیمت هریک از این دلارها تحت تاثیر عواملی قرار دارد. شناخت انواع نرخ دلار به ما در انتخاب بهترین مورد که مناسب کاربرد مورد نظرمان است کمک می‌کند.

مقالات مرتبط:

• نحوه دریافت ارز دولتی