صندوق بین المللی پول (IMF مخفف International Money Foundation) یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی است که با هدف ایجاد رشد اقتصادی و ثبات مالی در دنیا ایجاد شده تا با تسهیل و بهبود تجارت‌های جهانی، میزان فقر را در سراسر جهان کاهش دهد.
اگر به دنیای اقتصاد و اخبار اقتصادی علاقمند هستید یکی از اسم‌هایی که احتمالا زیاد شنیده‌اید، صندوق بین المللی پول یا IMF است.
عناوین مطلب:
هر کشوری که در این صندوق عضو است سهمیه مشخصی دارد که نشان‌دهنده قدرت رای و میزان اثرگذاری آن کشور در تصمیم‌گیری‌هاست.
حقی که به کشورها تعلق می‌گیرد شامل یک رای به ازای هر 100 هزار حق برداشت ویژه (SDR) از ظرفیت به علاوه آرای پایه است. SDR در حقیقت یک ارز ذخیره بین‌المللی است که از سوی IMF بعنوان مکملی برای ذخایر پولی کشورها تعیین شده است.
به‌این‌ترتیب می‌بینیم که این نهاد اثرگذاری بالایی در وضعیت پولی و اقتصادی کشورهای مختلف و وضعیت کلی اقتصاد جهانی دارد. در این مقاله از بورسینس با IMF و عملکرد آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
نکات کلیدی
- صندوق بین المللی پول (IMF مخفف International Money Foundation) یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی است که با هدف ایجاد رشد اقتصادی و ثبات مالی در دنیا ایجاد شده تا با تسهیل و بهبود تجارت‌های جهانی، میزان فقر را در سراسر جهان کاهش دهد.
- حق برداشت ویژه که به آن طلای کاغذی هم می‌گویند یک دارایی ذخیره جهانی به صورت یک پول صوری است که می‌تواند کمبود نقدینگی را در سطح بین‌الملل جبران کند. ارزش آن معادل یک سبد دارایی متشکل از دلار آمریکا، یورو، ین ژاپن، پوند انگلیس و رنمینبی چین است.
- این صندوق از سال 1945 ایجاد شد و مقر آن در واشنگتن دی‌سی است.
- صندوق بین‌المللی پول از طریق نظارت، ارائه مشاوره و وام‌های مالی به کشورها کمک م‌کند که با پیاده کردن سیاست‌های خاصی، وضعیت اقتصادی خود را بهبود دهند.
شناخت بیشتر صندوق بین الملی پول
در‌حال‌حاضر 190 کشور دنیا در صندوق بین المللی پول (IMF) عضو هستند و مقر اصلی آن در واشنگتن دی‌سی، پایتتخت ایالات متحده واقع است.
کشورهای مختلف بنابر اهمیتی که از نظر مالی دارند، در هیات اجرایی این صندوق نمایندگی می‌گیرند. همانطور که اشاره کردیم میزان سهمیه هر کشور نشان‌دهنده قدرت و اثرگذاری کشورها در تصمیمات این صندوق است.
به‌این‌ترتیب پیش بینی صندوق بین المللی پول از وضعیت اقتصاد جهانی یکی از موارد مورد توجه برای جامعه جهانی است.
یکی از مهم‌ترین اعضای صندوق بین‌المللی پول، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده است. همچنین مدیر اجرایی ایالات‌متحده در IMF نیز یکی از 24 مدیری است که در جهت راهبرد اهداف این صندوق حق رای دارد. بزرگترین سهامدار این صندوق کشور ایالات‌متحده است.
این صندوق همیشه نقش یک نگهبان و مراقب را داشته چراکه کشورهایی که شرایط عضویت در بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه (IBRD) را نداشتند عضو این صندوق می‌شدند.
بانک بازسازی و توسعه یک بانک جهانی است که قرارداد برتون وودز را برای تامین مالی بازسازی کشورهای اروپایی پس از اتمام جنگ جهانی دوم ایجاد کرد.
جایگاه ایران در صندوق بین المللی پول نیز جایگاه مهمی است چراکه ایران یکی از کشورهایی بود که از اولین قدم‌های تاسیس این صندوق در طی توافق‌نامه برتون وودز حضور داشت.
ایران تابه‌حال دوبار از این صندوق وام گرفته که مربوط به سالهای 1956 و 1960 بوده است و در‌حال‌حاضر هیچ وام معوقه‌ای ندارد.
تاریخچه این صندوق
نیمه اول قرن بیستم با دو جنگ بزرگ همراه بود که باعث تخریب اقتصادی بزرگی در کشورهای اروپایی گردید و به دنبال آن، رکود پدید آمد.
به‌این‌ترتیب نیاز به ایجاد نهادی که بر نرخ مبادله ارز نظارت کند، نواقص و کاستی‌های تراز پرداخت کشورها را از بین ببرد (این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که میزان خروج یک ارز از کشوری، بیش از ورود آن باشد)، سیاست‌های دست و پا‌گیر تجارت مثل محدودیت استفاده از ارزهای خارجی را از میان بردارد و در‌عین‌حال به هر کشور توانایی دنبال کردن سیاست‌های اقتصادی مستقل را بدهد احساس شد.
صندوق بین المللی پول اولین بار در سال 1944 و در طی انجام توافق برتون وودز با حضور 44 کشور برای دستیابی به اهداف ذکرشده ایجاد شد. پس از اینکه 29 کشور، مفاد توافق‌نامه را در 27 دسامبر 1945 تایید کردند، لازم‌الاجرا شد.
سال بعد جلساتی در ساوانا، جورجیا، ایالات‌متحده برای تصویب آیین‌نامه و انتخاب مدیران اجرایی تشکیل شد و مقر دائمی آن را واشنگتن دی‌سی قرار دادند. آغاز کار رسمی این صندوق سال 1946 بود.
در راستای این توافق تلاش شد تا یک سیستم از ارزهای قابل تبدیل با نرخ مبادله ثابت ایجاد شود که مبادلات بین‌المللی را تسهیل کند. به‌این‌ترتیب برای هر 35 دلار ایالات متحده در آن زمان، یک اونس طلا بعنوان پشتوانه در نظر گرفته شد.
همچنین کشورهایی که کسری تراز پرداخت موقت و متوسطی داشتند، این مشکلات را با استقراض ارزهای خارجی از صندوق بین‌المللی پول حل می کردند و نیاز به اعمال کنترل‌های تجاری، کاهش ارزش پول یا سیاست‌های انقباضی که باعث ایجاد مشکلات دیگری می‌شد کاهش می‌یافت.
وقتی قرارداد برتونن وودز در دهه 1970 از هم پاشید و سیستم پشتوانه ارزهای فیات از بین رفت، صندوق بین‌المللی پول نیز ارز شناور را ارائه داد. به این معنی که ارزش ارزهای فیات نسبت به هم تعیین می‌شود. این سیستم تا به امروز در سطح جهان پابرجاست.
آشنایی با ساختار سازمانی IMF
ساختار و رکان صندوق بین المللی پول به این صورت است که هریک از اعضای این صندوق یک نماینده دارند.
این نمایندگان هیات حکام را شکل می‌دهند. این افراد که معمولا وزیران دارایی یا رییس بانک مرکزی کشورها هستند در جلسات سالانه شرکت می‌کنند. بعلاوه، این صندوق 24 مدیر اجرایی دارد که فعالیت‌های روزانه آن را دنبال می‌کنند و حداقل سه بار در هفته جلسه دارند.
هشت مدیر آن نماینده کشورهای چین، فرانسه، آلمان، ژاپن، روسیه، عربستان صعودی، بریتانیا و ایالات متحده و 16 مدیر آن نماینده باقی اعضای صندوق هستند که براساس مناطق جهانی دسته‌بندی شده‌اند.
چون اکثر تصمیمات هیات اجرایی مبتنی بر اجماع عمومی است کمتر پیش می‌آید که کار به رای‌گیری رسمی بکشد. ریاست هیات مدیره نیز بر عهده مدیرعامل است که توسط اعضا به مدت 5 سال تعیین می‌شود.
این شخص معمولا اروپایی است و اصولا از بین آمریکایی‌ها انتخاب نمی‌شود. اولین مدیرعامل زن IMF خانم گریستین لاگارد فرانسوی بود که در ژوئن 2011 منسوب شد. این صندوق حدود 2700 نفر کارمند در بیش از 140 کشور دنیا دارد.
هر عضو صندوق مبلغی را بعنوان حق اشتراک سهمیه‌ای می‌پردازد. سهمیه‌ها هر پنج سال یکبار بررسی می‌شوند و بر اساس عملکرد آن کشور به روز می‌گردند. اگر کشور ثروتمندتر شده باشد این سهمیه افزایش می‌یابد و اگر فقیر شده باشد کاهش خواهد داشت.
مجموع همین سهمیه‌هاست که وجوه قابل استقراض را تشکیل می‌دهد و تعیین می‌کند هر عضو چقدر می‌تواند وام بگیرد و چقدر حق رای دارد.
بنابراین سهم ایالات متحده 83 میلیارد دلار است که 17 درصد کل سهمیه‌ها را شامل می‌شود. به‌این‌ترتیب 17 درصد آرا و اثرگذاری در هیات اجرایی و هیات حکام در دست اوست.
هشت کشور صنعتی بزرگ دنیا هم شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده در مجموع 50 درصد کل آرای صندوق را در اختیار دارند.
فعالیت‌های صندوق بین المللی پول
صندوق بین المللی پول برای رسیدن به اهدافی که در وبسایت خود از آنها نام برده، از ابزار نظارت، ظرفیت‌سازی و وام‌دهی استفاده می‌کند.
گزارش صندوق بین المللی پول درباره چشم انداز اقتصاد جهانی، گزارش ثبات مالی در جهان و نیز نظارت مالی به صورت مرتب و طبق زمان‌بندی منتشر می‌شود.
تثبیت نرخ ارز، تامین مالی کسری تراز پرداخت کوتاه‌مدت کشورهای عضو آن و نیز ارائه مشاوره و کمک فنی در قالب همین فعالیت‌ها ارائه می‌شود. در ادامه فعالیت‌های این صندوق را با جزییات بیشتری بررسی خواهیم کرد.
بیشتر بخوانید: 8 فاکتور کلیدی تاثیرگذار بر نرخ ارز
نظارت
صندوق بین المللی پول حجم عظیمی از اطلاعات اقتصادی دنیا، تجارت بین‌المللی و اقتصاد جهانی را جمع‌آوری می‌کند.
همچنین مرتبا در بخش World Economic Outlook پیش‌بینی‌هایی از وضعیت اقتصادی آینده دنیا در سطح بین‌الملل و برای هر کشور به صورت مستقل ارائه می‌دهد.
این اطلاعات همراه با بحث‌های طولانی درباره تاثیر سیاست‌های مالی، پولی و تجاری بر چشم‌انداز رشد و ثبات مالی کشورها ارائه می‌شود.
انجام چنین نظارت‌هایی برای شناسایی خطرات بالقوه و تعدیل سیاست‌های اصلاحی لازم است.
همکاری بین‌المللی در زمینه حل مشکلات اقتصادی یک کشور که بر سایرین اثر‌گذار است اهمیت زیادی دارد. نظارت‌های صندوق بین‌المللی پول بر کشورها به صورت دوجانبه یا تک‌کشوری و نیز به صورت اقتصاد جهانی یا نظارت چند‌جانبه انجام می‌شود.
ظرفیت سازی
صندوق بین المللی پول از طریق برنامه‌های ظرفیت‌سازی خود، به کشورهای عضو کمک‌های آموزشی، فنی و مشاوره‌ای می‌دهد تا کشورها بتوانند اطلاعات را به صورت درست جمع‌آوری و تحلیل کنند.
ظرفیت‌سازی یک‌سوم کل هزینه‌های این صندوق را به خود اختصاص می‌دهد.
این خدمات در صورت درخواست اعضا به همه آنها ارائه می‌شود و متناسب با نیاز آنها خواهد بود.
توسعه ظرفیت به کشورها کمک می‌کند تا درآمدهای خود را از طریق مواردی مثل مالیات بیشتر کنند، نرخ پولی و ارزی خود را به‌روز نمایند و سیستم‌های حقوقی را بهبود دهند. همچنین به آنها در جمع‌آوری و انتشار اطلاعات به منظور تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند.
وام‌دهی و تثبیت نرخ ارز
صندوق بین المللی پول به کشورهایی که با مشکلات اقتصادی مواجهند وام می‌دهد تا جلوی بحران مالی در این کشورها را بگیرد یا شدت آن را کاهش دهد.
کشورهای عضو که در جمع‌آوری سرمایه برای وام‌ها شرکت می‌کنند مبالغ خود را براساس یک سیستم سهمیه‌بندی به یک استخر وارد می‌کنند. در سال 2019 حجم سرمایه این استخر به حدود 11.4 میلیارد SDR رسید که تقریبا 0.4 میلیارد بالاتر از هدف بود.
به‌این‌ترتیب اهداف صندوق بین المللی پول را برای وام دهی به کشورهای مختلف در یک دهه آینده تضمین کرد.
به این ترتیب IMF پس از سال 1971 و تغییر سیستم ارزی کشورها، صندوق بین‌المللی پول نیز اختیارات خود را در این حوزه از دست داد و تمرکز خود را بر وام دادن به کشورهای در حال توسعه گذاشت.
بیشتر بخوانید: نگاهی همه‌جانبه به نظام پولی و ارزی در جهان
نحوه حمایت صندوق بین المللی پول از کشورهای کم درآمد
طبق اطلاعاتی که در سایت صندوق بین المللی پول آمده است، IMF از طرق مختلفی نظیر کمک‌های مالی هدیه، ظرفیت‌سازی و نظارت مستمر بر وضعیت اقتصادی این کشورها به آنها در برگرداندن ثبات اقتصادی و کاهش فقر کمک می‌کند.
در‌حال‌حاضر این حمایت‌ها بدون بهره هستند.
اعضای صندوق بین المللی پول با مقامات دولتی این کشورها جلساتی برگزار می‌کنند تا سیاست‌های اقتصادی مطلوب را بررسی کند و ببینند که وام‌ها چطور می‌توانند موجب افزایش درآمد شوند.
همچنین سیستم‌های مالی و آماری را برای اجرای سیاست‌های جدید تصحیح کنند و بهبود دهند. همه این اقدامات در راستای ارتقای سطح زندگی و کاهش فقر در این جوامع است.
به‌همین‌دلیل به کشورهای کم‌درآمد سه نوع وام اعطا می‌شود:
- تسهیلات اعتباری تمدید شده (ECF): اگر کشور در پرداخت مشکل داشته باشد، بازه زمانی میان مدت تا بلندمدت در نظر گرفته می‌شود.
- تسهیلات اعتباری آماده به کار (SCF): این نوع تامین مالی برای بهبودهای کوتاه‌مدت مشکلات ناشی از شوک‌های داخلی و خارجی استفاده می‌شود که در زمان ریسک و عدم اطمینان هم به کار می‌روند.
- تسهیلات اعتباری سریع (RCF): این تسهیلات به کشورهای کم‌درآمدی که نیاز به کمک فوری دارند پرداخت می‌شود و ممکن است در یک دوره زمانی محدود نیز در صورت نیاز تکرار گردد.
گاهی اوقات کشورهای کم درآمد برای گرفتن مشاوره درخواست کمک می‌کنند و کشورهایی که موقعیت اقتصادی نسبتا پایدار‌تری دارند می‌توانند از این طریق رشد کنند. حتی اگر نیاز به کمک مالی داشته باشند، دریافت آن تسریع می‌گردد.
حجم کمک‌های صندوق بین المللی پول
صندوق IMF کمک‌های خود را به موسسات خیریه مستقر در واشنگتن دی‌سی و سایر کشورهای عضو می‌دهد.
این کمک‌ها به منظور افزایش استقلال اقتصادی از طریق آموزش و توسعه اقتصادی اعطای می‌شود و مبلغ متوسط آن 15000 دلار است.
وام‌های IMF چه کمکی می‌کند؟
اعطای این وام‌ها به کشورهای مختلف فرصت تنفسی می‌دهد با توجه به بحرانی که با آن روبرو شده‌اند سیاست‌های جدیدی برای رشد و ثبات اقتصادی تدوین کنند.
ممکن است گاهی نیاز به جذب سرمایه‌گذاران خارجی باشد، گاهی نیاز به صادرات بیشتر، گاهی کاهش نرخ بهره بانکی و غیره. راه حل هر مشکلی متفاوت است.
اگر این وام‌ها به کشورها داده نشود ممکن است مشکلات اقتصادی آنها را تشدید کند. به عنوان مثال اگر سرمایه‌گذاران تمایلی به تامین مالی نداشته باشند ممکن است کشور بخاطر مخارج دولت، واردات و فعالیت‌های اقتصادی تحت فشار قرار بگیرد.
از آنجایی که اعطای وام‌های مختلف از سمت صندوق بین المللی پول معمولا با یک مجموعه اقدامات اصلاحی نیز همراه است می‌تواند برای اجرای سیاست‌های مناسب، راهگشا باشد و موجب حل شدن سریع‌تر مشکلات گردد.
هدف دیگر این وام‌ها حمایت از آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در سیاست‌های های اقتصادی است. در کشورهایی که درآمد پایینی دارند وام‌های صندوق بین‌المللی پول به صورت هدیه و در راستای توسعه مالی ارائه می‌شود.
فرآیند وام‌دهی در صندوق بین‌المللی پول منعطف است و کشورهایی که سیاست‌های صحیحی را اجرا کنند می‌توانند بدون هیچ محدودیتی به منابع دسترسی داشته باشند. به همین جهت در موقع نیاز و مواقع اضطرار راحت‌تر می‌توانند تامین مالی کنند.
نحوه اعطای وام در صندوق بین المللی پول
فرآیند اعطای وام به این صورت است. ابتدا کشوری که نیاز به حمایت مالی دارد از صندوق بین‌المللی پول درخواست وام می‌کند.
سپس مقامات دولتی آن کشور درباره شرایط اقتصادی و مالی آن با مقامات IMF وارد گفتگو می‌شوند.
معمولا دولت و صندوق قبل از اعطای وام روی اجرای یک سری سیاست‌های اقتصادی تفاهم می‌کنند. معمولا این سیاست‌های مشروط بخش جدا‌نشدنی وام‌ها هستند.
زمانی که توافق بین طرفین حاصل شود یک برنامه مکتوب از سوی هیات اجرای صندوق بین‌المللی پول در قالب Letter of Intent ارائه شده و در یک یادداشت تفاهم به نام Memorandum of Understanding شرح داده می‌شود.
سپس کارکنان صندوق بین‌المللی پول از هیات اجرایی می‌خواهند که اهداف سیاست های مالی آن کشور را تایید کند تا تامین مالی انجام شود. این روند در تامین مالی اضطراری، تسریع می‌گردد.
تفاوت صندوق بین المللی پول و بانک جهانی
مهم‌ترین تفاوت صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در هدف بنیادین تشکیل آنهاست.
هدف اولیه صندوق بین المللی پول ایجاد ثبات در سیستم پولی جهان و نظارت بر ارزهای کشورهای مختلف است. اما هدف بانک جهانی کاهش فقر در دنیا و تقویت وضعیت مالی طبقه متوسط به پایین اعلام شده است.
نتیجه گیری
طبق اعلام رسمی، هدف از فعالیت صندوق بین المللی پول، کاهش فقر، ترویج تجارت، ثبات مالی و رشد اقتصادی در دنیاست. این اهداف با ظرفیت سازی و اعطای وام به کشورها تحقق می یابد.
با اینکه حدود 190 کشور در این صندوق عضو هستند اما انتقاداتی نیز به عملکرد آن وارد شده است.
این صندوق از طرق مختلفی مثل اعطای وام و مشاوره به کشورها کمک می‌کند تا ثبات اقتصادی خود را بازیابند اما باید به سیاست‌هایی که از سوی این نهاد تعیین می گردد پایبند باشند.
مقالات مرتبط:
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: