اوراق سهام، مشارکت و قرضه: تعاریف، تفاوت‌ها و ویژگی‌ها

اوراق سهام و مشارکت دو نوع از مهمترین انواع اوراق بهادار در ایران هستند.

سهام جمع سهم و سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که به تعداد سهم هر فرد میزان مشارکت آن فرد و همچنین منافع و تعهداتی که شخص سهامدار در شرکت داراست مشخص می‌شود.

در تعریف اوراق سهام باید گفت که ورقه سهم سندی قابل معامله بوده که به دو صورت اوراق سهام با نام و اوراق سهام بی‌نام می‌باشند.

اوراق سهم‌هایی که به آن‌ها مزایایی تعلق گیرد به عنوان اوراق سهام ممتاز شناخته می‌شوند.

از جمله نکاتی که باید در برگه اوراق سهام توسط حسابداری شرکت یا شرکت خدمات حسابداری رعایت شده و درج گردد، نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت‌ها، تعیین نوع سهم، مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن، مبلغ اسمی و مقدار پرداخت شده آن به حروف و به عدد، و تعداد اوراق سهامی است که هر ورقه نماینده آن است.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت (Participation Papers)، یکی از انواع اوراق بهادار است که نشان‌دهنده مشارکت دارنده‌ آن در یک طرح است.

در واقع، شخص با خرید اوراق مشارکت سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و… می‌دهد تا آن‌ها بتوانند منابع مالی لازم برای اجرای و توسعه طرح‌های خود را تأمین کنند؛ خریدار اوراق مشارکت در ازای سرمایه‌گذاری خود سود دریافت می‌کند.

بیشتر بخوانید: راهنمای خرید اوراق مشارکت در ایران

به بیان فنی‌تر، اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار معمولاً با ‌نام است که دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های بزرگ دولتی و خصوصی و… آن‌ها را با قیمت و مدت معین ‌و برای تأمین بخشی از منابع مالی لازم برای اجرای طرح‌های خود منتشر می‌کنند.

انتشار این اوراق تحت نظارت بانک مرکزی بوده و دولت یا بانک‌ها بازپرداخت آن‌ها را تضمین می‌کنند. متقاضیان می‌توانند این اوراق را از طریق عرضه عمومی خریداری کنند.

تضمین پرداخت سود

یکی از ویژگی‌های جذاب اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود است، به این معنا که دارنده اوراق سود مشخص و تضمین ‌شده‌ای را به عنوان سود علی‌الحساب، در فواصل زمانی معین، دریافت می‌کند.

بیشتر بخوانید: صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت چیست؟ + سوددهی آن‌ها

ویژگی‌های اوراق مشارکت‌

• امکان خرید و فروش اوراق در بازارهای ثانویه
• بازده بدون ریسک برای سرمایه‌گذاران
• محرومیت دارندگان اوراق از حق رأی
• معافیت مالیاتی خریداران اوراق مشارکت
• تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه‌گذاری برای دارندگان اوراق
• پرداخت سود دوره‌های معین به وسیله کوپن‌های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه
• پرداخت سود به صورت علی‌الحساب و سود قطعی در سررسید
• سود 18 تا 22 درصدی اوراق مشارکت (ممکن است متغیر باشد)

اوراق مشارکت و سهام

اصلی‌ترین تفاوت اوراق مشارکت و سهام این است که داشتن سهام به معنای مالکیت شخص سهامدار در شرکت منتشرکننده سهام است.

اما در سوی مقابل، اوراق مشارکت در واقع از بدهی‌های شرکت محسوب می‌شود که در آن ناشر به دارنده اوراق تضمین می‌دهد در آینده سود مشخصی را به او پرداخت کند.

دولت، شرکت‌های دولتی و خصوصی، و شهرداری‌ها از جمله نهادهایی هستند که به منظور تأمین مالی طرح‌های در دست اجرای خود اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند؛ میزان سهم دارنده در هر ورقه مشارکت قید شده است.

هر سرمایه‌گذار برای تصمیم‌گیری در مورد ترکیب مناسب اوراق مشارکت‌ و سهام‌ پرتفوی خود باید به عوامل مختلفی مانند افق زمانی، سطح ریسک‌پذیری و هدف سرمایه‌گذاری خود توجه کند.

تفاوت‌های اصلی بین اوراق مشارکت و سهام

اوراق مشارکت و سهام دو ابزار تأمین مالی به ترتیب مبتنی بر بدهی و مبتنی بر سرمایه هستند.

هر واحد تجاری برای ایجاد ساختار سرمایه مناسب باید بین این دو نوع ابزار تأمین مالی تعادل برقرار کند. در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌های اوراق مشارکت و سهام را بررسی خواهیم کرد:

اولویت در بازپرداخت سود دارندگان اوراق مشارکت

از نظر اولویت در دریافت مطالبات، اگر یک واحد تجاری منحل شود آخرین گروهی که می‌تواند مطالبات خود را -در صورت باقی ماندن وجه اضافی در شرکت- طلب کند سهامداران شرکت است.

این در حالی‌ است که اولویت دریافت مطالبات با دارندگان اوراق مشارکت است، چرا که این گروه از افراد در واقع بستانکاران شرکت هستند.

دارا بودن حق رأی سهامداران

از تفاوت‌های دیگر سهام و اوراق مشارکت موضوع حق رأی است؛ در حالی که سهامداران می‌توانند در برخی از موضوعات شرکت از جمله انتخاب مدیران و … رأی دهند، دارندگان اوراق مشارکت از چنین حقی برخوردار نیستند.

سررسید اوراق مشارکت

سهام عادی شرکت‌ها تاریخ انقضا ندارد چرا که از منابع دائمی تأمین مالی محسوب می‌شود.

در مقابل، اوراق مشارکت سررسید و ارزش اسمی مشخصی دارند. می‌توان گفت که اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه است که سود آن تا زمان سررسید تعیین شده قطعی نیست.

تفاوت در نوع سود

از تفاوت‌های مهم دیگر اوراق مشارکت و سهام نحوه دریافت سود دارندگان آن‌هاست.

در حالی که دارندگان اوراق مشارکت در زمان تعیین شده میزان سود ثابت و مشخصی را دریافت می‌کنند، صاحبان سهام می‌توانند علاوه بر سود نقدی سالیانه که شرکت‌ها در میان سهامداران تقسیم می‌کنند، از افزایش ارزش سهم نیز کسب سود کنند (یا در صورت کاهش ارزش سهام، متحمل ضرر شوند).

سطح متفاوت ریسک‌پذیری دارندگان اوراق مشارکت و سهام

میزان سوددهی در بازارهای مالی به صورت مستقیم به میزان ریسک‌پذیری افراد وابسته است.

داشتن اوراق مشارکت با ریسک بسیار کمی همراه است، در نتیجه دارندگان آن‌ها سود کمتری دریافت می‌کنند. اما سهام به دلیل ماهیت پرنوسانشان با ریسک بسیار بیشتری همراه هستند، در نتیجه دارندگان سهام اغلب سودها (یا ضررهای) بسیار بزرگتری را تجربه می‌کنند.

همان‌طور که گفته شد این اختلاف در میزان بازدهی به دلیل ریسک‌پذیری متفاوت دارندگان اوراق مشارکت و سهام است. در واقع، دارندگان اوراق مشارکت در مقایسه با دارندگان سهام کمتر ریسک‌پذیر بوده و در سرمایه‌گذارهای محتاط‌تری هستند.

بیشتر بخوانید: مراحل مدیریت ریسک در بورس و بازارهای مالی

اوراق قرضه (Bond)

پیش از هر چیز لازم است بدانید در ایران اوراق قرضه منتشر نمی‌شود، در مقابل اوراق با درآمد ثابت از قبیل اوراق مشارکت، اوراق خزانه، صکوک شرکتی، اوراق مرابحه، اوراق استصناع و… که با قوانین بانکداری اسلامی تطابق دارد، منتشر می‌گردد.

برخی از ویژگی‌های اوراق قرضه که پیشتر در ایران منتشر می‌شدند و حالا همچنان در کشورهای دنیا رواج دارند در زیر ذکر شده است.

اوراق قرضه در واقع سندی است که در آن ناشر به خریدار تعهد می‌هد که در بازه‌های زمانی مشخص مبلغ معینی‌ (بهره سالانه) را به دارنده پرداخت کند و اصل مبلغ را نیز در زمان سررسید به او بازپرداخت کند.

دارندگان اوراق قرضه، برخلاف سهامداران عادی، هیچ گونه حق مالکیت یا حق رأی در شرکت ناشر اوراق را ندارند؛ آن‌ها در واقع فقط وام‌دهندگان به ناشر هستند. دارندگان اوراق قرضه سرمایه خود را به شرکت ناشر قرض می‌دهند و در ازای آن سود دریافت می‌کنند و اصل سرمایه خود را نیز در سررسید دریافت می‌کنند.

نحوه تهیه اوراق قرضه

شرکت‌های ناشر اوراق قرضه را از طریق پذیره‌نویسی به متقاضیان ارائه می‌کنند.

روند پذیره‌نویسی معمولاً به صورت مذاکره‌ای و گاهی به صورت رقابتی انجام می‌شود. در روش مذاکره‌ای، طرف‌های پذیره‌نویس و مدیران شرکت پس از بررسی وضعیت فعلی شرکت و بازار، در مورد چگونگی انتشار اوراق قرضه به توافق می‌رسند.

اوراق قرضه بیشتر در بازارهای خارج از بورس (OTC) داد و ستد می‌شوند. بازار اوراق قرضه در مقایسه با بازار سهام دارای ثبات قیمتی بیشتری است و نوسان‌های آن عمدتاً تحت تأثیر نرخ بهره قرار دارد.

از جمله ویژگی‌های اوراق قرضه این است که اولاً معاملات آن‌ها در بازارهای بسیار بزرگ بدهی انجام می‌شود و ثانیاً حجم معاملات آن‌ها به سرعت در حال رشد است.

در حالی که بهره اوراق قرضه در تاریخ‌های معینی به دارندگان پرداخت می‌شود، اصل سرمایه دارندگان -مبلغ اسمی ورقه قرضه- فقط در تاریخ سررسید بازپرداخت می‌شود.

ویژگی‌های اوراق قرضه

استفاده گسترده از اوراق قرضه در بیشتر کشورهای جهان باعث شده این اوراق ویژگی‌ها و جزئیات متعددی نیز داشته باشند.

در ادامه فهرستی از مهم‌ترین ویژگی‌های اوراق قرضه را مشاهده می‌کنید:

• دارندگان اوراق قرضه بستانکار شرکت ناشر محسوب می‌شوند. شرکت ناشر بازپرداخت اصل مبلغ اسمی و بهره اوراق قرضه را به دارندگان آن‌ها تضمین کرده و حقوق دارندگان در قرارداد ذکر شده است. دارندگان اوراق قرضه هیچ حقی در مالکیت شرکت نداشته و برخلاف سهامداران، سود سهام دریافت نمی‌کنند.
• اوراق‌ قرضه‌ دارای سررسید مشخص است. در حالی که سررسید بعضی از اوراق در یک زمان مشخص است، برخی دیگر به تدریج سررسید می‌شوند.
• اوراق‌ قرضه معمولاً دارای ارزش اسمی مشخص هستند.
• در صورت ورشکستگی ناشر اوراق قرضه، دارندگان اوراق‌ قرضه در دریافت اصل و فرع سرمایه خود نسبت به سهامداران شرکت دارای اولویت هستند. در صورتی که شرکت چند نوع اوراق‌ قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت پرداخت مطالبات دارنگان آن‌ها در قراردادهای مربوط قید می‌شود.
• بعضی از شرکت‌ها به منظور اعتمادسازی و ایجاد انگیزه بیشتر در میان سرمایه‌گذاران، اوراق قرضه خود را همراه با وثیقه منتشر می‌کنند؛ مثلاً ممکن است یک شرکت نسبتاً ناشناخته، بخشی از دارایی خود مانند زمین یا ساختمان را به عنوان وثیقه بازپرداخت اوراق‌ قرضه‌ قرار دهد. اگرچه شرکت‌های بزرگ و معتبر معمولاً اوراق‌ قرضه‌ خود را بدون وثیقه منتشر می‌کنند.
• به طور کلی، دارندگان اوراق‌ قرضه‌ در فعالیت‌های شرکت حق رأی ندارند، با این حال، ممکن است که در برخی از موارد دارندگان اوراق بتوانند در برخی از تصمیم‌گیری‌های شرکت‌ (مثلاً ادغام شرکت در شرکت‌های دیگر یا انتشار و فروش اوراق قرضه دیگر) حق رأی داشته باشند.
• اگر اوراق قرضه به صورت خصوصی به خریدار عرضه و فروخته شود، طرفین قرارداد فقط ناشر و خریدار خواهند بود، اما اگر اوراق قرضه در قالب عرضه عمومی به تعدادی زیادی از خریداران فروخته شود، غیر از طرف‌های قرارداد شخص دیگری نیز به عنوان امین به نمایندگی از دارندگان اوراق مذکور بر اجرای تعهدات شرکت نظارت می‌کند.

تفاوت‌های اوراق قرضه و اوراق مشارکت

«اوراق قرضه» و «اوراق مشارکت» دو نمونه از ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه هستند که سازمان‌ها و نهادها در شرایط مختلف از هر کدام استفاده می‌کنند؛ لازم به ذکر است که این دو ابزار تأمین مالی دارای کارکردهای اقتصادی بسیار مشابه هستند.

بیشتر بخوانید: 45 مورد از مفاهیم مهم بورس اوراق بهادار

در ادامه با تفاوت‌های این دو سند بیشتر آشنا خواهیم شد:

از جمله تفاوت‌های اوراق قرضه‌ و اوراق مشارکت این است که اولاً اوراق قرضه به دلیل مشخص بودن میزان بهره، با قوانین بانکداری اسلامی منطبق نیست و ثانیاً برای وام گیرنده محدودیت خاصی در جذب سرمایه وجود ندارد.

اما، وجوه جمع‌آوری شده از طریق فروش اوراق مشارکت حتماً باید در طرح‌های مشخص تولیدی، عمرانی یا خدماتی مصرف شده و سود قطعی آن پس از پایان طرح، محاسبه و به سرمایه‌گذار پرداخت شود.

شایان ذکر است که ناشران اوراق‌ قرضه‌ در بازارهای جهانی از نظر ریسک‌ سرمایه‌گذاری رتبه‌بندی می‌شوند؛ ریسک اوراق‌ قرضه دولتی معمولاً بسیار کم و طبیعتاً میزان بهره آن‌ها نستباً کمتر است؛ در مقابل، نرخ بهره اوراق قرضه شرکت‌های خصوصی، بر اساس رتبه‌بندی شرکت‌های ناشر، نسبت به اوراق قرضه دولتی بیشتر است.

بدیهی است که میزان بهره اوراق قرضه شرکت‌هایی که ریسک‌ بالاتری دارند، بیشتر و احتمال «نکول» آن‌ها (ناتوانی شرکت در پرداخت سود و اصل سرمایه‌گذاری) نیز بیشتر است.

سؤالات متداول

در ادامه به رایج‌ترین سوالات در این باره اشاره می‌کنیم:

اوراق قرضه چیست؟

ورق قرضه سندی است که ناشر به موجب آن متعهد می‌شود مبالغ معینی‌ را به عنوان سود در بازه‌های زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند.

علاوه بر این، شرکت ناشر می‌بایست اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده توسط دارنده اوراق را در زمان سررسید -که در ورق ذکر شده است- بازپرداخت کند.

اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت (Participation Papers)، اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده‌ آن در یک طرح است. در واقع شخص سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و… می‌سپارد تا بتواند طرح توسعه خود را اجرا و سود سرمایه‌گذار را نیز پرداخت کند.

چه تفاوت‌هایی میان اوراق‌ قرضه‌‌ و اوراق مشارکت وجود دارد؟

مهم‌ترین تفاوت این دو ابزار تأمین مالی این است که اوراق قرضه به دلیل مشخص بودن میزان بهره با قوانین بانکداری اسلامی مغایرت دارد.

بیشتر بخوانید: روش‌های تامین مالی شرکت‌ها در بازار بورس

تفاوت دیگر این است که در اوراق قرضه محدودیت خاصی برای وام گیرنده تعیین نمی‌شود. ناشران باید وجوه دریافتی از طریق اوراق مشارکت را حتماً در طرح‌های مشخص عمرانی، تولیدی، یا خدماتی مصرف کنند.

همچنین، ناشران اوراق‌ قرضه‌ در بازارهای جهانی از نظر ریسک‌ سرمایه‌گذاری رتبه‌بندی می‌شوند.

مهم‌ترین ویژگی اوراق مشارکت در مقایسه با انواع دیگر اوراق بهادار چیست؟

شاید بتوان گفت جذاب‌ترین ویژگی اوراق مشارکت در مقایسه با انواع دیگر اوراق بهادار این است که در آن‌ها پرداخت سود تضمین شده است.

به این ترتیب، دارنده اوراق مشارکت می‌توانند مطمئن باشند که در فواصل زمانی معین سود مشخص و تضمین ‌شده‌ای را دریافت می‌کند.

اوراق مشارکت و سهام چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

مهم‌ترین تفاوت اوراق مشارکت و سهام این است که اولی نوعی بدهی برای ناشر محسوب می‌شود که در آن پرداخت سود مشخصی در تاریخ تعیین شده به دارنده اوراق تضمین شده است.

اما در مقابل، داشتن سهام یک شرکت نشان‌دهنده مالکیت سهامدار در آن شرکت یا واحد تجاری است.

چه سازمان‌هایی اوراق مشارکت منتشر می‌کنند؟

دولت، شرکت‌های دولتی و خصوصی، و شهرداری‌ها برای جذب منابع مالی لازم برای اجرای طرح‌های در دست اجرا اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند؛ میزان سهم دارنده در هر ورقه مشارکت مشخص شده ‌است.

در صورت انحلال واحد تجاری، اولویت مطالبه وجوه با کدام گروه است: سهامداران یا دارندگان اوراق مشارکت؟

در صورت انحلال واحد تجاری، سهامداران آخرین اشخاصی هستند که می‌توانند وجوه باقیمانده در شرکت را به‌عنوان مطالبات درخواست کنند.

این در حالی است که اولویت دریافت مطالبات با دارندگان اوراق مشارکت است چرا که این افراد بستانکاران واحد تجاری محسوب می‌شوند. با توجه به این موضوع، داشتن سهام در مقایسه با خریدن اوراق مشارکت با ریسک بیشتر (و در نتیجه بازده احتمالی بیشتر) همراه است.

مشارکت و سهام از نظر سررسید چه تفاوتی با هم دارند؟

سهام عادی شرکت‌ها فاقد تاریخ انقضا است زیرا از منابع دائمی تأمین مالی است. اما اوراق مشارکت دارای سررسید پرداخت و ارزش اسمی از پیش تعیین شده است. در واقع، اوراق مشارکت نوعی از اوراق قرضه است که زمان سررسید سود آن قطعی نیست.

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره