بورس انرژی چیست؟ ( راهنمای کامل و روش شروع کار )

بازارهای بورس و اوراق بهادار ایران از چهار بازار فرعی شامل بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی تشکیل شده است.

بورس انرژی ایران به عنوان زیرمجموعه‌ای از بازار بورس ایران در سال 1391 ثبت و راه‌اندازی شد و زمینه را برای خرید و فروش حامل‌های انرژی فراهم کرد.

معاملات حامل‌های انرژی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی و در بازارهایی با شفافیت، نقدینگی و رقابت‌پذیری بسیار بالا انجام می‌شود.

منظور از حامل‌های انرژی کالاهایی مانند نفت، برق، گاز و… با ویژگی انتقال انرژی است که در بازار بورس به ‌صورت کالا یا در قالب اوراق بهادار مبتنی بر کالا خرید و فروش می‌شوند.

فعالیت در بازارهای حامل‌های انرژی نیازمند آشنایی مشارکت‌کنندگان با مبانی بورس انرژی و نحوه انجام معاملات در آن است.

در این مقاله مفاهیم مربوط به انواع بازارها، چگونگی ثبت‌نام، دریافت کد معاملاتی و نحوه معامله در بازار بورس انرژی ایران را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد.

بورس انرژی چیست؟

همان‌طور که شاید بدانید، بازار بورس مکانی شفاف و مطمئن برای خرید و فروش انواع دارایی‌ها برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده و فرصت‌های متعددی را برای کسب سود از انجام معاملات برای شرکت‌ها، سازمان‌ها، دولت و نیز معامله‌گران و سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی ایجاد کرده است.

در سال‌های اخیر نیاز به ایجاد چنین محیط منصفانه و شفافی برای خرید و فروش کالاهای حامل انرژی احساس می‌شد. از این رو، شرکت بورس انرژی با هدف کشف قیمت و تعیین سازوکارهای شفاف برای خرید و فروش کالاهای مرتبط با انرژی در سال 1391 تأسیس شد.

با راه‌اندازی بورس انرژی ایران، تمامی معاملات حامل‌های انرژی در بازار چهارم بورس و بیشتر به ‌صورت اینترنتی انجام می‌شود. حامل‌های انرژی شامل گاز، بنزین، برق، نفت، زغال‌سنگ و … است که به منظور انتقال انرژی به صورت شیمیایی یا الکتریکی استفاده می‌شوند.

بورس انرژی ایران

ایران همواره یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های نفت و گاز در دنیا بود‌ه است و این محصولات بخش بزرگی از صادرات کشور را تشکیل می‌دهند.

از یک طرف با توجه به نقش اساسی این کالاها در رشد اقتصادی و توسعه کشور و از سوی دیگر با توجه به رویکرد مطرح در سند چشم‌انداز 1404 در ارتقاء جایگاه ایران به کشور اول منطقه از لحاظ اقتصادی، سیاسی، علمی و… لزوم تأسیس بازاری شفاف جهت کشف قیمت و خرید و فروش نفت به عنوان یک کالای استراتژیک در منطقه بیش از گذشته احساس و همین موضوع زمینه‌ساز طرح قیمت‌گذاری نفت در داخل کشور شد.

بیشتر بخوانید: معرفی انواع صنایع بورسی در ایران + بررسی مهم‌ترین صنایع

در ادامه، برق از دیگر کالاهایی بود که با تأمین زیرساخت‌های مطلوب در این صنعت، نیاز به عرضه آن در بورس احساس شد. در نتیجه، راه‌اندازی بازار بورس نفت و برق از سال 1390 در دستور کار قرار گرفت و شرکت بورس حامل‌های انرژی در سال 1391 به ثبت رسید و فعالیت خود را شروع کرد.

بازار بورس انرژی ایران زمینه را برای دسترسی عادلانه شرکت‌ها و سازمان‌های علاقه‌مند فراهم کرد و فضایی ایجاد کرد که در آن قیمت حامل‌های انرژی به تعادل برسند. در نتیجه، نقد شوندگی کالاها افزایش ‌یافته و انحصار موجود در این کالا از بین می‌رود.

علاوه بر مطالعه این مقاله، برای کسب اطلاعات کامل در زمینه بازار بورس انرژی ایران می‌توانید به آدرس اینترنتی irenex.ir مراجعه کنید.

مأموریت سازمانی و اهداف بورس انرژی

مأموریت سازمانی بورس انرژی ایران عبارت‌اند از: ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقد شوندگی و رقابت‌پذیری بالا، جهت رفع انحصار و کشف عادلانه قیمت حامل‌های انرژی.

اهداف

• تبیین، تحکیم و ارتقاء جایگاه و کارکردهای بورس انرژی برای ذینفعان
• به‌کارگیری رویه‌های مؤثر جهت حفظ سلامت بازار و صیانت از حقوق ذینفعان
• طراحی ابزارها و محصولات جدید با توجه به نیازهای ذینفعان و اقتضائات محیطی
• تجهیز بهینه منابع فیزیکی و توسعه مستمر سرمایه‌های انسانی
• ارزش‌آفرینی و تأمین منافع سهامداران
• تعامل و همکاری مؤثر با نهادهای فعال در بازارهای مالی

بازارهای بورس انرژی

این بورس دارای سه بازار فیزيکی، مشتقه و فرعی است.

1. بازار فیزیکی

همان‌طور که از نامش پیداست، در این بازار کالاهای پذیرفته شده در بورس به صورت فیزیکی خرید و فروش می‌شوند.

معاملات بازار فیزیکی، درست مانند معاملات بورس سهام و اوراق بهادار، از طریق کارگزاری‌های رسمی انجام می‌شود. اگرچه نحوه معامله کالاهای این بازار ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد اما آشنایی با آن برای سرمایه‌گذاران حقیقی الزامی نیست.

بیشتر بخوانید: راهنمای ثبت نام و ورود به معاملات فیزیکی بورس کالا

همان‌طور که گفتیم، بازار فیزیکی از سه تابلوی برق، نفت و گاز، و سایر حامل‌های انرژی تشکیل شده است. همچنین، هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین‌المللی هستند.

در بازار فیزیکی، معاملات بسته به تعداد عرضه‌کنندگان در یک نماد معاملاتی و شرایط عرضه ممکن است به یکی از سه روش حراج حضوری، معاملات تمام الکترونیکی و عرضه یک‌جا انجام شود.

2. بازار مشتقه

در بازار مشتقه، برخلاف بازار فیزیکی، فقط اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای بازار اول معامله می‌شود.

این بازار هم از سه تابلوی «قرارداد سلف موازی استاندارد»، «قرارداد آتی» و «قرارداد اختیار معامله» تشکیل شده است و دارای دو رینگ داخلی و بین‌المللی است.

3. بازار فرعی

این بازار ویژه انجام معاملات کالاهای تک محموله‌ای و و خارج از گونه است که برای عرضه در هر نوبت باید درخواست جداگانه‌ای ارسال شده و موافقت کمیته عرضه اخذ شود.

فرایند ارسال و پذیرش به این ترتیب است که ابتدا مشاور پذیرش درخواست عرضه را به بورس ارسال‌ می‌کند و در صورت کامل بودن مدارک، درخواست برای اخذ موافقت به کمیته عرضه منتقل می‌شود.

مزایای پذیرش و فعالیت در بورس انرژی ایران

خرید و فروش در بورس انرژی ایران، مانند بورس سهام، مزایای منحصر به‌فردی برای فعالان این بازار دارد.

در ادامه با برخی از مهم‌ترین آن‌ها آشنا خواهید شد:

• معافیت مالیاتی: بر اساس ماده 6 قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، 10 درصد از مالیات بر درآمد فروش تمام کالاهای معامله شده در بورس انرژی مشمول بخشودگی مالیاتی است.
• معافیت از تشریفات مناقصه و مزایده: بر اساس ماده 17 قانون توسعه ابزار‎های مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی، برای خرید و فروش کالاهایی که مقررات بورس کالا را رعایت می‌کنند، از تشریفات مناقصه و مزایده توسط وزارتخانه‌‎ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی و اجرایی معاف هستند.
• امکان بازاریابی کالاها: بورس انرژی مکان مناسبی برای یافتن مشتری برای کالاهای پذیرفته شده در بورس و عرضه آن‌ها در رینگ‌های داخلی و بین‌المللی است. برای این منظور، عرضه‌کنندگان می‌توانند از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانه‌های معاملاتی بورس انرژی در مورد کالای خود اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی کنند.
• تأمین مالی و پوشش ریسک: این بازار بورس بستر مناسبی برای جذب سرمایه توسط سازمان‌ها و شرکت‌های عرضه‌کننده عضو بازار بورس است. آن‌ها می‌توانند از طریق ابزارهای مالی مختلف مانند چاپ و انتشار اوراق بهادار طرح‌های توسعه خود را تأمین مالی کنند. همچنین، معامله‌گران می‌توانند با استفاده از قراردادهای اختیار خرید و فروش از دارایی پایه خود در مقابل نوسانات قیمتی محافظت کنند.
• تأمین کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان: در بورس انرژی، به دلیل فراهم آمدن بستری منصفانه برای عرضه و معامله کالاهای پذیرفته شده در بورس، امکان تأمین کالاهای مورد نیاز از طریق سازوکارهای شفاف و بی‌طرفانه وجود دارد. همچنین‌، خریداران از دریافت کالای خود مطمئن هستند و وجه کالا در کمترین زمان به عرضه‌کننده می‌رسد.
• وجود چهارچوب منظم: تمام فرایندهای پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در چهارچوب دقیق و منظمی انجام می‌‌شود. وجود نظارت بر فرایند‌های فوق باعث می‌شود امکان تخلف و ریسک معاملات به حداقل برسد.
• قرارداد استاندارد: به لطف وجود قراردادهای مشخص و استاندارد در بورس انرژی خریداران می‌توانند از کیفیت بالای کالاهای مورد معامله مطمئن شوند و فروشندگان نگرانی در زمینه نحوه انجام معامله نداشته باشند.
• کاهش هزینه‌ها: در این بورس به واسطه نهادهایی مانند شرکت بورس انرژی ایران، بسیاری از هزینه‌های مشتریان (از جمله هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و …) در مقایسه با معامله در خارج از بورس کاهش پیدا می‌کند.

سامانه‌ها و فعالان بورس انرژی ایران

• سامانه معاملاتی تمام الکترونیکی ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
• سامانه تمام الکترونیکی ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
• عضویت بیش از 40 شرکت کارگزاری مجاز به فعالیت در بورس انرژی با رتبه‌های الف و ب
• حضور بیش از 100 کالا/عرضه‌کننده و قرارداد شامل کالاهای بیش از 20 پالایشگاه نفت و گاز، بیش از 10 مجتمع پتروشیمی و چندین شرکت کک سازی و پالایش قطران، بیش از 20 نیروگاه تولید برق

نحوه ورود به معاملات در بورس انرژی

مشتريان این بورس اعم از خريداران و فروشندگان موظف‌اند قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد نمايند.

فرآيند انجام کار به اين صورت است:

به عنوان مثال، متقاضیان با مراجعه به شرکت مديريت شبکه برق ايران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی‌نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دريافت می‌نمايند. سپس با تکمیل فرم‌های:

1. احراز هويت مشتری
2. درخواست کد معاملاتی
3. بیانیه ريسک (موجود در دفاتر شرکت‌های کارگزاری و بخش بازارها فرم‌ها در وب‌سایت شرکت بورس انرژی)

نسبت به اخذ کد معاملاتی از طريق شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی اقدام نمايند.

لازم به ذکر است متقاضیان بايد در هنگام مراجعه به شرکت‌های کارگزاری، مدارک و اطلاعات مندرج دربند ب ماده 21 دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی شامل موارد ذيل را جهت ارائه به همراه داشته باشند:

1. اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکت‌نامه، آگهی روزنامه رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، آگهی آخرين تغییرات مديران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان يا شرکا بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیئت مديره و مديرعامل، بازرسان، حسابرسان ونشانی اقامتگاه آنان؛
2. اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط با معاملات کالا يا اوراق بهادار مبتنی بر کالا؛
3. اطلاعات در مورد حجم معاملات قبلی؛
4. اصل مدرک شناسايی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه و کارت ملی و کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.

پس از دريافت کد معاملاتی مشتريان می‌توانند اقدام به معامله نمايند. برای معاملات، مشتريان موظف‌اند قبل از شروع تالارهای بورس حامل‌های انرژی سفارش خريد خود را به کارگزار ارسال نمايند.

چه افرادی مجاز به انجام معامله در بورس انرژی هستند؟

به‌طورکلی، تمام اشخاص حقوقی می‌توانند با دریافت کد و ثبت سفارش خرید، در بازارهای داخلی (هردو بازار برق و فیزیکی) اقدام به معامله کنند.

در حالی که اشخاص حقیقی و حقوقی برای فعالیت در بازارهای بین‌المللی باید شرایط ویژه‌ای داشته باشند. بسته به نوع بازار، مجوز فعالیت به افراد مختلف داده می‌شود:

خریداران مجاز به فعالیت در بازار فیزیکی

• رینگ داخلی: اشخاص حقوقی دارای پروانه بهره‌برداری مرتبط
• رینگ بین‌المللی: اشخاص حقوقی حوزه بازرگانی و تولیدی در داخل یا خارج از کشور

خریداران مجاز به فعالیت در بازار برق

• بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق: همه مصرف‌کنندگان برق با مصرف بیشتر از ۵ مگاوات در ساعت
• بازار عمده‌فروشی برق: شرکت‌های توزیع برق و شرکت‌های خرده‌فروشی برق

نحوه انجام معاملات در بورس انرژی

از آنجا که نحوه انجام معاملات در دو بازار فیزیکی و برق متفاوت است، آشنایی با فرایندهای مربوط به آن‌ها از جمله الزامات انجام معامله در بورس انرژی به شمار می‌رود.

لازم به ذکر است که امکان انجام معاملات در بازار برق تنها در صورت شارژ شدن توزیع برق و عرضه از سوی نیروگاه‌ها و آن هم به شکل حراج چند قیمتی انجام می‌شود.همچنین، معاملات تنها در ساعات مشخصی از روز انجام می‌شود.

در سوی مخالف، فعالان بازار فیریکی می‌توانند در هر ساعتی از روز اقدام به خرید و فروش کالاها کنند و شرایط معامله ویژه هر روز توسط شرکت بورس انرژی در شرح عرضه اعلام می‌شود. فرآیند انجام معاملات در این بورس بسته به نوع بازار به شرح زیر است:

نحوه انجام معاملات در بازار فیزیکی بورس حامل‌های انرژی

همان‌طور که گفتیم، زمان مشخصی برای معاملات در بازار فیزیکی تعیین نشده و شرایط معاملات این بازار در همان روز عرضه مشخص می‌شود.

سپس، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی پس از کسر کارمزدها، وجه کالای مورد معامله را به حساب عرضه‌کننده واریز می‌کند. در ادامه و جهت تسویه کامل، باقی‌مانده وجه معامله به اضافه مالیات بر ارزش ‌افزوده پرداخت می‌شود.

در آخرین مرحله معامله، توزیع‌کننده کالای حامل انرژی را در زمان از پیش تعیین‌شده به خریدار تحویل می‌دهد.

نحوه انجام معاملات در بازار برق بورس حامل‌های انرژی

در بازار برق معاملات با چند تفاوت در مقایسه با بازار فیزیکی انجام می‌شود.

یکی از تفاوت‌ها مربوط به ساعات معاملاتی است؛ امکان دسترسی به سیستم معاملاتی و ثبت سفارش تنها در ساعات مشخصی وجود دارد. همچنین، معاملات تنها در صورتی انجام می‌شود که توزیع برق توسط نیروگاه‌ها شارژ شود و به صورت حراج چند قیمتی انجام می‌شود.

خریداران از ساعت 9:30 تا 10 صبح هر روز می‌توانند فرم خرید خود را تکمیل کرده و برای فروشنده ارسال کنند. کارگزار رسمی خریدار فرایند ارسال و ثبت سفارش در سیستم معاملات را انجام می‌دهد.

در ادامه، خریداران می‌توانند بین ساعت‌های 10 تا 12 همان روز سفارش خود را از لحاظ قیمت و حجم معامله اصلاح کنند.

کارمزدها در بورس انرژی

تمامی معاملات بازار این بورس ایران، درست مانند بورس سهام، مشمول پرداخت کارمزد است.

این خسارت شامل کارمزد طرفین معامله و 5 درصد از مبلغ کل معامله است و فروشنده باید آن را در کمتر از یک روز بعد از اعلام به ‌حساب سپرده‌گذاری مرکزی واریز کند.

کارمزد مذکور شامل کارمزدهای شرکت بورس انرژی، کارگزار طرفین معامله و کارمزد سازمان بورس و اوراق بهادار است. طبق آخرین مصوبه شرکت بورس، کارمزد معاملات بورس حامل‌های انرژی به شرح زیر است:

عرضه ‎کنندگان عمده در بورس انرژی ایران

در ادامه با عرضه‌کنندگان در حوزه‌های مختلف بورس انرژی آشنا می‌شویم (آپدیت مرداد 1401):

حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و سایر حامل‎های انرژی

حوزه برق

قوانین مربوط به بورس انرژی ایران

آشنایی با قوانین، برای فعالیت و انجام معاملات در این بازار الزامی است.

بنابراین، توصیه می‌شود قبل از انجام هر گونه معامله در بورس انرژی ابتدا با قوانین زیر به خوبی آشنا شوید:

• قانون تجارت
• قانون اصل ۴۴
• قانون مبارزه با پول‌شویی
• قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی
• قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران
• میزان پیش‌پرداخت در عرضه رینگ‌های داخلی تابلوی برق بازار فیزیکی بورس انرژی ایران
• قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت

جمع‌بندی

در این مقاله سعی شد تا به پاسخ سوالاتی از جمله: بورس انرژی چیست؟، نحوه معاملات در بورس انرژی چگونه است و… بپردازیم.

این بورس شامل سه بازار مشتقه، فیزیکی و فرعی است که فرآیندهای پذیرش و خرید و فروش هر کدام منحصر به‌فرد است. همچنین، کد معاملاتی برای فعالیت در این بازارها متفاوت است و برای دریافت آن باید مدارک مشخص و متفاوتی را ارائه کنید.

در معاملات بازار فیزیکی از قراردادهای نقدی، نسیه، سلف و کشف پریمیوم استفاده می‌شود و قراردادهای بازار مشتقه شامل قراردادهای آتی، سلف موازی و قرارداد اختیار معامله است.

با سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف در این بورس می‌توانید از فرصت‌های متعددی برای کسب سود بهره‌مند شوید. اما برای ماندن در این بازارها و سودآوری مستمر باید به صورت کامل با قوانین، ابزارهای مالی، فرآیندهای معاملاتی و… بورس انرژی آشنا باشید.

مقالات مرتبط:

• چه کسانی از مالیات بر درآمد اجاره معاف هستند
• ظرفیت اسمی تولید چیست

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره