فعالیت در بازار بورس نیازمند دانش و سرمایه اولیه است.
در واقع شاید فعالیت بدون سرمایه و گاهی به اعتبار کارگزاری در بورس امکان‌پذیر باشد؛ اما بدون آشنایی با دانش تخصصی این بازار، میسر نیست.
بنابراین، هر سرمایه‌گذار برای حضور، فعالیت، کسب سود و بهره گرفتن از نوسانات قیمت، باید با فرآیندها، نهادها و اصطلاحات رایج و کاربردی بازار سرمایه آشنایی داشته باشد.
عناوین مطلب:
یکی از اصطلاحات رایج در فعالیت‌ها و خرید و فروش روزانه بازار بورس، تسویه معاملات است که آشنایی با مفهوم آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
به این ترتیب، تسویه به صورت کاملاً مستقیم و با حضور 2 نفر اصلی انجام گرفته است؛ اما فرآیند تسویه در بازار بورس از فرآیند پیچیده‌تری برخوردار است و به دلیل حجم بالای معاملات روزانه در این بازار، به عوامل نظارتی و ارائه تضمین‌های مختلف نیاز دارد.
در ادامه این مقاله به بررسی مفهوم قیمت تسویه و تسویه روزانه در قراردادهای آتی بازار بورس می‌پردازیم؛ پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
قرارداد آتی (Futures Contract) چیست؟
قبل از اینکه درباره مفهوم تسویه صحبت کنیم، لازم است تا کمی با قراردادهای آتی آشنا شویم.
اگر بخواهیم قرارداد آتی را تعریف کنیم، در یک جمله می‌توان گفت: “قرارداد آتی، توافقی برای خرید یا فروش دارایی در زمانی مشخص در آینده و با قیمتی مشخص است”.
پیدایش قراردادهای آتی از طریق محصولات کشاورزی (مانند زعفران، پسته و زیره سبز) بوده است اما امروزه روی فلزات گران‌بها (طلا و نقره)، دارایی‌های مالی، کالا و غیره نیز تعریف شده است.
شما می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت بورس کالا به نشانی ime.co.ir، لیست قراردادهای آتی که در ایران مبادله می‌شوند را مشاهده کنید.
به چند طریق می‌توانیم در معاملات آتی شرکت کنیم؟
در قراردادهای آتی دو موقعیت خرید و فروش وجود دارد.
زمانی که معامله‌گر انتظار افزایش قیمت دارایی را داشته باشد، می‌تواند وارد موقعیت خرید قرارداد آتی و زمانی که انتظار کاهش قیمت دارایی را داشته باشد، وارد موقعیت فروش قرارداد آتی شود.
بنابراین می‌توان گفت برخلاف سهم، که فقط در صورت افزایش قیمت برای ما سودآور است؛ در قرارداد آتی می‌توان در صورت برآورد کاهش قیمت دارایی در آینده، وارد موقعیت فروش آن شده و سود خوبی به دست آورد. لازم به ذکر است در قرارداد آتی همواره یک طرف معامله سود و طرف مقابل به همان اندازه زیان می‌کند.
بیشتر بخوانید: آموزش شروع معاملات آتی صندوق طلا
در معاملات آتی، چه تضمینی برای عمل به تعهدات وجود دارد؟
تا اینجا که درباره ماهیت کلی قراردادهای آتی صحبت کردیم، احتمالا این سوال برای شما پیش می‌آید: چه تضمینی وجود دارد که فردی که در قرارداد آتی زیان کرده به تعهدات خود عمل کند؟
لازم است بدانید که در اینجا نقش اصلی بازار بورس، ساماندهی قراردادها و معاملات است به گونه‌ای که نکول (عدم انجام تعهد) رخ ندهد.
برای این منظور حسابی به نام حساب ودیعه (Margin Account) وجود دارد. در ابتدای معامله لازم است هر دو طرف معامله، وجهی را به عنوان سپرده اولیه در حساب ودیعه خود بگذارند (معمولاً 20 درصد ارزش معامله).
با توجه به اینکه قیمت‌های مبنای تسویه روزانه (Settlement Price) و به تبع آن ارزش معاملات به صورت روزانه تغییر می‌کنند، وجه تضمین لازم نیز به صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شود و سود یا زیان ناشی از قرارداد نیز به صورت روزانه محاسبه و در حساب ودیعه افراد منظور می‌گردد. به این مکانیزم، تسویه حساب روزانه یا Daily Settlement گفته می‌شود.
همچنین مفهومی به نام حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin) وجود دارد که معمولاً 75 درصد وجه تضمین لازم است. اگر مقدار وجه تضمین به این مقدار برسد، به فرد هشدار داده می‌شود تا وجه خود را افزایش دهد.
برای اینکه بهتر متوجه این موضوع شوید، به یک مثال توجه کنید؛ فرض کنید فردی وارد موقعیت خرید یک قرارداد آتی بر روی طلا به اندازه 100 اونس و قیمت 1250 دلار به ازای هر اونس شود.
مقدار وجه تضمین اولیه 20 درصد ارزش معامله، یعنی 25000 دلار و حداقل وجه تضمین 75 درصد وجه تضمین لازم، یعنی 18750 دلار است. اگر حساب ودیعه فرد کمتر از 18750 دلار شود، به او هشدار داده می‌شود تا حساب خود را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: ضامن نقدشوندگی چیست و چه کاربردی دارد؟
قیمت تسویه در قراردادهای آتی به چه معناست؟
در واقع قراردادهای آتی توافقی میان خریدار و فروشنده است تا در تاریخ سررسید قرارداد، تعداد مشخصی کالا (سکه، نقره، زعفران و…) معامله شود.
طبیعی است که از زمان عقد قرارداد تا زمان تسویه، قیمت‌ها دستخوش تغییرات فراوانی می شوند و با در نظر گرفتن خاصیت اهرمی، ممکن است یکی از طرفین قرارداد به دلیل متحمل شدن زیان بیش از حد، از انجام تعهدات خود سر باز زند.
بیشتر بخوانید:معاملات آتی سکه طلا (futures ) چگونه انجام می‌شود؟
به منظور جلوگیری از این اتفاق، در این نوع قراردادها عملیات تسویه و پایاپای به صورت روزانه توسط بورس انجام می‌شود.
به این ترتیب که در پایان هر روز معاملاتی، بر اساس فرمول مشخصی از قیمت معاملات انجام شده، قیمت تسویه محاسبه شده و سود و زیان کلیه معامله‌گران حاضر در معامله اعم از خریداران و فروشندگان، با توجه به قیمت تسویه آن روز به صورت روزانه محاسبه و به حساب‌شان واریز می گردد.
یعنی از حساب وجه تضمین معامله‌گرانی که متضرر شده‌اند برداشته و به حساب معامله‌گرانی که سود کرده‌اند واریز می شود؛ بدون نیاز به اجازه دارنده قرارداد.
بنابراین امکان این که یکی از طرفین قرارداد در زمان سررسید به تعهد خود عمل نکند وجود ندارد چون با تغییرات قیمت در هر روز سود یا زیان وی تسویه خواهد شد.
نحوه محاسبه قیمت تسویه
قیمت تسویه روزانه، میانگین قیمت معاملات انجام شده، طی نیم ساعت پایانی آخرین جلسه معاملاتی در طی آن روز است.
چنانچه حجم معاملات انجام شده در نیم ساعت پایانی کمتر از 20 درصد حجم معاملات آن روز باشد، قیمت تسویه بر اساس میانگین قیمت معاملات انجام شده طی 1 ساعت پایانی آخرین جلسه معاملاتی محاسبه می شود.
اگر حجم معاملات در یک ساعت پایانی کمتر از 20 درصد حجم کل معاملات آن روز باشد، محاسبه قیمت تسویه بر اساس میانگین کل قیمت معاملات انجام شده در آن روز محاسبه می شود.
خریدار بازار آتی، دارایی را با چه قیمتی تحویل می‌گیرد؟
تسویه قراردادهای آتی با قیمت تسویه روز آخر، سوالی را در ذهن معامله‌گران ایجاد می‌کند: اینکه چرا در روز تحویل، خریدار و فروشنده باید بر اساس قیمت تسویه و نه قیمت از قبل تعیین شده قراردادشان را تسویه کنند؟ در ادامه به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
همانطور که گفتیم، فلسفه شکل‌گیری قراردادهای آتی این است که خریدار و فروشنده بتوانند کالایی را برای آینده با قیمت مشخص معامله کنند.
در واقع خریداری که نگران گران شدن قیمت کالایی در آینده است و اکنون امکان خرید آن را ندارد، می‌تواند کالا را از طریق قراردادهای آتی با قیمتی که از الان مشخص می‌کند و بدون پرداخت کل ارزش قرارداد، خریداری کند.
از سوی دیگر، فروشندگانی که نگران کاهش قیمت کالا در آینده هستند، می‌توانند با اخذ موقعیت فروش در قراردادهای آتی، قیمت فروش خود را برای آینده مشخص کنند. به این ترتیب خریدار و فروشنده، ریسک نوسانات قیمت را پوشش می‌دهند.
به عنوان مثال، اگر معامله‌گری در بازار آتی، یک موقعیت خرید با قیمت 14000 تومان در قرارداد زعفران تحویل دی اخذ کند، یعنی قیمت خرید زعفران را برای دی ماه از الان روی قیمت 14000 تومان مشخص و تثبیت کرده است.
در نتیجه در صورت رشد قیمت‌ها در دی ماه، وی هر گرم زعفران را با قیمت اخذ موقعیت خرید (14000 تومان) تحویل می‌گیرد. با این حال اگر قیمت تسویه قرارداد زعفران دی ماه در روز تحویل برابر با 16000 تومان شود، خریدار هنگام تسویه قرارداد خود، باید به ازای هر گرم زعفران 2000 تومان بیشتر از قیمت اخذ موقعیت خرید پرداخت کند.
دقیقا این اختلاف قیمت 2000 تومانی به ازای هر گرم زعفران، محل ایجاد شبهه در ذهن معامله‌گران است. این اختلاف قیمت بین قیمت خرید قرارداد آتی و قیمت تسویه روز آخر، ناشی از تعدیلات روزانه حساب عملیاتی است.
در واقع اختلاف قیمت مذکور در قالب سود در نتیجه تسویه حساب روزانه، به حساب عملیاتی خریدار واریز شده است و در روز سررسید، این سودها از حساب خریدار به حساب فروشنده بازگرداننده می‌شود. به این ترتیب قیمت خرید هر گرم زعفران برای خریدار همان 14000 تومان می‌شود.
در ادامه نحوه عملکرد تسویه حساب روزانه را با یک مثال بررسی می‌کنیم.
تسویه حساب روزانه چگونه انجام می‌شود؟
همانطور قبل‌تر هم گفتیم؛ در بازار آتی، به دلیل ماهیت تعهدی قرارداد، از خریدار و فروشنده مبلغی تحت عنوان وجه تضمین دریافت شده و در حساب عملیاتی بلوکه می‌شود.
برای اطمینان از انجام تعهد هر دو طرف در روز سررسید، تسویه حساب روزانه از سوی بورس صورت می‌گیرد. در ادامه با ذکر یک مثال، تغییر و تحولات موجودی حساب عملیاتی بر اساس تسویه روزانه را شرح می‌دهیم.
فرض کنید یک مشتری، یک قرارداد آتی زعفران به قیمت هر گرم 6000 تومان خریداری می‌کند. نحوه محاسبه سود و زیان او در طی سه روز بعدی به صورت زیر است (اندازه قرارداد آتی زعفران 100 گرم می‌باشد و برای سادگی کارمزد معاملات صفر فرض شده‌است).
سخن پایانی
قراردادهای آتی جهت پوشش نوسانات قیمتی در بازار بورس ایجاد شده‌اند.
در واقع در این نوع معاملات، خریداران و فروشندگان واقعی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت و مشخص کردن قیمت خرید یا فروش دارایی در آینده، اقدام به معامله در بازار قراردادهای آتی می‌کنند.
در این قراردادها، موضوعی به نام قیمت تسویه وجود دارد که از آن برای ایجاد اعتماد بین طرفین معامله استفاده می‌شود. در این مقاله از مجله بورسینس، به بررسی این مفهوم و ذکر مثال‌های جهت ساده‌سازی مطلب پرداختیم. امیدواریم که این مقاله مورد توجه شما قرار گیرد.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: