صندوق سرمایه گذاری در صندوق (فراصندوق) چیست؟

بازار سرمایه از جمله بازارهای مهم در اقتصاد هر کشوری است که انواع ابزارهای مالی را درون خود جای داده است.

سرمایه‌گذاران به کمک ابزارهای مالی در بازار سرمایه می‌توانند با توجه به نوع ریسک و بازده مورد انتظارشان، بهترین سرمایه‌گذاری را انتخاب نمایند.

یکی از این ابزارهای مالی مهم، صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که در این مقاله قصد داریم به بررسی صندوق سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق (فراصندوق) و نحوه عملکرد آن‌ها بپردازیم.

نکات کلیدی

• بازار سرمایه، ابزارهای مالی متنوعی برای سرمایه‌گذاری در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که یکی از مهمترین آن‌ها صندوق‌ سرمایه‌گذاری فراصندوق یا صندوق در صندوق است.
• صندوق در صندوق (فراصندوق)، یک صندوق سرمایه‌گذاری تلفیقی است که در انواع دیگر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. به این نوع صندوق در انگلیسی Fund of Funds یا به اختصار FOF می‌گویند.
• مدیر فراصندوق باید تلاش کند تا بهترین صندوق‌های بازار را شناسایی کرده و در آن‌ها سرمایه‌گذاری نماید. می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری در فراصندوق، جایگزین مناسبی برای هر گونه سرمایه‌گذاری مستقیم در اوراق قرضه، سهام و سایر انواع اوراق بهادار است.

صندوق در صندوق چیست؟

مطمئنا واژه “تلفیق” را در ابعاد مختلفی از فعالیت‌های انسانی مانند موسیقی تلفیقی یا هنرهای تلفیقی بسیار شنیده‌اید. در موضوع سرمایه‌گذاری نیز مفهوم تلفیق وجود دارد.

روش سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق (فراصندوق) یک صندوق سرمایه‌گذاری تلفیقی است که در انواع دیگر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. در انگلیسی به این نوع صندوق Fund of Funds یا به اختصار FOF می‌گویند.

به عبارت دیگر؛ پرتفوی این صندوق شامل پرتفوی‌های مختلف از سایر صندوق‌ها است.

به این معنا که فرا صندوق در سایر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند و سبد خود را از سبدهای دیگر انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری تشکیل می‌دهد.

سرمایه‌گذاری در این نوع از صندوق‌ها، جایگزین مناسبی برای هر گونه سرمایه‌گذاری مستقیم در اوراق قرضه، سهام و سایر انواع اوراق بهادار محسوب می‌شود.

در واقع مدیر این صندوق باید بتواند بهترین صندوق‌های بازار را شناسایی کرده و در آن‌ها سرمایه‌گذاری کند.

توجه داشته باشید که هر سرمایه‌گذاری موفقی تمایل دارد از تجربه افراد باتجربه و حرفه‌ای در مسیر سرمایه‌گذاری بهره‌مند شود و آن‌ چه که به دست آورده‌ است را مبنای سرمایه‌گذاری خود قرار دهد.

فراصندوق نمونه بارزی از چنین قابلیتی در امر سرمایه‌گذاری است.

سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بورسی (هر آنچه باید بدانید)

نحوه عملکرد صندوق در صندوق چگونه است؟

وجه تمایز فراصندوق از دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری این است که صندوق در صندوق تلاش می‌کند تا بهترین پرتفو‌ها را در بهترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیدا کرده و سبد خود را از بهترین‌ها تشکیل دهد.

این روش، یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم است که جایگزین خوبی برای سرمایه نقد افراد به شمار می‌رود.

فراصندوق‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام از آن‌ها با توجه به ساختار و اهدافی که دارند، اقدام به تشکیل پرتفوی خود می‌کند. در ادامه، انواع فراصندوق‌ها را شرح می‌دهیم.

بیشتر بخوانید: صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت چیست؟ + سوددهی آن‌ها

انواع صندوق در صندوق در بازار سرمایه

شما می‌توانید از طریق اساسنامه و امیدنامه موجود در انواع فراصندوق‌ها به اهداف، نوع و استراتژی هر کدام از آن‌ها پی ببرید.

البته لازم به ذکر است که ممکن است یک فراصندوق در دسته‌بندی خاصی نباشد و صرفا توان سرمایه‌گذاری در هر فراصندوق به یک اندازه مشخص شده باشد.

به طور کلی 5 دسته‌بندی برای فراصندوق‎ها وجود دارد:

• فراصندوق‌های سرمایه گذاری مشترک (Mutual Fund FOF)
• فراصندوق‌های سرمایه گذاری پوشش ریسک (Hedge Fund FOF)
• فراصندوق‌های سرمایه گذاری خصوصی (Private Equity FOF)
• فراصندوق‌های سرمایه گذاری خطر پذیر (VC FOF)
• فراصندوق‌های امانت‌داری سرمایه‌گذاری (Investment Trust FOF)

در ادامه 2 نمونه از صندوق در صندوق موجود در بازار سرمایه و بازدهی این صندوق‌ها را مشاهده می‌کنید:

اهداف و استراتژی‌های صندوق در صندوق

هدف از تشکیل صندوق، جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران و تشکیل سبدی از دارایی‌ها و مدیریت این سبد است.

همچنین در صورتی‌که صرفه و صلاح صندوق ایجاب کند، صندوق در قبال دریافت کارمزد در تعهد پذیره‌نویسی یا تعهد خرید واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشارکت کرده، که در این صورت وجوه جمع‌آوری شده و سایر دارایی‌های صندوق، پشتوانه این تعهد خواهد بود.

با توجه به پذیرش ریسک مورد قبول، تلاش می‌شود، بیشترین بازدهی ممکن نصیب سرمایه‌گذاران گردد.

انباشته‌شدن سرمایه در صندوق، مزیت‌های متعددی نسبت به سرمایه‌گذاری انفرادی سرمایه‌گذاران دارد:

• هزینه به‌کارگیری نیروهای متخصص، گردآوری و تحليل اطلاعات و گزينش سبد بهينه اوراق بهادار بین همه سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود و سرانه هزینه هر سرمایه‌گذ‌ار کاهش می‌یابد.
• صندوق از جانب سرمایه‌گذاران، كليه حقوق اجرايی مربوط به صندوق از قبيل دريافت كوپن اوراق بهادار را انجام می‌دهد و در نتيجه سرانه هزینه هر سرمایه‌گذ‌ار برای انجام سرمايه‌گذاری کاهش می‌یابد.
• امکان سرمایه‌گذاری مناسب و متنوع‌تر دارایی‌ها فراهم شده و در نتیجه ریسک سرمایه‌گذ‌اری کاهش می‌یابد. البته به واسطه اینکه این صندوق اکثر دارایی‌های خود را در دیگر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند، لذا سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها عملاً کارمزد مضاعف پرداخت می‌کنند.

موضوع فعالیت اصلی صندوق، سرمايه‌گذاری در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان و مشارکت در تاسیس آن‌ها است و موضوع فعالیت فرعی آن مشارکت در تعهد پذیره‌نویسی یا تعهد خرید واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌پذیر است.

صندوق در اجرای موضوعات فعالیت یادشده، موارد زیر را رعایت می‌کند:

• در واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های دارای مجوز از طرف سازمان، سرمایه‌گذاری می‌کند.
• در صورتی که بخشی از سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌پذیر به صورت تعهدی باشد، صندوق بخش اعلام شده جهت تادیه را پرداخت نموده و متعهد به تادیه بخش تعهدی است.
• صندوق بخشی از دارایی‌های خود را می‌تواند در گواهی‌های سپرده منتشره توسط بانک‌ها يا موسسات مالی اعتباری دارای مجوز از بانک مركزی جمهوری اسلامی ايران سرمایه‌گذاری نماید یا نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ايران سپرده‌گذاری کند.

بیشتر بخوانید: صندوق سرمایه گذاری مختلط چیست؟ + سود صندوق‌های مختلط

نحوه سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق‌ها در بازار سرمایه

نحوه سرمایه‌گذاری در فراصندوق‌ها به شیوه‌های مختلف امکان‌پذیر است.

با توجه به امیدنامه منتشر شده در سایت سازمان بورس اوراق بهادار برای صندوق در صندوق‌ها، این صندوق‌ها می‌توانند با توجه به جدول زیر، در صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنند:

توضیحات جدول ارائه شده:

• چنانچه صندوق تمایل داشته باشد تا در انواع مشخصی از صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نماید، باید با تعیین انواع صندوق‌های مربوطه، این توضیح را به جدول فوق اضافه نماید: “صندوق حداقل 70% از دارایی‌های خود را در صندوق‌های …. (عنوان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد نظر ذکر شود) سرمایه‌گذاری می‌کند.”
• رعایت نصاب حداقل سرمایه‌گذاری در واحدهای صندوق‌ها در … (برای صندوق‌هایی که سرمایه‌گذاری غالب آن‌ها واحدهای صندوق‌های جسورانه یا خصوصی است، 180 روز و برای سایر صندوق‌ها 60 روز) روز آغاز فعالیت صندوق و همچنین در دوره تصفیه صندوق الزامی نیست.
• در صورتی که بخشی از مبلغ سرمایه‌گذاری در واحدهای صندوق‌های دیگر به صورت تعهدی باشد، سرمایه‌گذاری باید به گونه‌ای انجام پذیرد که با احتساب تعهدات مربوطه، نصاب‌های جدول بالا رعایت گردد.
• منظور از سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، آن دسته از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که مطابق مقررات، ابلاغیه‌ها، اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های سازمان امکان سرمایه‌گذاری صندوق در آن‌ها وجود دارد.

مزایای صندوق در صندوق چیست؟

اولین و مهم‌ترین مزیت فراصندوق‌ها این است که از تیمی حرفه‌ای برای انتخاب بهترین پرتفوی‌ها جهت تشکیل سبد خود استفاده می‌کند.

جمع‌آوری سرمایه و استفاده آن‌ها برای خرید از بهترین پرتفوها، نه تنها خیال سرمایه‌گذار را از آینده سرمایه‌گذاری‌اش آسوده می‌کند؛ بلکه این امید را می‌دهد که بازدهی قابل توجهی از سرمایه‌گذاری انجام شده نصیب‌مان خواهد شد.

برخی از مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای تشکیل سبد به تحلیل اوراق بهادار می‌پردازند، اما مدیر فراصندوق یک گام فراتر می‌رود و اقدام به تحلیل پرتفوی صندوق‌های دیگر می‌کند.

به طور کلی مزایای صندوق در صندوق عبارتند از:

• امکان ورود به تمام صندوق‌های سرمایه‌گذاری
• مدیریت حرفه‌ای بورس
• معاف از مالیات
• اداره آسان

نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که کارمزد صندوق در صندوق به صورت مضاعف محاسبه می‌شود.

به این معنی که یک بار کارمزد در صندوق‌ها محاسبه می‌شود و خرید صندوق برای ایجاد یک صندوق دیگر نیز کارمزد جداگانه‌ای دارد.

گفتنی است که این میزان کارمزد در برابر بازدهی و مزایای فراصندوق تقریبا قابل چشم پوشی است.

بیشتر بخوانید: صندوق سرمایه گذاری یا سبدگردانی؛ کدامیک بهتر است؟

ریسک سرمایه‌گذاری در فراصندوق‌ها چیست؟

هر چند تمهيدات لازم به عمل آمده است تا سرمایه‌گذاری در صندوق سودآور باشد، ولی احتمال وقوع زيان در سرمايه‌گذاری‌های صندوق همواره وجود دارد.

بنابراین سرمایه‌گذاران باید به ریسک‌های سرمایه‌‎گذاری در صندوق از جمله ریسک‌های یادشده در این بخش از امیدنامه، توجه ویژه داشته باشند.

دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز و عادی با سرمایه‌گذاری در صندوق، تمام ریسک‌های فراروی صندوق را می‌‎پذیرند.

برخی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری در صندوق به شرح زیر است:

ریسک کاهش ارزش دارایی‌های صندوق

این صندوق در واحدهای دیگر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند.

از آنجا که صندوق‌های سرمایه‌پذیر بخشی از دارایی‌های خود را در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌نمایند، تغییر قیمت اوراق بهادار بر تغییرات ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌پذیر این صندوق و در نهایت به تغییر ارزش دارایی‌های این صندوق می‌انجامد.

قیمت اوراق بهادار در بازار، تابع عوامل متعددی از جمله وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، صنعت موضوع فعالیت و وضعیت خاص ناشر آن است.

با توجه به آنکه ممکن است در مواقعی تمام یا بخشی از دارایی‌های صندوق در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری شده باشند و از آنجا که قیمت این اوراق می‌تواند در بازار کاهش یابد، لذا صندوق از این بابت ممکن است متضرر شده و این ضرر به سرمایه‌گذاران منتقل شود.

در صورتی که عمده سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه انجام شود، با توجه به ماهیت پرریسک بودن صندوق‌های مذکور، ممکن است ریسک کاهش ارزش دارایی صندوق مضاعف گردد.

ریسک کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق

با توجه به آن‌که واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق در بورس یا بورس مربوطه مورد داد و ستد قرار می‌گیرد، این امکان وجود دارد که نوسانات میزان عرضه و تقاضا در بازار، قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق را نیز دستخوش نوسان کند.

هرچند انتظار بر آن است که قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق نزدیک به ارزش خالص دارایی آن‌ها باشد اما این امکان وجود دارد که قیمت بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری به دلیل عملکرد عرضه و تقاضا بیشتر یا کمتر از ارزش خالص دارایی واحدهای سرمایه‌گذاری شود.

بدین ترتیب حتی در صورت عدم کاهش ارزش خالص دارایی‌های صندوق، ممکن است سرمایه‌گذار با کاهش قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری نسبت به قیمت خرید خود مواجه شده و از این بابت دچار زیان شود.

ریسک نکول اوراق بهادار

اوراق بهادار شرکت‌ها بخش عمده‌ای از دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌پذیری را که این صندوق در آن‌ها سرمایه‌گذاری نموده است، تشکیل می‌دهد.

گرچه صندوق‌های سرمایه‌پذیر در اوراق بهاداری سرمایه‌گذاری می‌کنند که سود حداقل برای آن‌ها تعیین و پرداخت سود و اصل سرمایه‌گذاری آن توسط یک مؤسسه معتبر تضمین شده است، یا برای پرداخت اصل و سود سرمایه‌گذاری در آن‌ها، وثایق معتبر و کافی وجود دارد.

ولی این احتمال وجود دارد که طرح سرمایه‌گذاری مرتبط با این اوراق، سودآوری کافی نداشته باشد یا ناشر به تعهدات خود در پرداخت به موقع سود و اصل اوراق بهادار، عمل ننمایند یا ارزش وثایق به طرز قابل توجهی کاهش یابد به طوری که پوشش‌دهنده اصل سرمایه‌گذاری و سود متعلق به آن نباشند.

وقوع این اتفاقات می‌تواند باعث تحمیل ضرر به صندوق سرمایه‌پذیر و متعاقباً سرمایه‌گذاران این صندوق شوند.

بیشتر بخوانید: ریسک نکول چیست و چه اقداماتی برای مدیریت آن باید انجام داد؟

ریسک نوسان بازده بدون ريسک

در صورتی‌که نرخ بازده بدون ریسک (نظیر سود علی‌الحساب اوراق مشارکت دولتی) افزایش یابد، به احتمال زیاد قیمت اوراق مشارکت و سایر اوراق بهاداری که سود حداقل یا ثابتی برای آن‌ها تعیین شده است، در بازار کاهش می‌یابد.

اگر صندوق‌های سرمایه‌پذیر در این نوع اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کرده باشند و بازخرید آن به قیمت معین توسط یک مؤسسه معتبر (نظیر بانک) تضمین نشده باشد، افزایش نرخ بازده بدون ریسک، ممکن است متعاقباً باعث تحمیل ضرر به صندوق و سرمایه‌گذاران گردد.

ریسک نقدشوندگی

پذیرش واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق در بورس مربوطه و مسئولیت‌ها و وظایفی که بازارگردان صندوق پذیرفته ‌است، خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق را تسهیل می‌کند.

همچنین این امکان را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا در هر موقع که تمایل داشته باشند واحدهای سرمایه‌گذاری خود را به قیمت منصفانه، فروخته و تبدیل به نقد نمایند.

با این حال، مسئولیت‌های بازارگردان محدود است و امکان نقدکردن واحدهای سرمایه‌گذاری نیز همواره تابع شرایط بازار خواهد بود.

از طرف دیگر خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، تابع مقررات بورس مربوطه است و ممکن است بر اساس این مقررات، معاملات صندوق تعلیق یا متوقف گردد، که در این شرایط، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند واحدهای سرمایه‌گذاری خود را به نقد تبدیل کنند.

سوالات متداول

سخن پایانی

امروزه افراد به دنبال روش‌های مختلفی از انواع سرمایه‌گذاری هستند تا بتوانند با استفاده از سرمایه‌ای که در اختیار دارند، سود خوبی نیز به دست آورند.

یکی از این روش‌ها، استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که با توجه به میزان سرمایه و شرایط شما، انواع مختلفی دارند.

در این مقاله به بررسی صندوق در صندوق یا صندوق سرمایه‌گذاری فراصندوق پرداختیم و مزایا، معایب و نحوه عملکرد و سرمایه‌گذاری در آن را مورد بررسی قرار دادیم.

سرمایه‌گذاری در فراصندوق‌ها مشابه انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر است.

فراصندوق‌ها از دو نوع قابل معامله (ETF) و غیرقابل معامله تشکیل شده‌اند که هر دو بر اساس قاعده صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری کار می‌کنند. شما می‌توانید با توجه به اهداف و مسیر سرمایه‌گذاری مورد نظرتان، یکی از آن‌ها را انتخاب نمایید.