روبل؛ واحد پول روسیه

ممکن است برای بسیاری از افراد جالب باشد که بدانند واحد پول روسیه چیست و چه پیشینه و اهمیتی دارد. 

زمانی که صحبت از واحد پول «روبل» می‌شود، اولین کشوری که به ذهن ما می‌رسد روسیه است. کشور روسیه یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.

روسیه که سابقه تاریخی شوروی به عنوان یکی از دو قطب بزرگ و مهم دنیای دوقطبی قرن گذشته را با خود یدک می‌کشد، اقتصاد پویا و متکی به نفسی دارد. همین اقتصاد پویا به‌ویژه در چند دهه گذشته، باعث شده تا در طول سال‌ها، ارزش پول ملی روسیه یعنی روبل، افزایش پیدا کند.

واحد پول روسیه امروزه به دلیل کشمکش‌های سیاسی بین روسیه و آمریکا با افت ارزش در مقابل دلار مواجه است. با این‌حال دولت و حکومت روسیه در تلاش است تا با ارائه برخی راهکارها و حذف دلار در مبادلات مختلف، ارزش روبل را مستقل از ارزش دلار کند.

به‌خصوص پس از تجاوز روسیه به خاک اوکراین، کشورهای غربی تحریم‌های شدیدی علیه روسیه وضع کردند که اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار داد و در نتیجه به واحد پول روسیه آسیب زد. روسیه از محل صادرات نفت و گاز و محصولات کشاورزی محدود شد و پس از آن، اقدام به فروش با تخفیف نفت خود به کشور چین کرد.

در ادامه این مطلب به طور گسترده به این می‌پردازیم که واحد پول روسیه چیست و چه تاریخچه‌ای دارد.

تاریخچه روبل؛ واحد پول روسیه

حال ببینیم که واحد پول روسیه چیست. واحد پول این کشور «روبل» نام دارد. قدمت روبل به زمان حکومت شوروی بر مناطق گسترده‌تری نسبت به روسیه فعلی بازمی‌گردد. در سال 1919 یعنی نزدیک به یک قرن پیش، اولین روبل در تاریخ صادر و روانه بازار شد.

روبل ابتدایی به نوعی یک اعتبارنامه یا چک بود که مبلغ 100 روبل بر روی آن حک شده بود. شاید بتوان روبل عرضه‌شده در سال 1919 را همانند سفته امروزی تصور کرد؛ هرچند که تفاوت‌هایی هم داشته است.

روبل اولیه در واقع هیچ پشتوانه‌ای نداشته و به همین علت نمی‌توان آن را به عنوان واحد پول روسیه آن زمان، یعنی شوروی سابق به شمار آورد. با این حال، از این اسکناس به‌عنوان قدیمی‌ترین روبل نام برده می‌شود.

حکومت شوروی تا سال‌ها پس از انتشار این روبل اعتباری، تصمیمی برای رسیدن به یک ارز واحد با ارزش مستقل نداشت. تلاش‌های اساتید اقتصاد در آن زمان باعث شد تا کم‌کم کمیته‌ای برای شکل‌گیری ارز اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شود.

در سال 1961 اولین ارز روبل به عنوان واحد پولی شوروی که ارزش مستقلی را بر اساس طلای موجود در خزانه به خود اختصاص داده بود، به دست مردم رسید.

تا سال 1991 که سال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود، روبل شوروی با تغییرات اندک به حیات خود ادامه داد و تنها چند اسکناس جدید به آن اضافه شد.

پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 میلادی، سردمداران وقت روسیه تصمیم گرفتند که نام روبل را تغییر نداده و تنها اسکناس‌های این واحد پولی را تغییر دهند. در واقع پس از شکل‌گیری فدراسیون روسیه، روبل شوروی به روبل فدراسیون روسیه تبدیل شد.

بین سال‌های 1992 تا 1995 چند نوع روبل روسیه چاپ شد و به دست مردم رسید. البته در آن زمان به دلیل وجود تورم بسیار شدید در کشور روسیه، صفرهای حک‌شده بر کالاها، حاکی از ارزش پایین روبل روسیه بود. این موضوع جنبه چندان مناسبی بین مردم روسیه و مجامع بین‌المللی نداشت.

مطالب مرتبط:

• چرا پول بی‌ارزش می‌شود؟
• تاثیرات تورم در اقتصاد و کسب و کارها چیست؟

در نهایت در سال 1996 این تصمیم گرفته شد که واحد جدید پول روسیه با حذف 3 صفر و باز به همان نام روبل، به حیات خود ادامه دهد.

در واقع روبل جدید روسیه که در سال 1996 رونمایی شد، ارزشی برابر با 1000 روبل قدیمی داشت.

هرچند پیش‌بینی می‌شد که روبل جدید بتواند مشکلات ایجادشده را برطرف کند، با این حال به دلیل بحران اقتصادی 1998، ارزش روبل باز با افت بسیار شدید مواجه شد. هرچند این بحران اقتصادی به مرور زمان مهار شد.

در سال‌های ابتدایی قرن 21 و به دلیل تلاش‌های دولت و حکومت روسیه، ارزش روبل به‌شدت افزایش پیدا کرد. هرچند کشمکش‌های سیاسی در چند سال اخیر دوباره باعث افت ارزش واحد پول روسیه شده است.

بیشتر بخوانید: جهان اول چیست؟ مقایسه آن با جهان دوم و سوم

نام‌گذاری واحد پول روسیه؛ روبل

ریشه نام‌گذاری پول روسیه چیست و چرا به آن «روبل» گفته می‌شود؟

یکی از بحث‌انگیزترین موارد درباره روبل، نام‌گذاری این واحد پول روسیه است. به طور کلی، 4 نوع تحلیل از طرف تاریخ‌دانان و زبان‌شناسان وجود دارد که هر کدام به پیدایش کلمه روبل اشاره دارند.

در تحلیل اول از ریشه‌شناسی کلمه روبل، گفته می‌شود که این کلمه، از فعلی به معنای بریدن نشئت می‌گیرد و تلفظ آن به زبان روسی روبیت است.

گفته می‌شود در گذشته نوعی سکه نقره‌ای کشیده به نام گریونا در منطقه‌ای از روسیه رواج داشته که برای تقسیم کردن، آن را می‌بریدند. به برش‌های ایجاد شده از آن واحد پولی، روبل یعنی بریدنی گفته می‌شده است. برخی معتقدند که ریشه روبل دقیقاً از این سکه‌های نقره‌ای بریده شده به واحد پول شوروی و سپس روسیه رسیده است.

عده‌ای دیگر نام روبل را نه به قطعات بریده‌شده از گریونا، بلکه به خطوط ایجادشده روی آن نسبت می‌دهند. به این خطوط روبتس گفته می‌شده و به نظر می‌رسد که احتمالاً روبل از این تقسیم‌بندی گرفته شده باشد.

با توجه به این که زمانی تجار هندی به روسیه رفت‌وآمد داشته‌اند، روایت سوم از اسم‌گذاری روبل، به این تجار بازمی‌گردد. برخی معتقدند که روبل برگرفته از واحد پول هند یعنی روپیه است. روپیه که خود به معنای پول نقره‌ای است، با توجه به رفت‌وآمد زیاد تجار هندی وارد روسیه شده و به‌مرور، روس‌ها هم ضرب سکه را یاد گرفته‌اند.

روایت چهارم برای نام‌گذاری واحد پول روسیه، به ارتباط روس‌ها با اعراب برمی‌گردد. برخی معتقدند که روبل در واقع همان گریونا است که به دلیل نبودن حرف «گ» در زبان عربی به روبل تبدیل شده است. در قرن 13 میلادی رابطه تجاری بین اعراب و روس‌ها افزایش پیدا کرده بود و در آن زمان، نام روبل به جای گریونا جایگزین شده تا اعراب برای نوشتن و تلفظ آن راحت باشند. در این نسخه، در واقع روبل همان عبارت تغییریافته ربع یا یک‌چهارم است.

در هر صورت فرقی نمی‌کند که نام روبل برگرفته از کدام‌یک از موارد چهارگانه بالا باشد؛ آنچه مشخص است این است که روبل، به احتمال زیاد برگرفته از گریونا یا روپیه هند است و توانسته جایگاه خود را به‌عنوان واحد پول شوروی و سپس واحد پول روسیه تثبیت کند.

نماد روبل

جالب است بدانید که تا سال 2006، روبل روسیه دارای هیچ علامت اختصاری یا گرافیکی نبوده است.

این یکی از مهم‌ترین ضعف‌های ارز روبل روسیه به‌حساب می‌آمد که به عرضه آن به عنوان یک ارز بین‌المللی لطمه می‌زد.

در سال 2006 مسئولان بانک مرکزی روسیه تصمیم گرفتند که برای ارز روبل، علامت اختصاری و گرافیکی ایجاد کنند تا همانند دلار و یورو، قابلیت عرضه در بازارهای جهانی را داشته باشد. استفاده از نشان گرافیکی برای ارز روبل کمک می‌کرد تا در مراودات تجاری بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرد.

به همین علت بانک مرکزی فدراسیون روسیه تلاش کرد تا با برگزاری یک مسابقه طراحی، به نشان مشخصی برای روبل دست پیدا کند. نزدیک به 7 سال، هزاران طراح روس و غیر روس در این مسابقه شرکت کردند.

در سال 2013 بالاخره نماد روبل توسط بانک مرکزی روسیه برگزیده شد. این نماد به صورت تصویر زیر تایید شد و هم‌اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع روبل؛ واحد پول روسیه

در گذشته انواع مختلفی از روبل روسیه عرضه شده است اما در حال حاضر 7 نوع اسکناس و 8 مدل سکه در روسیه رایج است.

البته سکه‌ها به‌صورت واحد کوچک‌تر روبل یعنی کوپک هم عرضه شده‌اند. هر 100 کوپک برابر یک روبل است و همچنان این واحد پولی رواج دارد.

بیشت بخوانید: نگاهی همه‌جانبه به نظام پولی و ارزی در جهان

در ادامه با برخی از اسکناس‌های روبل رایج و غیر رایج در روسیه و همچنین سکه‌ها آشنا خواهیم شد.

اسکناس 5 روبل روسیه

کوچک‌ترین اسکناس روبل، اسکناس 5 روبل است. ابعاد این اسکناس نسبت به دیگر اسکناس‌های چاپ‌شده کمتر بوده و تقریباً از گردش خارج شده است.

اسکناس 5 روبل روسیه سبزرنگ بوده و تصویر رو و پشت این اسکناس مربوط به بناهای تاریخی در نووگورود است.

تصویر چاپ‌شده روی اسکناس مربوط به بنای هزاره روسیه و کلیسای سنت سوفیا است که در ولیکی نووگورود قرار گرفته است.

تصویر پشت این اسکناس هم مربوط به دیوار قلعه کرملین نووگورود است. این اسکناس اولین بار در سال 1997 به چاپ رسید و در 1 ژانویه 1998 در اختیار عموم مردم قرار گرفت.

اسکناس 10 روبل روسیه

به طور کلی رنگ سبز یکی از رنگ‌های پرکاربرد در تعداد زیادی از اسکناس‌های روبل است. اسکناس 10 روبل روسیه که در حال حاضر از گردش خارج‌شده، سبز و قهوه‌ای تیره است. البته رنگ سبز آن با رنگ سبز 5 روبل متفاوت بوده و قابل تمایز است. این اسکناس از ژانویه سال 2010 منتشر نشده و به‌ندرت استفاده می‌شود.

اسکناس 10 روبل تا 500 روبل همگی ابعاد یکسانی دارند. ابعاد 150 در 65 میلی‌متر به صورت استاندارد برای این اسکناس‌های روبل انتخاب شده است. هرچند برای اولین بار اسکناس 10 روبل در 1997 چاپ شده اما در سال 2001 و 2004 هم دوباره به چاپ رسیده است.

تصویر روی اسکناس 10 روبل مربوط به دو اثر تاریخی یعنی پل کومنالنی و کلیسای پرسکوا پیاتنیتسا است.

تصویر پشت این اسکناس هم مربوط به سد کراسنویارسک در کشور روسیه است.

اسکناس 50 روبل روسیه

تصاویر حک‌شده بر روی اسکناس 50 روبل روسیه، مربوط به شهر سن‌پترزبورگ است.

روی این اسکناس از ستون نوک‌دار در پس‌زمینه و دژ پتروپالوفسکی استفاده شده و پشت آن هم ساختمان قدیمی بورس اوراق بهادار در سن‌پترزبورگ به همراه ستون‌های شاخک‌دار قرار دارد.

ابعاد اسکناس 50 روبل همانند 10 روبل بوده اما رنگ آن به‌صورت آبی و بنفش در نظر گرفته شده است.

این اسکناس اولین بار در سال 1997 چاپ‌شده و در 1 ژانویه 1998 به دست مردم روسیه رسیده است. با این حال در سال 2001 و 2004 هم دوباره چاپ و منتشر شده است.

اسکناس 100 روبل روسیه

اسکناس 100 روبل به دو صورت و با رنگ‌های قهوه‌ای و سبز کبود به چاپ رسیده است.

این اسکناس هم از سری اسکناس‌هایی است که هم ابعاد 150 در 65 میلی‌متری دارد و هم برای اولین بار در سال 1997 به چاپ رسیده و دوباره در سال 2001 و 2004 زیر چاپ رفته است.

تصاویر نقش بسته بر پشت و روی اسکناس 100 روبل روسیه، مربوط به پایتخت این کشور یعنی مسکو و هر دو مربوط به تالار بولشوی است. تصویر روی 100 روبل مربوط به ارابه‌ای است که در سردر تالار بولشوی مسکو قرار دارد و تصویر پشت مربوط به نمای کلی این تالار است.

در سال 2022 شکل جدیدی از اسکناس 100 روبل به چاپ رسید. ابعاد این اسکناس هم مشابه نوع قدیمی‌تر آن است.

اسکناس 200 روبل روسیه

200 روبل از جدیدترین اسکناس‌های روبل است که به چاپ رسیده و در بانک‌های این کشور توزیع شده است.

سال 2017 اولین سری از اسکناس 200 روبل به چاپ رسید تا در 12 اکتبر 2017 در بانک‌ها عرضه شود. تا پیش از این هیچ اسکناسی با ارزش 200 روبل به چاپ نرسیده بود.

اسکناس 200 روبل سبزرنگ است و از طیف‌های مختلفی از رنگ سبز را شامل می‌شود. ابعاد آن نیز همانند 100 و 500 روبل در نظر گرفته شده است.

تصویر نقش بسته بر روی این اسکناس به نوعی جنبه سیاسی دارد. روی اسکناس 200 روبل مربوط به شهری بندری در نزدیکی کریمه است که به صورت خودمختار اداره می‌شود و سواستوپول نام دارد. همچنین نمای پشت این اسکناس هم به محوطه‌ای باستانی در کریمه به نام خرسونسوس تعلق دارد. هر دو این تصاویر به نوعی مربوط به مناطقی هستند که بین روسیه و اوکراین اختلافاتی بر سر آن‌ها وجود دارد.

اسکناس 500 روبل روسیه

از 1 ژانویه 1998، اسکناس 500 روبل عرضه شد. البته با توجه به اینکه این نوع اسکناس رواج زیادی پیدا کرد، دوباره در سال‌های 2001، 2004 و 2010، یعنی 3 مرتبه دیگر به چاپ رسید.

در واقع اسکناس 500 روبل از رایج‌ترین اسکناس‌های روسیه محسوب می‌شود که تعداد بالایی از آن در دست مردم قرار دارد.

رنگ اصلی این اسکناس را بنفش تیره و آبی تشکیل می‌دهند. تصویر چاپ‌شده بر روی اسکناس 500 روبل روسیه، ترکیبی از سه تصویر بنای یادبود پیتر بزرگ، کشتی دریانوردی سدوف و همچنین بندر آرخانگلسک است. تصویر پشت این اسکناس نیز به صومعه اسلووتسکی اختصاص دارد.

اسکناس 1000 روبل روسیه

از دیگر اسکناس‌های جدید روسیه که در ابتدای قرن 21 به دست مردم رسید، 1000 روبل روسیه است.

این اولین اسکناس با ابعاد جدید بود. ابعاد 157 در 69 میلی‌متر که چند میلی‌متری نسبت به اسکناس‌های قبلی بزرگ‌تر شده بود، باعث خاص شدن این اسکناس روبل شد. اولین بار در 1 ژانویه 2001 این اسکناس عرضه شد.

تصاویر نقش بسته بر رو و پشت 1000 روبل، مربوط به شهر یاروسلاول است. در روی این اسکناس رایج در روسیه بنای یادبود یاروسلاو نخست و چپل بانوی کازان که در شهر یاروسلاول قرار دارد نقش بسته است. تصویر پشت اسکناس 1000 روبل هم به کلیسای سنت جان باپتیست اختصاص دارد.

اسکناس 2000 روبل؛ واحد پول روسیه

هم‌زمان با اسکناس 200 روبل، از اسکناس 2000 روبل هم رونمایی شد. تصاویر نقش‌بسته بر این اسکناس جدید که در 12 اکتبر 2017 در روسیه عرضه شد، مربوط به توانمندی‌های جدید کشور روسیه می‌شود.

تصویر روی این اسکناس به پل کابلی روسکی اختصاص دارد که در آن از فناوری‌های پیچیده و معماری خارق‌العاده‌ای استفاده شده است. تصویر پشت این اسکناس هم به پایگاه فضایی وستوچنی تعلق دارد.

رنگ قالب در این اسکناس، آبی است؛ رنگ جذابی که این اسکناس را از اسکناس‌های قبلی روبل متمایز می‌کند.

ابعاد این اسکناس هم مانند 100 روبل تعبیه شده تا تفاوت محسوسی با دیگر اسکناس‌های کم‌ارزش‌تر داشته باشد.

اسکناس 5000 روبل روسیه

باارزش‌ترین اسکناس چاپ‌شده ارز روبل، 5000 روبل است.

این اسکناس اولین بار در ژوئن 2006 در بانک مرکزی فدراسیون روسیه عرضه شد. این اسکناس ارزش نسبتاً بالایی داشته و در زمان عرضه، 5 برابر ارزشمندترین اسکناس موجود یعنی 1000 روبل بوده است.

تصاویر نقش‌بسته بر روی این اسکناس مربوط به شهر خاباروفسک است. تصویر روی اسکناس 5000 روبل مربوط به بنای یادبود نیکلای موراویوو امنوسکی و تصویر پشت آن پل شهر خاباروفسک را نشان می‌دهد.

رنگ غالب در این اسکناس نارنجی و قرمز بوده و ابعاد آن همانند دو اسکناس 1000 و 2000 روبل در نظر گرفته شده است.

سکه‌های روبل؛ واحد پول روسیه

همان‌طور که گفته شد، سکه‌های رایج زیادی در روسیه در جریان است. رایج‌ترین سکه‌ها 50 کوپک (نیم روبل)، 1 روبل، 2 روبل، 5 روبل و 10 روبل است. سکه‌های کوپک در حال حاضر کمتر به کار گرفته می‌شوند؛ چرا که ارزش زیادی ندارند.

البته استفاده از کارت‌های اعتباری برای پرداخت هم باعث شده است که کاربرد این سکه‌ها کمتر از گذشته نیز شود.

چند نکته در مورد واحد پول روسیه

شاید جالب باشد که بدانید ارز روبل علاوه بر روسیه در 2 کشور دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آبخاز و اوستیای جنوبی از روبل به‌عنوان ارز رایج در کشور خود استفاده می‌کنند. این دو کشور که زمانی به‌عنوان کشورهایی از خاک شوروی شناخته می‌شدند، امروزه، پس از استقلال همچنان از نظر واحد پولی به روسیه وابسته هستند.

در سال 2013، روبل روسیه به‌عنوان دوازدهمین ارز با ارزش از نظر توزیع ارز در چرخش بازار جهانی ارز شناخته شده است.

در صدر این لیست ابتدا دلار آمریکا و سپس یورو و ین ژاپن قرار گرفته‌اند. با این که متاسفانه این لیست به‌روز نشده، به نظر می‌رسد که روبل روسیه در طول این سال‌ها توانسته باشد رتبه خود را ارتقاء دهد.

تاکنون 2 مدل اسکناس 100 روبل به‌صورت یادبود در سال‌های 2013 و 2015 به چاپ رسیده است. یکی از این اسکناس‌ها مربوط به المپیک زمستانی و دیگری مربوط یادبود کشتی‌های غرق‌شده در خلیج سواستوپول بوده‌اند.

ارزش روبل روسیه در برابر دلار آمریکا در چند سال گذشته به‌شدت افت پیدا کرده است. هرچند تا سال 2014 هر دلار آمریکا معادل 35 روبل روسیه بود، در سال‌های اخیر هر دلار آمریکا بین 50 تا 70 روبل بوده است که نشان از کاهش ارزش پول ملی روسیه در برابر دلار دارد.

بیشتر بخوانید: شاخص دلار (USDX) چیست و از چه مواردی تاثیر می‌پذیرد؟

سوالات متداول

جمع‌بندی

واحد پول روسیه دارای حدود یک قرن سابقه است. روبل راه دور و درازی را طی کرده و پس از روی کار آمدن و سپس فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همچنان در کشور روسیه امروزی به حیات خود ادامه داده است.

این ارز از پول‌های قدرتمند جهان محسوب می‌شد که در سال‌های اخیر دچار افت ارزش شده است. واحد پول روسیه در قالب چندین نوع اسکناس و سکه عرضه می‌شود و توسط مورد استفاده قرار می‌گیرد.