جهان اول کجاست؟ مقایسه آن با جهان دوم و سوم

جهان اول (به انگلیسی فرست ورلد 1st World) عبارت و اصطلاحی است که در طول جنگ سرد و در دهه 1950 به وجود آمد.

منظور از این عبارت، کشورهایی بودند که با ایالات متحده و سایر کشورهای غربی، برای مبارزه و مخالفت با اتحاد جماهیر شورویِ آن زمان و متحدان‌اش، متحد شوند.

از زمان فروپاشی شوروی در سال 1991، معنی عبارت «جهان اول» تغییر کرده است. در حال حاضر به کشورهایی جهان اول گفته می‌شود که توسعه‌یافته و صنعتی باشند.

مروری بر نکات مهم

• ریشه عبارت «جهان اول» به کشورهایی برمی‌گردد که برای مخالفت با شوروی سابق، با آمریکا و بقیه کشورهای غربی متحد شده بودند.
• این کشورها، اغلب با ویژگی‌هایی از قبیل رفاه، دموکراسی و ثبات سیاسی و اقتصادی شناخته می‌شوند.
• نرخ بالای سواد، آزادی کسب‌وکارها و حاکمیت قانون، ویژگی‌های مشترک کشورهای جهان اول هستند.
• بعضی از منتقدان می‌گویند تقسیم کشورها به سه جهان مختلف، نشان‌دهنده یک نگاه کهنه و عقب‌افتاده است.
• جهان اول، دوم و سوم یک عبارت منسوخ محسوب می‌شود. گاهی برخی از افراد از جهان سوم برای اشاره به کشورهای «توسعه نیافته»، «کم توسعه» استفاده می‌کنند.
• در حال حاضر دسته بندی غالب، به این شکل است: کشورهای توسعه یافته (Developed countries) مانند آمریکا، کانادا، انگلیس، استرالیا و… کشورهای در حال توسعه (Developing countries) مانند ایران، ترکیه، عربستان، روسیه، برزیل، هند و… کشورهای با کمترین توسعه (Least developed) مانند افغانستان و اغلب کشورهای آفریقایی.
• طبق اطلاعات سایت ویکی‌پدیا، ایران جزء کشورهای در حال توسعه (Developing country) است.

درک بیشتر جهان اول

مفاهیم «جهان اول»، «جهان دوم» و «جهان سوم» یک دسته‌بندی تاریخی و منسوخ هستند که در دوران جنگ سرد (پس از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱) بر اساس همسویی سیاسی و ایدئولوژیک کشورها ایجاد شدند.

توجه: این اصطلاحات امروزه دیگر معیار اصلی برای تقسیم‌بندی کشورها نیستند و دسته‌بندی‌های جدیدتری مانند کشورهای توسعه‌یافته، در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته بر اساس شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی (مانند تولید ناخالص داخلی، امید به زندگی و سطح سواد) رایج‌ترند.

در جدول زیر، جزئیات مربوط به این سه “جهان” و ویژگی‌های اصلی آن‌ها در دوران جنگ سرد آورده شده است:

به روش‌های مختلفی می‌توان این کشورها را تعریف کرد.

برای مثال ممکن است یک کشور جهان اولی به عنوان کشوری تعریف شود که متحد کشورهای غربی بوده یا با آن‌ها روابط دوستانه دارد. یا ممکن است تعریفی کشورهای نیم‌کره شمالی را در بر بگیرد. این کشورها از نظر صنعتی قوی‌اند، نرخ فقر پایینی دارند و از دسترسی بالایی به منابع و زیرساخت‌های مدرن برخوردارند.

معیارهای سنجش مختلفی برای تعریف کشورهای 1st World به کار می‌روند؛ از جمله تولید ناخالص داخلی (gross domestic product) یا GDP، تولید ناخالص ملی (gross national product) یا GNP، میزان مرگ‌ومیر و نرخ سواد.

برای تعیین این که کشوری در دسته کشورهای جهان اول قرار می‌گیرد یا نه، ممکن است از شاخص توسعه انسانی (Human Development Index) هم استفاده شود.

از نظر اقتصادی، کشورهای جهان اول دارای ارزهای پایدار و بازارهای مالی قدرتمندی هستند؛ این ویژگی‌ها باعث می‌شود که این کشورها، برای سرمایه‌گذاران تمام جهان انتخاب جذابی باشند.

ممکن است که این کشورها به طور کامل و خالص سرمایه‌داری نباشند اما اصولاً اقتصاد آن‌ها به سمت بازار آزاد، آزادی کسب‌وکارها و مالکیت خصوصی متمایل است.

یک نکته کوتاه و سریع: در جریان جنگ سرد و ائتلاف بین کشورهای مختلف، کشورهای آمریکا، اروپای غربی و متحدان‌شان به عنوان جهان اول شناخته شدند.

کشورهای جهان دوم شامل کشورهایی بود که بلوک کمونیسم نامیده می‌شدند؛ شامل اتحاد جماهیر شوروی، چین، کوبا و سایر کشورهای دوست و متحد.

کشورهای باقی‌مانده که جزو هیچ یک از این دو گروه نبودند، در دسته جهان سوم قرار گرفتند. بیشتر آفریقا، آسیا، خاورمیانه و آمریکای لاتین در این دسته محسوب می‌شدند.

اگرچه این تعریف، بسیاری از کشورهایی که ثبات اقتصادی دارند را هم در بر می‌گیرد که با تعریف پذیرفته‌شده فعلی از کشورهای جهان سوم هم‌خوانی ندارد.

لیست کشورهای توسعه یافته

دسته‌بندی کشورهای جهان به «توسعه‌یافته» و «در حال توسعه» بر اساس معیارهای جامعی انجام می‌شود که مهم‌ترین آنها شاخص توسعه انسانی (HDI) است که توسط برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) محاسبه می‌شود.

کشورهایی که در این شاخص نمرهٔ بالایی (معمولاً بالای ۰.۸۰۰) کسب می‌کنند، به عنوان کشورهای با توسعه انسانی بسیار بالا (Very High Human Development) یا کشورهای توسعه‌یافته شناخته می‌شوند.

جدول کشورهای توسعه‌یافته (بر اساس شاخص توسعه انسانی)

معیار کلیدی: شاخص توسعه انسانی (HDI)

برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) برای سنجش سطح توسعه‌یافتگی کشورها، شاخص توسعه انسانی (HDI) را به کار می‌گیرد. این شاخص سه بعد اساسی توسعه انسانی را اندازه‌گیری می‌کند:

1. زندگی طولانی و سالم: که با معیار امید به زندگی هنگام تولد سنجیده می‌شود.
2. دانش (آموزش): که با معیار میانگین سال‌های تحصیل بزرگسالان و سال‌های مورد انتظار تحصیل کودکان در سن مدرسه سنجیده می‌شود.
3. استاندارد زندگی مناسب: که با معیار سرانه درآمد ناخالص ملی (GNI per capita) بر اساس قدرت خرید تعدیل شده (PPP) سنجیده می‌شود.

انتقاد از نام‌گذاری جهان اول

بر سر استفاده از عبارت جهان اول یا 1st world برای توصیف کشورهای مدرن و دموکراتیک در مقایسه با کشورهای در حال توسعه و آن‌هایی که رژیم سیاسی‌شان با کشورهای غربی متحد نیست، بحث و مشاجره است.

استفاده از این عبارت می‌تواند به خاطر تمایل به رتبه‌بندی کشورها و اولویت دادن به برخی از آن‌ها بر اساس اهمیت ژئوپولیتیک‌شان باشد.

چنین کاری می‌تواند باعث ایجاد تنش و تفرقه در روابط بین‌الملل شود؛ خصوصاً وقتی کشورهای در حال توسعه بخواهند با کشورهای جهان اول وارد مذاکره شوند یا از جامعه بین‌المللی برای حمایت از اهداف خود درخواست کمک کنند.

فشار این کشورها برای سیاست‌های بین‌المللی، به خصوص سیاست‌های اقتصادی که به نفع صنعت و تجارت‌شان باشد و ثروت و ثبات آن‌ها را بهبود بخشد، اتفاق غیر معمولی نیست.

نام‌گذاری یک کشور به عنوان جهان اول، لزوماً به این معنا نیست که آن کشور  به امکانات و منابع مورد تقاضا دسترسی محلی دارد.

برای مثال، تولید نفت در بسیاری از کشورهایی که از نظر تاریخی جزو این کشورها محسوب نمی‌شوند، از صنایع اصلی و اساسی است.

مثلاٌ برزیل بخش قابل توجهی از عرضه جهانی نفت را در کنار اشکال دیگر تولید، تامین می‌کند اما با این حال، بیش از این که یک کشور جهان اول محسوب شود، به عنوان یک کشور صنعتی و در حال توسعه شناخته می‌شود.

نکته مهم: امروزه استفاده از عبارت‌های «کشورهای توسعه‌یافته» یا «کشورهای صنعتی» به جای عنوان «کشورهای جهان اول» ترجیح داده می‌شود.

مدل منسوخ‌شده

بحثی وجود دارد که می‌گوید تقسیم‌بندی کشورهای مختلف به جهان‌های اول، دوم و سوم، از یک نگاه کهنه، عقب‌افتاده و منسوخ‌شده سرچشمه می‌گیرد.

این کشورها نه دچار فقر شدیدند و نه ثروت بسیار زیادی دارند، اما حاکمیت قانون و دموکراسی، ویژگی‌های مهم آن‌ها هستند. برخلاف عقل است که چنین کشورهایی را با عبارت تحقیرآمیز جهان سوم توصیف کنیم. برزیل و هند، نمونه‌هایی از این دسته کشورها هستند.

تعریف اصلی جهان اول به عنوان کشوری که متحد آمریکاست، باعث طبقه‌بندی این کشورها به عنوان کشورهای مرفه و پیشرفته شده است.

برای مثال، کشور عربستان سعودی که از منابع سرشار نفتی برخوردار است، درآمد سرانه بالاتری از کشور ترکیه دارد اما از نظر فنی هنوز در دسته کشورهای جهان دوم یا سوم قرار می‌گیرد یا دست‌کم، نام‌گذاری 1st World را زیر سوال می‌برد.

مسئله بعدی، مشکل روبه‌رشد نابرابری ثروت است.

درآمد سرانه بالای کشورهای جهان اول، اغلب باعث می‌شود که افراد به اشتباه بیفتند و توزیع بسیار نابرابر ثروت در این کشورها را نبینند.

با این حال چندین مورد از این کشورها دارای مناطق بسیار فقیری هستند که وضعیت آن‌ها با اوضاع کشورهای در حال توسعه قابل مقایسه است.

برای مثال، ساکنان آپالاچیا (Appalachia) و سایر مناطق روستایی در آمریکا، از منابع و امکانات لازم برای حداقل سطح زندگی محروم‌اند. حتی بخش‌هایی از شهرهای بزرگ مثل قسمت جنوبی شیکاگو هم در فقر به سر می‌برند.

چند توضیح خلاصه درباره این کشورها

در این بخش به مرور و ارائه توضیح خلاصه در پاسخ به چند سوال درباره جهان اول می‌پردازیم:

جهان اول چیست؟

بورسینس: با این که این مسئله بسیار ذهنی است، جهان اول شامل کشورهایی می‌شود که احتمالاً از این ویژگی‌ها برخوردارند:

• ثبات در دموکراسی
• استاندارد بالای زندگی
• اقتصاد سرمایه‌داری
• ثبات اقتصادی

معیارهای سنجش دیگری که برای تعیین این کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از: تولید ناخالص داخلی و نرخ سواد.

چرا عبارت جهان اول مشاجره‌انگیز است؟

1st World یک عبارت مشکل‌آفرین است؛ چرا که منسوخ و قدیمی شده است.

این اصطلاح، ابتدا در زمان جنگ سرد ابداع شد و به کشورهایی اشاره داشت که متحد آمریکا و مخالف شوروی و متحدان‌اش بودند. این کشورها بیشتر شامل سایر کشورهای غربی بودند.

از آنجا که شاخص‌های اقتصادی مورد استفاده برای تعریف جهان اول بسته به زاویه دیدشان متفاوت‌اند، این عبارت می‌تواند باعث برداشت مبهمی از وضعیت اقتصادی یک کشور شود. به عنوان نمونه با اینکه درآمد سرانه عربستان سعودی تقریباً با پرتغال برابر است، اغلب این کشور را در دسته کشورهای جهان دوم به حساب می‌آورند.

جهان دوم چیست؟

جهان دوم عبارت منسوخ‌شده‌ای است که شامل کشورهایی می‌شد که زمانی توسط شوروی کنترل می‌شدند.

کشورهای جهان دوم دارای اقتصادهایی با برنامه‌ریزی مرکزی و نظام حکمرانی تک‌حزبی بودند. استفاده از عبارت جهان دوم برای اشاره به کشورهای اتحاد جماهیر شوروی، در اوایل دهه 1990 و کمی پس از پایان جنگ سرد، به طور گسترده‌ای متوقف شد.

اما استفاده از اصطلاح جهان دوم کاربرد دیگری هم داشته است.

از اصطلاح جهان دوم برای اشاره به کشورهایی استفاده می‌شود که ثبات و توسعه‌یافتگی بیشتری از عبارت تحقیرآمیز کشورهای جهان سوم دارند و در عین حال از کشورهای جهان اول از نظر ثبات و توسعه‌یافتگی عقب‌تر هستند.

بر اساس این تعریف، نمونه‌های کشورهای جهان دوم شامل تقریباً تمام آمریکای جنوبی و لاتین، ترکیه، تایلند، آفریقای جنوبی و بسیاری از کشورهای دیگر می‌شود.

ممکن است بعضی کشورهای دیگر نیز بر اساس هر یک از تعریف‌ها در دسته کشورهای جهان دوم قرار بگیرند.

درک بیشتر جهان دوم

اگر بر اساس تعریف اول ببینیم، نمونه‌های کشورهای جهان دوم عبارت‌اند از: بلغارستان، جمهوری چک، مجارستان، لهستان، رومانی، روسیه و چین.

طبق تعریف دوم، تقریباً 100 کشور هستند که نه جزو کشورهای جهان اول (OECD) اند و نه در دسته کشورهای جهان سوم (کمتر توسعه‌یافته‌ها یا LDC) قرار می‌گیرند.

ممکن است که درون یک کشور، ویژگی‌های جهان اول و دوم، دوم و سوم یا اول و سوم به طور همزمان وجود داشته باشند.

برای مثال ممکن است بخش‌های بزرگ و کلان‌شهرهای یک کشور، ویژگی‌های جهان اول را از خود نشان دهند، در حالی که مناطق روستایی ویژگی‌های جهان سوم را داشته باشند.

برای نمونه می‌توان کشور چین را بررسی کرد. در شهرهای پکن و شانگهای چین ثروت بسیار زیادی وجود دارد؛ در حالی که مناطق غیرشهری آن همچنان در حال توسعه محسوب می‌شوند.

جهان سوم چیست؟

جهان سوم کجاست؟ جهان سوم عبارتی منسوخ است که برخی افراد آنرا عبارتی تحقیرآمیز می‌دانند.

جهان سوم به طور تاریخی برای توصیف کشورهایی استفاده می‌شد که از نظر اقتصادی در حال توسعه بودند.

امروزه استفاده از عبارت‌هایی مثل کشور در حال توسعه، کم‌توسعه‌یافته یا کشور با درآمد پایین یا متوسط (LMIC) به جای جهان سوم ترجیح داده می‌شود.

کشورهای در حال توسعه با دقت توسط صندوق بین‌المللی پول (International Monetary Fund) و بانک جهانی (World Bank) تحت نظر گرفته می‌شوند.

این سازمان‌ها تلاش می‌کنند که با هدف بهبود و توسعه جامع زیرساخت‌ها و سیستم‌های اقتصادی، کمک‌های جهانی فراهم کنند. هر دوی این سازمان‌ها از کشورهای در حال توسعه با عنوان کشورهای با درآمد کم یا کمتر از متوسط یاد می‌کنند.

کشورهای در حال توسعه یا LMIC می‌توانند هدف بسیاری از سرمایه‌گذارانی باشند که به دنبال کسب بازدهی‌های بالا از دل فرصت‌های ممکن برای رشد هستند. البته ریسک سرمایه‌گذاری در این کشورها هم نسبتاً بالاتر است.

با این که کشورهای در حال توسعه معمولاً با اقتصاد ضعیف‌شان شناخته می‌شوند، نوآوری و پیشرفت‌های صنعتی در این کشورها می‌تواند باعث پیشرفت‌های اساسی و قابل توجه در زمان کم شود.

تاریخچه جهان سوم

از نظر تاریخی، جهان سوم به کشورهایی گفته می‌شد که نه متحد آمریکا بودند و نه شوروی.

امروزه از آنجا که دیگر شوروی وجود ندارد، معنی این عبارت هم منسوخ شده است و این عنوان توسط بسیاری از افراد، توهین‌آمیز تلقی می‌شود.

آلفرد سووی (Alfred Sauvy) کسی بود که عبارت جهان سوم را در زمان جنگ سرد ابداع کرد. او یک جمعیت‌شناس، مردم‌شناس و مورخ فرانسوی بود.

سووی گروهی از کشورها را مشاهده کرد که بسیاری از آن‌ها قبلاً مستعمره بوده‌اند و ایدئولوژی سرمایه‌داری غربی یا سوسیالیسم شوروی در آن‌ها حاکم نیست.

او در مقاله‌ای در سال 1952 نوشت: «سه جهان، یک سیاره!».

فهرست کشورهای جهان سوم

تقسیم‌بندی جهانی تکامل یافته و نوع پیشین آن منسوخ و کهنه شده است.

یکی از شاخص‌هایی که امروزه برای تعیین کشورهای در حال توسعه وجود دارد، شاخص کشورهای در حال توسعه MSCI است. این شاخص شامل این کشورها می‌شود:

کرواسی، استونی، ایسلند، لیتوانی، قزاقستان، رومانی، صربستان، اسلوونی، کنیا، موریس، مراکش، نیجریه، تونس، بحرین، اردن، کویت، لبنان، عمان، بنگلادش، پاکستان، سری‌لانکا و ویتنام.

تعریف دیگری از کشورهای جهان سوم

سازمان تجارت جهانی تعریف دیگری از کشورهای در حال توسعه ارائه می‌کند. این سازمان، کشورها را به دو دسته در حال توسعه و توسعه‌نیافته تقسیم می‌کند.

تقسیم‌بندی سازمان تجارت جهانی با حقوق مشخصی برای کشورهایی همراه است که در وضعیت در حال توسعه قرار دارند. برای مثال، WTO به کشورهای در حال توسعه اجازه می‌دهد که پیش از اجرای توافقاتی که با هدف افزایش فرصت‌های تجاری و حمایت از زیرساخت‌ها ایجاد می‌شوند، دوره انتقال طولانی‌تری داشته باشند.

شاخص توسعه انسانی یا HDI، به عنوان یکی از شاخه‌های WTO، ابزار سنجش اقتصادی دیگری است که توسط سازمان ملل و برای ارزیابی میزان توسعه اجتماعی و اقتصادی کشورها توسعه داده شده است.

سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) و سازمان ملل، برای توصیف مجموعه‌ای 48 تایی از کشورها که دارای وضعیت توسعه اجتماعی و اقتصادی ضعیفی هستند، از عنوان کشورهای توسعه‌نیافته یا LDC استفاده می‌کند.

این فهرست هر چند سال یک بار بازبینی می‌شود.

این شاخص‌ها ترکیبی از درآمد ناخالص ملی، دارایی‌های انسانی (تغذیه، امید به زندگی، تحصیلات ثانوی یا همان آموزش مقطع دبیرستان و سواد بزرگسالان) و آسیب‌پذیری اقتصادی (اندازه جمعیت، انزوا و دورافتادگی، میزان تمرکز صادرات کالاها، کشاورزی، صادرات و میزان آمادگی برای مواجهه با بلایای طبیعی) هستند.

یادآوری: جهان اول، دوم و سوم منسوخ است

به جای جهان اول و دوم و سوم، اغلب از اصطلاحات زیر برای دسته بندی کشورها استفاده می‌شود:

• کشورهای توسعه یافته (Developed countries) مانند آمریکا، کانادا، انگلیس، استرالیا. مشاهده لیست کامل
• کشورهای در حال توسعه (Developing countries) مانند ایران، ترکیه، عربستان، روسیه، برزیل، هند. مشاهده لیست کامل
• کشورهای با کمترین توسعه (Least developed countries) مانند افغانستان و اغلب کشورهای آفریقایی. مشاهده لیست کامل

سوالات متداول

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره